Szyizm (od arab. شيعة علي, szī'at Ali – stronnictwo Alego) – obok sunnizmu i charydżyzmu jeden z trzech głównych nurtów współczesnego islamu, drugi po sunnizmie co do liczby wyznawców.

W Polsce często używa się określenia szyizm na będący jego największym odłamem imamizm. Mniejszość szyicka zamieszkuje także Polskę.

Historia

Rozdział w islamie na sekty dokonał się w wyniku sporu o sukcesję po śmierci Mahometa[1][2]. Według szyitów, prawowitymi następcami ostatniego proroka są jedynie członkowie jego rodziny, potomkowie Alego i córki proroka, Fatimy. Szyici nie uznają rządów trzech pierwszych sunnickich kalifów (a także ich kontynuatorów z dynastii Umajjadów i Abbasydów) jako prawowiernych, twierdząc iż uzurpowali oni władzę należną od samego początku tylko Alemu i jego potomkom[3][4].

Ali został wybrany kalifem w roku 656 po tym, jak zamordowano kalifa Usmana z rodu Umajjadów. Jego wybór od razu spotkał się z wrogością pozostałych Umajjadów, na których czele stał namiestnik Syrii Mu’awija, jak i A’iszy, która współdziałała z zawiedzionymi w swoich nadziejach pretendentami do kalifatu: Talhą i Zubajrem. Ali pokonał armię A’iszy, Talhy i Zubajra w bitwie wielbłądziej, jednak bitwa z Mu’awiją na równinie Siffin zakończyła się bez rozstrzygnięcia. Ostatecznie Ali zginął w roku 661 w wyniku charydżyckiego zamachu, zaś jego syn Hasan chwilowo zrezygnował z roszczeń do kalifatu na rzecz Mu’awiji, pod warunkiem iż ten m.in. nie ogłosi swojego następcy i zaprzestanie prześladowań rodziny Mahometa[5][6]. Krótko przed śmiercią, Mu’awija ogłosił swoim następcą własnego syna, Jazida[7]. Po śmierci tego pierwszego w roku 680, o prawa rodziny Mahometa do kalifatu upomniał się jednak młodszy syn Alego, Husajn, który uważał, że zostały one chwilowo scedowane tylko osobiście na Mu’awiję. Husajn został jednak zabity przez armię syna Mu’awiji, Jazida, w bitwie pod Karbalą[8].

Teologia

Gałęzie szyizmu

Filary islamu

Imamizm

Filary islamu imamickiego uwzględniają pięć Usul al-Din i dziesięć Furu al-Din, tzn. wierzenia i praktyki islamu:

  1. Tawhid – Monoteizm: wiara w jedyność Boga
  2. Adl – Boska sprawiedliwość: wiara w sprawiedliwość Boga
  3. Nubułłah – Proroctwo
  4. Imamat – Sukcesja po Mahomecie
  5. Mi'ad – Dzień Sądu Ostatecznego i Zmartwychwstania

W dodatku do pięciu filarów, szyici imamici uwzględniają dziesięć obowiązkowych praktyk zwanych artykułami wiary[9]:

  1. Salat – obowiązkowa modlitwa odprawiana pięć razy dziennie, z twarzą zwróconą w stronę Mekki
  2. Saum – post
  3. Zakat – jałmużna
  4. Chums – jałmużna
  5. Hadżdż – pielgrzymka do Mekki
  6. Dżihad – codzienna walka z samym sobą (np. przeciwko grzeszeniu), rzadziej walka zbrojna
  7. Amr-bil-Maruf – żyć podług tego, co dobre i sprawiedliwe
  8. Nahi Anil Munkar – zabraniać tego, co złe
  9. Tawalla – okazywać miłość wobec dobra
  10. Tabarra – potępiać i okazywać nienawiść wobec zła

Ismailizm

Szyici ismailici posiadają siedem filarów wiary:

