ulica Młyńska
Śródmieście
Ilustracja
Ulica Młyńska w 2021 roku
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Długość

220 m

Przebieg
0m Rynek (ul. Pocztowa)
100m ul. Wawelska
220m ul. Dworcowa, plac Wilhelma Szewczyka
Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, u góry znajduje się punkt z opisem „ulica Młyńska”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Młyńska”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Młyńska”
Ziemia50°15′31,5″N 19°01′13,1″E/50,258743 19,020295
Mühlstraße na pocztówce z początku XX wieku; w głębi (po lewej) budynki młynów
ulica Młyńska na mapie z 1933 (zaznaczona czerwoną linią)
kamienica przy Rynku (róg ulic Młyńskiej 2 i Pocztowej 5)
zabytkowe budynki przy ul. Młyńskiej
tablica na fasadzie budynku przy ul. Młyńskiej 13, upamiętniająca Konferencję Katowicką

Ulica Młyńska w Katowicach (do 1922[1] i w latach 1939–1945[2] Mühlstraße[3]) – jedna z najstarszych ulic w katowickiej dzielnicy Śródmieście. Rozpoczyna swój bieg od Rynku. Następnie krzyżuje się z ulicą Wawelską. Obecnie kończy swój bieg przy skrzyżowaniu z ulicą Dworcową obok placu Wilhelma Szewczyka i dworca kolejowego.

Historia nazwy ulicy sięga roku 1860, kiedy to Louis Fiedler, Max Glaser i Julius Feige wybudowali tu, a następnie eksploatowali młyny parowe[4] (niem. Dampfmühl)[5]. Wznoszono przy niej także magazyny zbożowe[6].

Historia

W drugiej połowie wieku XVI w pobliżu dawnego stawu kuźniczego, na rogu dzisiejszego Rynku i ul. św. Jana, znajdował się lokalny węzeł komunikacyjny. W tym miejscu spotykały się szlaki w czterech kierunkach: na południowy zachód prowadziła droga do Mikołowa – obecnie ulica Młyńska i ulica Mikołowska, na południe droga do Brynowa – obecnie ul. św. Jana, ul. Jana Kochanowskiego i ul. Wita Stwosza, na wschód – droga do Szopienic i Mysłowic (ul. Warszawska), a na północ droga do północnej części centrum Bogucic (obok kościoła – ul. Katowicka) i dalej do Dąbrówki Małej[7]. Pierwszymi budynkami wzniesionymi przy dzisiejszej ul. Młyńskiej było 5 domów robotniczych, powstałych tuż po 1825 r. (na odcinku między dzisiejszymi ulicami Stawową i Słowackiego, na terenie, zajmowanym obecnie przez galerię handlową). Od 1846 r., daty zbudowania linii kolejowej Wrocław - Mysłowice, biegnącej przez Katowice, ulicę tę kończyły tory kolejowe. Ostatni dom robotniczy zamieniono wówczas na budynek stacyjny z urzędem pocztowym. W 1859 r., kiedy powstał już "stary" dworzec kolejowy przy ul. Dworcowej, w budynku tym funkcjonowała przejściowo (do 1860 r.) szkoła ewangelicka[4].

Reprezentacyjny charakter nadano wzniesionej w latach osiemdziesiątych XIX wieku katolickiej szkole ludowej przy ul. Młyńskiej[8] (obecnie w tym miejscu stoi gmach Urzędu Miasta)[7]. 9 października 1871 dokonano uroczystego otwarcia tego gimnazjum, liczącego cztery najniższe klasy, a od stycznia 1874 w nowo wybudowanym gmachu przy obecnej ul. 3 Maja[9]. W 1856 w niewielkim domu przy Friedrichstraße (dziś ul. Warszawska) aptekarz Tripitz założył pierwszą katowicką aptekę (później przeniesiona na Mühlstraße – dziś ul. Młyńska)[10]. W dniach 6–11 listopada 1884 w domu na rogu ul. Młyńskiej i ul. Stawowej odbyła się Konferencja Katowicka żydowskiego ruchu Chowewej Syjon, mająca na celu utworzenie niepodległego państwa Izrael[11]. Na początku lat dziewięćdziesiątych XIX wieku na tej parceli wybudowano Hotel Kaiserhof. Na obrzeżach ulicy istniało targowisko warzyw i owoców[5].

