Typ liryki
Opowieść małżonki świętego Aleksego jest przykładem liryki bezpośredniej. Podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie. To Famijana, małżonka świętego Aleksego. Tytuł utworu sugeruje, że mamy do czynienia z „opowieścią”. Istotnie – podmiot liryczny opowiada o swoim życiu ze świętym i kolejach ich małżeństwa. Tekst jest osobistym wyznaniem, monologiem, którym Famijana kieruje do Aleksego. Wiersz jest też przykładem liryki roli.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiotem lirycznym jest tutaj Famijana, małżonka świętego Aleksego. Już pierwszy wers informuje nas o samotności kobiety. Została opuszczona przez męża w środku nocy. Okazuje się, że bohaterka pozostała wierna i poznajemy ją w chwili, kiedy jest już dojrzałą kobietą: „Czekałam (…) / młoda, piękna, pachnąca - potem zimna, twarda, z zeschłą, pomarszczoną skórą”. Famijana przez pewien czas szukała męża, posyłała sługi, jednak próby odnalezienia męża okazały się bezowocne, choć słyszała wieści o jego świętości. Przez lata pamięć twarzy ukochanego zacierała się w pamięci – „I zagasła mi twoja twarz, i tysiączne miałeś dla mnie lica” – jednak miłość i wierność pozostały takie same. Bohaterka relacjonuje też dokładnie chwilę, kiedy odkryto tożsamość żebraka, który od lat nocował pod schodami domu jej teścia. Famijana przechodzi pośród wielkiego tłumu, zmieszana – „zakrywszy oblicze włosem”. Od razu jednak rozpoznaje swojego męża, mimo że „leżał obdarty, sczerniały i bosy”. Całuje męża po rękach i oczach, choć wiemy z wcześniejszej jej wypowiedzi, że gardziła żebrakami. W ostatniej strofie bohaterka przyznaje, że Aleksy powrócił do domu w blasku chwały, jako święty. Wyznaje jednak z bólem, że jej serce pozostało rozdarte i ciężkie. Famijana akceptuje drogę, którą wybrał jej mąż, jednak jej serce nie umie przyjąć tego faktu.
Sensy utworu
Utwór Kazimiery Iłłakowiczówny to dialog ze średniowieczną hagiografią i legendą o świętym Aleksym. Bohater ten – w myśl ascezy – opuścił małżonkę w noc poślubną, aby oddać się życiu w ubóstwie, pośród licznych umartwień. Poświęcając całkowicie życie Bogu, przyjął postawę kontemplacyjną. Aleksy, który stanowił średniowieczny wzór do naśladowania, jest jednak w wierszu ukazany z perspektywy prywatnej. Poznajemy więc nie tylko jego święte czyny oraz wydarzenia, które towarzyszyły jego śmierci – jak rozdzwonienie się dzwonów, pielgrzymki wiernych do ciała zmarłego, procesja papieża i cesarza, oddanie mu czci (chorągwie i monstrancja). Iłłakowiczówna pokazuje też drugą stronę medalu – opuszczenie żony, które wiązało się z zadaniem jej cierpienia na całe życie. Famijana wpierw czeka pełna nadziei, potem popada w zwątpienie i rozpacz. Widzi, że jej życie zostało zmarnowane, skoro nie mogła doświadczyć miłości. Poetka stawia więc tym wierszem pytanie o sens ascezy, która zadaje cierpienie drugiemu człowiekowi.
Utwór Iłłakowiczówny jest też tekstem o głębokiej, pełnej rozpaczy miłości. Famijana jednak – mimo że całe życie pozostawała samotna i w gruncie rzeczy nieszczęśliwa – zaznała swego rodzaju spełnienia i wyróżnienia, w chwili kiedy wyjmowała list z rąk męża. Okazuje się, że nikt nie mógł tego dokonać, tylko ona. To jakby pośmiertny gest miłości męża względem żony.
Może być również Opowieść małżonki świętego Aleksego tekstem o roli kobiet w średniowiecznej Europie, ale i w ogóle.
Kontynuacje i nawiązania
Apostoł Piotr – Biblia
Legenda o świętym Aleksym
Kwiatki św. Franciszka z Asyżu
Jakub de Voragine Złota Legenda
Piotr Skarga Żywoty świętych
Stanisław Grochowiak Święty Szymon Słupnik
Autor
Monika Moryń