  1. Walajah (dosłownie „Kuratela”) – miłość wobec Boga, proroków, imamów i duʻāt (misjonarzy).
  2. Tawhid – monoteizm, wiara w jedyność Boga.
  3. Salat – obowiązkowa modlitwa odprawiana pięć razy dziennie, z twarzą zwróconą w stronę Mekki. W odróżnieniu od muzułmanów sunnickich, szyickich imamitów i innych ismailitów, nizaryci wierzą iż forma modlitwy jest ustalana i może być zmieniona przez żyjącego imama (zobacz Aga Chan).
  4. Zakat – jałmużna.
  5. Saum – post.
  6. Hadżdż – pielgrzymka, różnie rozumiana przez poszczególne gałęzie ismailizmu. Jedne grupy odbywają ją do Mekki, inne jak np. Druzowie, rozumieją ją metaforycznie i w ogóle nie pielgrzymują fizycznie nigdzie.
  7. Dżihad – codzienna walka z samym sobą (np. przeciwko grzeszeniu), rzadziej walka zbrojna.

Mazhaby

Współcześnie w islamie szyickim funkcjonują szkoły prawa:

  • szkoła dżafarycka (arab. ‏الجعفريون‎) – największa obecnie szkoła której zasad przestrzegają wszyscy imamici, część ismailitów i niektórzy zajdyci.
  • szkoła batinijjska (arab. ‏باطنية, Bāṭiniyyah‎) – szkoła prawa przestrzegana przez alewitów, alawitów, druzów i większą część ismailitów[10], odmienna i samodzielna od szkoły dżafaryckiej. Ezoteryczna i gnostycka, gdzie kładzie się nacisk na batin[11].
  • szkoła zajdycka – bazująca na naukach i poglądach Zajda ibn Alego, spisanych w jego książce Majmu’ al-Fiqh (arab. ‏مجموع الفِقه‎). Pod względem samego prawa i przepisów, różna od szkoły dżafaryckiej a podobna i zbliżona do sunnickiej szkoły hanafickiej[12].

Hadisy

W tradycji szyickiej, uznaje się cztery zbiory hadisów zwane „Czterema Księgami” (arab. ‏الكتب الاربعة‎, Al-Kutub Al-Arbʿah'):

Szyici nie uznają zbiorów sunnickich, np. Al-Buchariego, używając jedynie poszczególnych tradycji podczas debat teologicznych. Dla przykładu, muzułmanie sunniccy wierzą iż Mahomet poślubił Aiszę w momencie kiedy ta miała sześć lat i skonsumował ich małżeństwo kiedy miała dziewięć[13][14]. Owe narracje wpłynęły na sunnickie mazhaby odnośnie do szariatu, otwierając drogę prawną do małżeństw z nieletnimi. Szyiccy uczeni wierzą iż w dniu małżeństwa Aisza miała co najmniej szesnaście lat, a sunnickie narracje jak wyżej są uznawane za błędne, wymyślone i obraźliwe wobec Mahometa.

Demografia

sunnici, szyici (którzy są nieoszacowani z powodu nieuwzględniania ich w oficjalnych statystykach np. w Turcji i Arabii Saudyjskiej oraz z powodu zasady takijji) i charydżyci.

Odsetek szyitów w różnych krajach

Pierwotnie szyizm był wyznawany głównie przez muzułmanów pochodzenia arabskiego, ale za panowania dynastii Safawidów (1501–1773) doszło do nieomal całkowitej szyizacji niearabskiego Iranu. Dzisiaj szyicka szkoła islamu stanowi 10–20% światowej populacji muzułmanów. Islam szyicki dominuje głównie na terytorium:

Szyizm tworzy dużą mniejszość w:

W pozostałych krajach populacja szyitów pośród muzułmanów wynosi od 1 do 20%: Katar 10%, Nigeria 10–15%, Pakistan, Afganistan 10–20%, Indonezja, Malezja. W Europie Szwecja 20–40%, Gruzja 15–25%, Bułgaria 10–15%, Grecja 10–15%, Niemcy 10–15%, Francja 2–3%[16][17][18][19].