W 1930 wzniesiono budynek Urzędu Miejskiego z charakterystyczną krzywizną fasady[12]. Projektantami byli L. Sikorski, T. Łobos i L. Dietz d’Arma (projekt z 1929)[6]. Sylwetkę budynku wpisano w łuk ulicy Młyńskiej. Posiada on osiem kondygnacji oraz horyzontalny układ okiennych pasów, czym nawiązuje do architektury Neues Bauen[13].

W dwudziestoleciu międzywojennym przy ulicy znajdowały się następujące urzędy[14]: Biuro Obywatelstwa (pod numerem 2), Urząd Budowlany i Mierniczy (pod numerem 4), Urząd Podatkowy (pod numerem 4), Policja Miejska (pod numerem 4), Kasa Podatkowa i Główna Kasa Miejska (pod numerem 4), Urząd Opieki Społecznej (pod numerem 4)[14].

Do 1939 przy ul. Młyńskiej swoją siedzibę miały[15]: sklep chemiczny Wiktora Lachmana (ul. Młyńska 19), Śląska Centrala Owoców (ul. Młyńska 20), sklep z owocami firmy A. Kochbaum i Ska (ul. Młyńska 22), Księgarnia i skład nut J. Flejszer i E. Górski (działająca od 1933 pod numerem 4), redakcja gazety Der Aubruch (ul. Młyńska 22), Niemiecki Związek Gospodarczy (ul. Młyńska 23), restauracja Teofila Śmiei (ul. Młyńska 14)[16], Związek Powstańców Śląskich (ul. Młyńska 47). Pod numerem 47 istniała także od 1932 redakcja czasopisma Młodzież Powstańcza oraz Zarząd Główny Oddziałów Młodzieży Powstańczej, a pod numerem 49 – Przedszkole Dyrekcji PKP[17].

W 1942 powstał w Katowicach Stadttisches Friedhofsamt – urząd administrujący cmentarzami wyznaniowymi, które przeszły w zarząd władz lokalnych. Jego siedziba mieściła się przy Mühlstraße 4[18].

W 1963 pod numerem 1 oddano do użytku Dom Prasy Śląskiej. Pod budowę nowego głównego gmachu dworca kolejowego w latach siedemdziesiątych XX wieku zburzony został kwartał budynków w rejonie ulicy 3 Maja, ulicy Młyńskiej i ulicy Stawowej, zabudowany eklektycznymi kamienicami. Ulica Młyńska została skrócona o odcinek, który dziś zalicza się do ul. Sądowej i ul. Juliusza Słowackiego[5]. W konstrukcji hali dworca (projektu W. Zalewskiego) zastosowano formy betonowych „kielichów”, podtrzymujących strop. Dworzec oddano do użytku w 1972. Był on przykładem brutalizmu – formy późnego modernizmu[19].

W 120. rocznicę Konferencji Katowickiej w 2004 na fasadzie budynku przy ul. Młyńskiej odsłonięto tablicę, upamiętniającą to wydarzenie. W marcu 2010 przeniesiono siedzibę katowickiej synagogi ze starego budynku przy ul. Młyńskiej 13 do synagogi im. Chaskela Bessera przy ul. 3 Maja 16. Dnia 16 sierpnia 2010 wyjazd z ulicy Młyńskiej w kierunku placu Wilhelma Szewczyka został zamknięty z powodu rozpoczęcia prac przy przebudowie dworca kolejowego[20]. Kolejny etap modernizacji ulicy rozpoczął się 24 stycznia 2011, kiedy to pl. Wilhelma Szewczyka został całkowicie zamknięty[21].

Opis

Ulica Młyńska jest ulicą jednokierunkową. Występuje przy niej jeden z najwyższych udziałów powierzchni zabudowanej w powierzchni terenu – powyżej 75%[22].

Obiekty zabytkowe

Przy ulicy Młyńskiej znajdują się następujące historyczne obiekty[23]:

