Pod nadzorem Sądu Najwyższego działają sądy powszechne, które rozpatrują sprawy z zakresu karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych z wyłączeniem spraw ustawowo przewidzianych dla innych sądów.
Na sądownictwo powszechne składają się sądy rejonowe, sądy wojewódzkie i sądy apelacyjne.
| Rodzaje sądów | |
| Sądy apelacyjne | Są sądami odwoławczymi od orzeczeń wydanych przez sądy okręgowe w pierwszej instancji. Sądy apelacyjne tworzy się dla okręgów obejmujących obszar do dwu sądów okręgowych. |
| Sądy okręgowe | Są sądami drugiej instancji. Rozpatrują odwołania od orzeczeń wydawanych przez sądy rejonowe, wyrokują także w pierwszej instancji w niektórych sprawach cywilnych i karnych (np. zasadne sprawy o ochronę dóbr osobistych, sprawy o ochronę praw autorskich) |
| Sądy rejonowe | Są sądami pierwszej instancji i najniższymi w hierarchii wymiaru sprawiedliwości. Rozpatrują wszystkie sprawy należące do sądów powszechnych z wyjątkiem tych zastrzeżonych dla sądów okręgowych. W sądach rejonowych mogą być tworzone sądy grodzkie jako wydziały zamiejscowe lub funkcjonujące w siedzibie sądu rejonowego. Sądom grodzkim powierza się rozpatrywanie drobnych spraw, np. o wykroczenia (jako pierwsza instancja lub wykroczenia i przestępstwa skarbowe zagrożone karą pozbawienia wolności do lat dwóch). Sądy grodzkie tworzy i odwołuje Minister Sprawiedliwości na drodze rozporządzenia. |
Sądy powszechne rozpatrują sprawy na zasadzie kolegialności (podejmowanie decyzji odpowiednią ilością głosów) w postępowaniu jawnym z zapewnieniem stronom prawa do obrony oraz możliwości odwołania się do sądu wyższej instancji. Kolegialność w podejmowaniu wyroków sądu wpływa na skład sądów. W sądach rejonowych i wojewódzkich skład orzekający w sprawach karnych i cywilnych tworzą: sędzia zawodowy i dwóch ławników, którzy są reprezentantami społeczeństwa. W sądach wyższych instancji zasiada trzech sędziów zawodowych, zaś Sąd Najwyższy może orzekać w składzie co najmniej pięciu lub siedmiu sędziów lub przy pełnym składzie danej izby.
Sprawy, jakimi zajmują się sądy powszechne, są bardzo różne, dlatego też w ramach sądów istnieją różne, wyspecjalizowane wydziały. Każdy z wydziałów zajmuje się prowadzeniem spraw związanych z jego zakresem. Taki podział powoduje specjalizację sędziów, którzy o wiele lepiej rozpatrują sprawy w dziedzinie, w której posiedli szczegółową wiedzę prawniczą. Podział sądów powszechnych na wydziały prezentuje tabela.
| Sądy powszechne | |
| Wydział cywilny | Rozpatruje sprawy z zakresu prawa cywilnego, np. sprawy dotyczące umów cywilnych, własności najmu, stwierdzenia nabycia, ustalenia spadku i jego podziału. |
| Wydział karny | Rozpatruje sprawy z zakresu prawa karnego, zajmuje się orzekaniem w przypadku dokonania przestępstwa. |
| Wydział pracy i ubezpieczeń społecznych | Rozpatruje sprawy z zakresu prawa pracy. Najczęściej dotyczą one bezpodstawnego zwolnienia z pracy, niestosowania się do kodeksu pracy, zaniżania wynagrodzenia. |
| Wydział rodzinny i nieletnich | Rozpatruje sprawy związane z funkcjonowaniem rodziny oraz przestępstwami popełnianymi przez nieletnich. |
| Wydział ksiąg wieczystych | Rozpatruje sprawy związane z tworzeniem ksiąg wieczystych, wpisów w księgach i ustanawianiem hipotek nieruchomości. |
| Wydział gospodarczy | Rozpatruje sprawy z zakresu prawa gospodarczego, prowadzi rejestry handlowe, rozpatruje spory pomiędzy firmami. |
| Wydział penitencjarny | Zajmuje się sprawami osób, które odbywają karę pozbawienia wolności, orzekają np. o przedterminowych zwolnieniach. |
Żeby zapewnić obywatelom najbardziej obiektywny sposób wykonywania wymiaru sprawiedliwości, działalność systemu sprawiedliwości zorganizowana jest w połączeniu z najważniejszymi zasadami ustrojowymi państwa.
| Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości | |
| zasada jednolitości sądów | Zapewnia ujednolicenie zasad postępowania i orzekania na terenie całego kraju oraz jednolite stosowanie litery prawa przez sądy. Wyrazem stosowania tej zasady jest nadzór Sądu Najwyższego nad wszystkimi sądami, a także wydawanie wyroków w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. |
| zasada niezawisłości sędziowskiej | Gwarantuje sędziom pełną niezależność od organów państwowych oraz instytucji lub osób, które chciałyby ograniczyć sędziów w podejmowaniu niezależnych decyzji. Gwarantem niezawisłości sędziów jest ich nieusuwalność, immunitet sędziowski, zakaz przenoszenia sędziego na inne służbowe miejsce pracy lub powołanie go na inne stanowisko bez jego zgody. Niezawisłość gwarantuje także sposób powołania na urząd sędziowski dokonywany przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądowniczej. |
| zasada instancyjności | Wprowadza co najmniej dwuinstancyjne postępowanie procesowe. Oznacza także, iż sądy wyższej instancji mogą zmieniać lub uchylać orzeczenia niższych instancji jedynie w warunkach określonych w ustawach procesowych. Pozostawia to pełną autonomię w podejmowaniu decyzji poszczególnym instancjom. |
| zasada udziału obywateli w wymiarze sprawiedliwości oraz kolegialności w podejmowaniu decyzji | Mówi o zespołowym podejmowaniu decyzji z udziałem samych sędziów zawodowych w sądach wyższej instancji i udziale ławników (sędziów społecznych wybieranych przez rady gminy na4-letnią kadencję), którzy obok sędziego zawodowego biorą udział w pracach sądu pierwszej instancji. |
| zasada prawa oskarżonego do obrony | Gwarantuje prawo oskarżonego do wykazania jego niewinności. Ponadto daje oskarżonemu prawo posiadania zawodowego obrońcy, który będzie wspomagał go w trakcie procesu. |
| zasada jawności | Dopuszcza otwartość i jawność toczących się rozpraw przed wszystkimi sądami. Dopuszczone jest ograniczenie tej zasady poprzez Konstytucję i ustawy procesowe, m.in. ze względu na interes państwa, dobre obyczaje lub dobro stron biorących udział w procesie. |