Szyici w Polsce

Szyici byli obecni w Polsce od czasu pierwszych kontaktów z kupcami arabskimi.

Początki zorganizowanego powstawania ruchu szyickiego w Polsce sięgają okresu PRL-u, kiedy to zaczęły się tworzyć pierwsze nieformalne grupy muzułmanów szyitów w Warszawie i jej okolicach, złożone z młodych Polaków-konwertytów oraz studentów z krajów muzułmańskich. W mieszkaniach i domach prywatnych zaczęto organizować spotkania, wspólne modlitwy, obchody świąt islamskich, wykłady i nauczanie religii[20].

Na terenie dzisiejszej Polski szyici stanowią mniejszość pośród muzułmanów. Nie istnieją także żadne meczety szyickie (zarówno istniejące, jak i budowane, są sunnickie). Na obowiązkowe piątkowe modły polscy szyici spotykają się w prywatnych salach modlitewnych. Istnieją plany budowy meczetu szyickiego, ale są one odległe ze względu na brak funduszy. W odróżnieniu od sunnitów, szyici w Polsce nie uzyskują wsparcia finansowego z zagranicy.

Związkiem wyznaniowym zrzeszającym polskich wyznawców islamu szyickiego jest powstałe na terenie Polski w 1937 roku, a zarejestrowane w 1989, z siedzibą w Warszawie, Stowarzyszenie Jedności Muzułmańskiej, pozostające w bliskim kontakcie i współpracy z najważniejszymi międzynarodowymi organizacjami szyickimi, a także z innymi organizacjami muzułmańskimi w Polsce[21]. Funkcję Naczelnego Imama Stowarzyszenia pełni obecnie Rafał Ahmed Berger[22].

Prześladowania

Od czasu śmierci proroka Mahometa i uznania sukcesji po nim, historia stosunków sunnicko-szyickich jest często naznaczona przemocą. Szyicka mniejszość na przestrzeni wieków była eksterminowana przez sunnicką większość i jej władców, którzy traktowali szyitów jako zagrożenie dla swojej władzy politycznej i religijnej[23]. Szyici do dnia dzisiejszego są ofiarami zorganizowanej dyskryminacji w wielu krajach większościowo sunnickich, włącznie z zakazem praktykowania islamu, budowania meczetów, czy nawet czytania Koranu[24][25]. Historycznie, prześladowania trwały już za panowań sunnickich kalifatów Umajjadów (661–750) i Abbasydów (750–1258) oraz imperium osmańskiego (1299–1923).

Przykłady

Wybrane przykłady anty-szyickiego prześladowania:

  • Za panowania Umajjadów doszło do serii masakr najbliższej rodziny i towarzyszy proroka Mahometa (Bitwa pod Siffin, Bitwa Wielbłądzia), kulminacyjnym punktem była bitwa pod Karbalą stoczona 10 października 680 roku.
  • Prześladowania dalszej rodziny proroka i szyitów były kontynuowane za panowania kalifatu Abbasydów.
  • W 1514 roku sułtan osmański Selim I Groźny nakazał masakrę 40 000 szyitów anatolijskich[26]. Według Dżalala Al-e-Ahmada, „Sułtan Selim I posunął się do takiego stopnia iż stwierdził, że zabicie jednego szyity ma większą wartość w tym świecie i następnym jak zabójstwo 70 chrześcijan”[27].
  • Współcześnie szyici są nagminnie prześladowani w Arabii Saudyjskiej, Bahrajnie (większość kraju jest szyicka, ale rządzi sunnicka rodzina Al Chalifa), Pakistanie, Iraku, w Afganistanie (pod rządami Talibów). Prześladowania wiążą się z:
    • rewindykacją szyickich meczetów (burzenie, zamykanie, adaptowane na meczety sunnickie),
    • dyskryminacją pracowniczą,
    • torturami,
    • zabójstwami przez „nieznanych sprawców”,
    • przymykaniem oka przez rządy na zamachy terrorystyczne (Al-Kaida, Talibowie, inne grupy wahhabickie) wymierzone w szyitów.
W wahhabickiej Arabii Saudyjskiej został swego czasu nawet ogłoszony zakaz odbywania obowiązkowego hadżu dla szyitów. Zakaz później zniesiono, ale do dzisiaj wnioski szyitów ubiegających się o wizę aby odbyć hadż są często odrzucane. Szyici nawet podczas hadżu padają ofiarami nienawiści[28][29][30], choć zgodnie z nakazami religii wszelka przemoc podczas pielgrzymki jest zakazana.