  • Kamienica mieszczańska (ul. Młyńska 2, ul. Pocztowa 5)[24]; wzniesiona w 1898 na planie trójkąta, prawdopodobnie według projektu L. Dame'a, w stylu neobarokowym (wcześniej istniała tu neorenesansowa kamienica i narożny hotel). Dawny adres budynku to Rynek 7. Budynek posiada trójskrzydłową bryłę ze zdobieniem ryzalitami (są nieznaczne). W ściętym narożniku znajduje się wejście do wewnętrznego dziedzińca. Na dwuspadowym dachu istnieją lukarny. Do licowania trzynastoosiowej, bardzo bogato zdobionej elewacji zastosowano cegłę czerwoną, detal architektoniczny i narożnik ozdobnie wytynkowano. Północna część elewacji uzyskała trzy pozorne ryzality, a wschodnia – dwa pozorne ryzality dwuosiowe (pierwsza i ostatnia oś). Balkony z kamiennymi balustradami tralkowymi umiejscowiono w środkowej osi budynku. Pomiędzy boniowanymi kolumnami toskańskimi znajduje się narożnik, z trapezowo wygiętym gzymsem, oraz półkolista nisza z balkonami (posiadają balustrady tralkowane). Na gzymsie umieszczono dwie rzeźbione kobiece postacie. Kartusze w obramieniach roślinnych i z rzeźbami głów kobiecych wieńczą okienne obramienia. W budynku zachowały się: oryginalna główna klatka schodowa (we wschodnim skrzydle), stalowe dwubiegowe schody (posiadają tralkową drewnianą balustradę), ceramiczne posadzki.
detal na fasadzie kamienicy pod numerem 7
  • Kamienica mieszczańska (ul. Młyńska 5)[24]; wzniesiona w drugiej połowie XIX wieku, tzw. „Dom pod lwami”[5]. Na elewacji budynku umieszczono lwie łby jako element dekoracji sztukatorskiej. Od 1894 obiekt należał do notariusza i adwokata Karla Sittka. W dwudziestoleciu międzywojennym mieszkało tu małżeństwo ginekologów – Kazimierz i Henryka Wędlikowscy (K. Wędlikowski miał wówczas swoją klinikę przy ul. Wita Stwosza 6), a inżynier Jerzy Pobóg-Krasnodębski prowadził Centralne Biuro Karbidowe[5]. W budynku tym dnia 28 czerwca 1906 urodziła się i mieszkała do 1909 r.[4] Maria Göppert-Mayer – późniejsza laureatka Nagrody Nobla z fizyki[25]. Na fasadzie budynku w latach 90. XX w. umieszczono tablicę jej poświęconą[26].
  • Kamienica mieszczańska (ul. Młyńska 7)[24]; wzniesiona w 1890 według projektu Ludwiga Schneidera, w stylu eklektycznym (pierwotnie bogato zdobiona). Dla tynkowanej pasami i plakietami fasady budynku zastosowano licowanie cegłą (koloru brązowego i zielonego). Na szczycie umieszczono pseudoryzalit z trójarkadową wnęką (zachowały się: data oraz okienko z obramieniem kartuszowym). Istnieją także dekoracyjne wsporniki, imitujące kobiece głowy. Elewację wieńczy kostkowy gzyms. W kamienicy zachowały się dwubiegowe schody z balustradą drewnianą.
  • Kamienica mieszkalno-handlowa (ul. Młyńska 9)[24]; wybudowana prawdopodobnie w latach 1895–1899 na planie kwadratu, nadbudowana w 1930; w stylu historyzmu. W latach międzywojennych w budynku istniała Katowicka Dostawa Szkolna Kadas, oferująca artykuły szkolne[15]. Budynek posiada czteroosiową elewację frontową, licowaną czerwoną cegłą, zwieńczoną koronującym gzymsem. Okna ujęto w tynkowane uszate opaski (na drugiej i trzeciej kondygnacji zastosowano okna łukowe, na czwartej – okna prostokątne). We wnętrzu kamienicy zachowały się dwubiegowe schody z wtórną metalową balustradą.
zabytkowa kamienica pod numerem 11 (róg z ul. Wawelską)
