Formant – to cząstki, przy pomocy których tworzymy nowe wyrazy, formanty możemy podzielić na następujące typy:
• przedrostki – występują przed podstawą słowotwórczą:
w- pisać wy- chodzić
pod- pisać pod- chodzić
na- pisać do- chodzić
za- pisać s- chodzić
roz- pisać nad- chodzić
(w wyrazie może być więcej przedrostków)
prze- naj- świętszy po- prze- rabiany
• przyrostki – występują po podstawie słowotwórczej:
pis- arz chod- nik
pis- any chod- ak
pis- mak chodz- enie
pis- ak chodz- ony
pis- mo chodz’- ik
(w wyrazie może być więcej przyrostków)
święto- wa- nie rob- ot- ni- ca
• wrostki – występują między podstawami słowotwórczymi:
łam- i- główka mocz- y- gęba
żyw- o- płot gaz- o- mierz
kąt- o- mierz grot- o- łaz
wiatr- o- łap par- o- statek
mebl- o- ścianka
• „mieszanka” – różne formanty:
cudz- o- ziem- iec de- tron- izować
• formanty zerowe – nic nie dodajemy i w dodatku skracamy wyraz podstawowy:
(wyraz podstawowy) -> (wyraz pochodny) – ø
dźwigać -> dźwig ø
napisać – napis podmuchać – podmuch
żółty – żółć słuchać – słuch
rysować – rysa zakupić – zakup
Rola formantów jest ogromna. Dzięki nim nie tylko tworzymy wyrazy, ale możemy także różnicować ich znaczenie. Jak widać, wszystkie wyrazy są podobne, ale każdy z nich oznacza albo osobę (różnej płci), albo zjawisko, czynność, cechę. Za sprawą formantów możemy nazwać dosłownie wszystko.