Składki

Szyici znacząco przyczynili się do postępu ludzkości w ogóle i świata islamu. Ich obszerny wkład pojawił się w wielu dziedzinach w historii i epoce nowożytnej[31], w tym filozofia[32][33], kalam[34], logika[35], literatura[36][37][38], poezja[39][40][41][42][43][44][45][46], and proza[47][48][49], medycyna[50][51][52], inżynieria[53][54][55], sztuki[56][57], składnia[58][59][60], astronomia[61][62], matematyka[63][64], geografia[65][66], historiografia[67], i polityka[68]. Oprócz ustalenia chemii[69][70][71][72]. postawili także kropki na literach Koranu[73] i alfabetu arabskiego.

Przypisy

  1. ↑ BBC News (4 stycznia 2016). Sunnis and Shia: Islam’s ancient schism. Dostęp 2016-09-12.
  2. ↑ John Harney. The New York Times (3 stycznia 2016). How Do Sunni and Shia Islam Differ?. Dostęp 2016-09-12.
  3. ↑ szyizm, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-08-03].
  4. ↑ Encyklopedia WIEM: Szyici.
  5. ↑ Syed Husain Mohammad (2002). The Origins and Early Development of Shi’a Islam; rozdział 6. Oxford University Press. ISBN 978-0195793871.
  6. ↑ Moojan Momen (1985). An Introduction to Shi’i Islam. Yale University Press. s. 14,26,27. ISBN 978-0-300-03531-5.
  7. ↑ Ismā‘īl ibn ‘Umar Ibn Kathīr (2012). The Caliphate of Banu Umayyah: The First Phase Darussalam. s. 82. ISBN 978-603-500-080-2.
  8. ↑ Heinz Halm: Shi’ism. New York: Columbia University Press, 2004, s. 7–10, 12–14. ISBN 0-231-13587-4. OCLC 57362711.
  9. ↑ Rozdział „Islamic Beliefs (the Pillars of Islam)” w „Invitation to Islam” autorstwa Sayed Moustafa Al-Qazwiniego.
  10. ↑ M.G.S. Hodgson. Encyclopedia of Islam, 2 edycja, Brill. „Bāṭiniyya”, księga 1, s. 1098.
  11. ↑ batynici, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-08-25].
  12. ↑ Aydin Bayram, Shi’ism in the Middle East. A Short Introduction. Lulu Publishers, USA:North Carolina 2013, s. 32.
  13. ↑ Sunnicka tradycja: Sunan an-Nasa’i 3378. Księga 26, Hadis 183.
  14. ↑ Sunnicka tradycja: Sunan an-Nasa’i 3379. Księga 26, Hadis 184.
  15. ↑ Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan – Presidential Library – Religion.
  16. ↑ Dane szacunkowo przybliżone. Liczby znacznie różnią się ze względu na: 1)Celowe uwzględnianie szyitów w oficjalnych statystykach jako sunnitów, np. w Turcji i krajach Zatoki Perskiej, 2)Praktyka takijji używana przez szyitów w krajach o większości sunnickiej w obawie przed prześladowaniami, 3)Problem z metodologią badawczą w przypadku dokładnego określenia kto jest szyitą? W dzisiejszych czasach, szyizm dzieli się na trzy największe gałęzie: imamizm, ismailizm i zajdyzm. Te z kolei dzielą się na pomniejsze sekty, często od siebie, i głównego nurtu szyickiego, diametralnie różne i odmienne (np. teologiczne podziały w ismailiźmie). Kontrowersją jest także to czy religie synkretyczne i ruchy gnostyckie powstałe z łona islamu szyickiego są jego częścią, czy też odmiennym systemem wierzeń, np. Ismailizm, Babizm, Bahaizm, Druzowie, Alawici, Alewici itd.