  • Kamienica mieszkalno-handlowa (ul. Młyńska 11)[24]; wzniesiona w 1859 na rogu Mühlstraße i Rüppelstraße, na planie prostokąta, pierwotnie posiadająca trzy kondygnacje i lekko nachylony czterospadowy dach. Elewacja budynku została wytynkowana. Zwieńczeniem parteru jest ozdobny gzyms. Na osi umieszczono, wsparte na konsolach, balkony z pełną murowaną balustradą. Blendy w kształcie okien zastosowano w jednoosiowej elewacji bocznej. We wnętrzu zachowały się dwubiegowe schody. Współcześnie dobudowano czwartą kondygnację, którą nakryto kolebkowym dachem.
  • Kamienica mieszczańska (ul. Młyńska 13, róg z ul. Wawelską)[24]; wzniesiona w 1890 według projektu Maxa Schalschy na planie prostokąta, w stylu eklektycznym z elementami neorenesansu. W latach międzywojennych w budynku swoją siedzibę miał Bank Ludowy[15]. W latach międzywojennych w budynku istniała drukarnia Urzędu Miasta[15]. Budynek posiada pozorne nieznaczne ryzality oraz boniowany parter. Na kondygnacjach wyższych zastosowano licowanie cegłą czerwoną, a detal architektoniczny wytynkowano. Południowa elewacja posiada siedem osi, a wschodnia – sześć. Narożnik kamienicy ujęto w opięty boniowanymi lizenami ryzalit. W budynku istnieją okna prostokątne (parapety okien na kondygnacji pierwszej oparto na lwich głowach, pozostałe – na konsolach). Bryłę obiektu zwieńczono koronującym gzymsem (oparto go na konsolkach). Zachowały się: ceramiczna posadzka, stalowe dwubiegowe schody (z drewnianą balustradą) i stiukowa dekoracja sufitu oraz rozety ze sztukatorską dekoracją i fasety (jedynie w części mieszkań).
  • Kamienica mieszkalno-handlowa (ul. Młyńska 15)[24]; wzniesiona w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku, na planie prostokąta z dwiema oficynami (boczna i tylna), w stylu eklektycznym z elementami neorenesansu. Budynek posiada zwartą bryłę i elewację, licowaną czerwoną cegłą na wyższych kondygnacjach. Czteroosiowa elewacja frontowa jest identyczna, jak elewacja kamienicy pod numerem 13. We wnętrzu zachowały się stalowe dwubiegowe schody z drewnianymi stopniami i tralkowaną drewnianą balustradą oraz posadzka z płytek ceramicznych, a w prywatnych mieszkaniach dekoracyjne fasety i rozety oraz stolarka okienna (w około trzydziestu procentach).
  • Kamienica mieszkalno-handlowa (ul. Młyńska 17–19)[24]; wzniesiona w 1911 według projektu Hugo Weissenberga, w stylu modernizmu, z trzema oficynami (dwie boczne oraz jedna tylna). Wcześniej istniała tu kamienica dwukondygnacyjna. Na drugiej i przedostatniej osi tynkowanej dziewięcioosiowej elewacji frontowej umieszczono trójosiowe półokrągłe wykusze. Ozdobny portal zastosowano jako zwieńczenie drzwi wejściowych (znajdujących się na drugiej i siódmej osi). Dwa kolosalne pilastry, zdobione kartuszami, umieszczono na osiach wykuszy. Kolumnowe półokrągłe loggie balkonowe umiejscowiono na czwartej kondygnacji. Nad wykuszami znajdują się facjatki z naczółkiem, posiadającym owalny kartusz. We wnętrzu kamienicy zachowały się murowane schody z poręczami drewnianymi oraz fragmenty dawnych witraży, a na suficie i ścianach – sztukatorskie dekoracje.
  • Kamienica mieszkalno-handlowa (ul. Młyńska 21, 23, pl. W. Szewczyka 7)[24]; wzniesiona w latach sześćdziesiątych XIX wieku; od 1912 istniała w niej restauracja Antona Klemensa; w 1913 obiekt przebudowano na potrzeby hotelu „Klemens”; w dwudziestoleciu międzywojennym swoją siedzibę miała tu organizacja nazistowska[27][28].

Instytucje

Przy ulicy Młyńskiej swoją siedzibę mają[29]: Straż Miejska (ul. Młyńska 9)[22], firmy handlowo-usługowe, kawiarnie, kancelarie prawnicze, siedziby gazet: Dziennik Zachodni i Echo Miasta Katowice, Górnośląska Oficyna Wydawnicza S.A., oddział Komunalnego Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej w Katowicach, czytelnia ogólna Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach, filia nr 35 Miejskiej Biblioteki Publicznej, Urząd Pocztowy Katowice 1 (filia), Polskapresse (oddział prasy śląskiej), Polski Związek Emerytów Rencistów i Inwalidów (Zarząd Okręgowy), Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej (oddział), Urząd Miasta Katowice (ul. Młyńska 4), wspólnoty mieszkaniowe, Konfederacja Polski Niepodległej – Obóz Patriotyczny.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ J. Lipońska-Sajdak, Katowice wczoraj. Kattowiz gestern, Gliwice 1995, s. 5.
  2. ↑ Plan Katowic z 1942 roku. grytzka-genealogie.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-19)]. www.grytzka-genealogie.de [dostęp 2011-09-06]
  3. ↑ Alle Straßen bzw. Straßennamen von Kattowitz Deutsch – Polnisch. www.grytzka-genealogie.de. [dostęp 2011-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-19)]. (niem.).
  4. 1 2 3 Lipońska-Sajdak Jadwiga, Szota Zofia: Gruss aus Kattowitz. Pozdrowienia z Katowic. Katowice 2004, ISBN 83-87727-07-5, s. 90
  5. 1 2 3 4 5 Ludzie z marcepanowego dworu (pol.) www.katowice.gazeta.pl [dostęp 2012-08-18]
  6. 1 2 Jerzy Abramski: Ulice Katowic. Zawiercie: Graf−Mar, 2000, s. 83. ISBN 83-913341-0-4.
  7. 1 2 Urząd Miasta Katowice: Lokalny Program rewitalizacji miasta Katowice na lata 2007-2013. www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-09-06]. (pol.).
  8. ↑ Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Katowice, których nie ma, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019, s. 79, ISBN 978-83-7729-502-1.
  9. ↑ Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice − Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 30. ISBN 83-85831-35-5.
  10. ↑ Georg Hoffmann, Historia Miasta Katowice, przeł. D. Makselon, M. Skop, Muzeum Śląskie, Katowice 2003, ISBN 83-87455-97-0, s. 139.
  11. ↑ Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice − Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 31. ISBN 83-85831-35-5.
  12. ↑ Broszkiewicz Jacek; Katowice – reflektorem po mieście, wydawca: Urząd Miejski w Katowicach, ISBN 83-901884-0-6, s. 56.
  13. ↑ Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, red. Ewa Chojecka, wydawca: Muzeum Śląskie, Katowice 2004, ISBN 83-87455-77-6, s. 331.
  14. 1 2 Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 17. ISBN 978-83-7729-021-7.
  15. 1 2 3 4 Jerzy Abramski: Ulice Katowic. Zawiercie: Graf−Mar, 2000, s. 86. ISBN 83-913341-0-4.
  16. ↑ Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 95. ISBN 978-83-7729-021-7.
  17. ↑ Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 117. ISBN 978-83-7729-021-7.
  18. ↑ Waldemar Jama, Aleksandra Niesyto: Cmentarze Katowic. Katowice: Muzeum Historii Katowic, 1997, s. 7. ISBN 83-907154-5-7.
  19. ↑ Sztuka Architektury: Piękno brutalizmu. www.sztuka-architektury.pl. [dostęp 2011-09-06]. (pol.).
  20. ↑ Ulica Młyńska nieczynna. Rusza przebudowa dworca w Katowicach. www.katowice.naszemiasto.pl. [dostęp 2011-09-06]. (pol.).
  21. ↑ Od 24 stycznia plac Szewczyka wyłączony z ruchu!. www.katowice.eu. [dostęp 2011-09-06]. (pol.).
  22. 1 2 Urząd Miasta Katowice: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, Cz. 1, Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego. www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-09-06]. (pol.).
  23. ↑ B. Klajmon: Katowicka kamienica mieszczańska 1840−1918, wyd. I, Katowice 1997.
  24. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Urząd Miasta Katowice: Wartości dziedzictwa kulturowego (załącznik 1.9). www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-09-06]. (pol.).
  25. ↑ Jerzy Abramski: Ulice Katowic. Zawiercie: Graf−Mar, 2000, s. 87. ISBN 83-913341-0-4.
  26. ↑ Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach: Ewidencja miejsc pamięci województwa śląskiego: miasto Katowice. www.katowice.uw.gov.pl. [dostęp 2011-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-10)]. (pol.).
  27. ↑ Reklamy przysłaniają historię miasta. www.katowice.gazeta.pl. [dostęp 2011-09-06]. (pol.).
  28. ↑ Śladami powstańców śląskich po Katowicach (pol.) www.katowice.gazeta.pl [dostęp 2011-09-06]
  29. ↑ Spis firm na ulicy Młyńska w mieście Katowice. www.katalog.pf.pl. [dostęp 2011-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-03)]. (pol.).

Bibliografia

  • Katowice – Plan miasta, wyd. Demart SA, Warszawa 2009/2010.
  • Katowice – Informator, red. S. Adamczyk, wyd. Urząd Miasta w Katowicach, Katowice 1993, ss. 9, 16.
  • Katowice 1865–1945. Zarys rozwoju miasta. Red. J. Szaflarski, Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1978, ss. 26, 97, 127, 279.
  • Ludzie z marcepanowego dworu (pol.) www.katowice.gazeta.pl [dostęp 2012-08-18]
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.