  17. ↑ Pew Research Center: Liczba szyitów na świecie, 2009 rok (ang.).
  18. ↑ World Shia Muslims Population (ang.).
  19. ↑ Analiza udowadnia iż podawana liczba szyitów na świecie jest zaniżana (ang.).
  20. ↑ Islamski Ruch Szyicki w Polsce – krótki rys historyczny.
  21. ↑ Źródło, Stowarzyszenie Jedności Muzułmańskiej [online].
  22. ↑ WIĘŹ, Rafał Berger [online].
  23. ↑ The Origins of the Sunni/Shia split in Islam. [dostęp 2013-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  24. ↑ Nasr, Vali (2006). The Shia Revival: How Conflicts Within Islam Will Shape the Future. W.W. Norton & Company Inc. ISBN 978-0-393-06211-3, s. 52–53.
  25. ↑ Ya'qubi; wol. lll, s. 91–96 i Tarikh Abul Fida', wol. I, s. 212.
  26. ↑ George C. Kohn (2007.) Dictionary of Wars. Infobase Publishing. s. 385. ISBN 0-8160-6577-2.
  27. ↑ Al-e Ahmad, Jalal. Plagued by the West (Gharbzadegi), tłumaczenie Paul Sprachman. Delmor, NY: Center for Iranian Studies, Columbia University, 1982.
  28. ↑ Wahhabis Attack US Muslims at Hajj: ‘We will Kill Your Shia Men and Rape Your Women’ (ang.).
  29. ↑ Anti-Shia sectarianism on hajj is a worrying trend (ang.).
  30. ↑ Saudi police arrest Canadian imam at Hajj (ang.).
  31. ↑ ماذا قدّم الشيعة على مدى التاريخ الإسلامي في مجال تأسيس العلوم المختلفة ؟, „المرجع الالكتروني للمعلوماتية” [dostęp 2023-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-10].
  32. ↑ تمیز العلوم العقلیة لدی علماء الشیعة, „مركز الإشعاع الإسلامي” [dostęp 2023-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2022-07-02] (arab.).
  33. ↑ الشيعة في الإسلام [online] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-18].
  34. ↑ تمیز العلوم العقلیة لدی علماء الشیعة, „مركز الإشعاع الإسلامي” [dostęp 2023-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2022-07-02] (arab.).
  35. ↑ الشيخ أبو النصر محمّد الفارابي [online], أعلام الشيعة الإمامية, 27 stycznia 2013 [dostęp 2023-07-22] [zarchiwizowane z adresu 2022-12-26] (arab.).
  36. ↑ الأمين، أعيان الشيعة، ج 2، ص 515.
  37. ↑ دور الشيعة في بناء الحضارة الإسلامية وازدهار العلوم [online], research.rafed.net [dostęp 2023-07-22].
  38. ↑ الفاخوري، الجامع في تاريخ الأدب العربي، ج1، ص 789.
  39. ↑ حقاً مازال الشعر أسلوبا وأداءً رافضياً, „المرجع الالكتروني للمعلوماتية- أقلام بمختلف الألوان” [dostęp 2023-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-09] (arab.).
  40. ↑ مازال الشعر رافضيا [online].
  41. ↑ من الأشعر؟ [online] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-08].
  42. ↑ عشر في تقدم الشيعة في فنون الشعر في الإسلام [online] [zarchiwizowane z adresu 2021-09-26].
  43. ↑ دور علماء الشيعة في تطوير وازدهار الشعر العربي [online] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-09].
  44. ↑ قبل قرن [online].
  45. ↑ الفكر الشيعي وتجلياته في الأدب والشعر العراقي والعربي [online] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-09].
  46. ↑ عمر فروخ, تأريخ الأدب العربي, t. 1, s. 371-373.
  47. ↑ النثر الفني في القرن الرابع [online].
  48. ↑ مجلة الرسالة/العدد 779/الكتب - ويكي مصدر, „ar.wikisource.org” [dostęp 2023-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-11] (arab.).
  49. ↑ E.J. van Donzel, Islamic Desk Reference, BRILL, 1994, ISBN 978-90-04-09738-4.
  50. ↑ ابن سينا: القانون في الطب 4/186 وما بعدها – من مساهمات ابن سينا وقد كان شيعيًّا
  51. ↑ علماء الطب [online].
  52. ↑ السيد محسن الأمين, أعيان الشيعة, t. 1, s. 160.
  53. ↑ عمارة المساجد الشيعية [online] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-08].
  54. ↑ العمارة [online].
  55. ↑ حسن الأمين, مستدركات أعيان الشيعة, t. 2, s. 159.
  56. ↑ شبكة المعارف الإسلامية:الفن خير وسيلة للتواصل مع الناس والتأثير فيهم, „almaaref.org.lb” [dostęp 2023-12-08] (ang.).
  57. ↑ ماهو تأثير المذهب الشيعي على الثقافة والفنون في العالم الإسلامي [online] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-10].
  58. ↑ دور علماء الشيعة في بناء علم النحو و إزدهاره, „مركز الإشعاع الإسلامي” [dostęp 2023-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-04] (arab.).
  59. ↑ دور الشيعة في بناء الحضارة الإسلامية وازدهار العلوم [online], research.rafed.net [dostęp 2023-07-22].
  60. ↑ ماذا قدّم الشيعة على مدى التاريخ الإسلامي في مجال تأسيس العلوم المختلفة ؟, „المرجع الالكتروني للمعلوماتية” [dostęp 2023-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-10].
  61. ↑ دور الشــيعـة في بناء الحضارة الإسلامية، جعفر السبحاني ص ۷۰ ـ ۷۳
  62. ↑ السيد محسن الأمين, أعيان الشيعة, t. 1, s. 160.
  63. ↑ دور الشــيعـة في بناء الحضارة الإسلامية، جعفر السبحاني ص ۷۰ ـ ۷۳
  64. ↑ حسن الأمين, مستدركات أعيان الشيعة, t. 2, s. 159.
  65. ↑ بحوث في الملل والنحل، ج6 ص599-603
  66. ↑ آدم متز: الحضارة الإسلامية 2 / 34 وكتاب اليعقوبي في الجغرافية هو كتاب «البلدان» المنتشر
  67. ↑ بحوث في الملل والنحل، ج6 ص599-603
  68. ↑ دراسات وبحوث / صيرورة الفكر الشيعي قراءة في تطور الفكر السياسي عند علماء الشيعة [online], المركز الاسلامي للدراسات الاستراتيجية [dostęp 2023-07-22] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-10] (arab.).
  69. ↑ الموجز في التراث العلمي العربي الإسلامي - ʻAlī ʻAbd Allāh Daffāʻ - كتب Google, „web.archive.org”, 2 stycznia 2020 [dostęp 2023-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-02].
  70. ↑ أعلام الحضارة العربية الإسلامية في العلوم الأساسية والتطبيقية - Zuhayr Ḥumaydān - كتب Google, „web.archive.org”, 7 kwietnia 2020 [dostęp 2023-12-08] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-07].
  71. ↑ Julian, Dictionary of the Occult, 2003, s. 8.
  72. ↑ فلاسفة الشيعة 1 / 57
  73. ↑ نور القبس المختصر من المقتبس: ص 4

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.