SM UC-54
Ilustracja
SM UC-56, siostrzany okręt UC-54
Klasa

okręt podwodny

Typ

UC II

Projekt

41

Historia
Stocznia

Germaniawerft, Kilonia

Położenie stępki

1916

Wodowanie

20 marca 1917

 Kaiserliche Marine
Wejście do służby

10 maja 1917

 K.u.K. Kriegsmarine
Nazwa

SM U-96

Los okrętu

samozatopiony 28 października 1918

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność
• na powierzchni
• w zanurzeniu


434 tony
511 ton

Długość

52,7 m

Szerokość

5,22 m

Zanurzenie

3,64 m

Zanurzenie testowe

50 m

Rodzaj kadłuba

dwukadłubowy

Materiał kadłuba

stal

Napęd
2 silniki Diesla o łącznej mocy 485 kW (660 KM)
2 silniki elektryczne o łącznej mocy 460 kW (620 KM)
2 śruby
Prędkość
• na powierzchni
• w zanurzeniu


11,8 węzła
7,2 w.

Zasięg

powierzchnia: 9450 Mm przy 7 w.
zanurzenie: 56 Mm przy 4 w.

Uzbrojenie
18 min UC/200, 1 działo kal. 88 mm L/30, 7 torped
Wyrzutnie torpedowe

3 × 500 mm

Załoga

26

SM UC-54 – niemiecki podwodny stawiacz min z okresu I wojny światowej, jedna z 64 zbudowanych jednostek typu UC II. Zwodowany 20 marca 1917 roku w stoczni Germaniawerft w Kilonii, został przyjęty do służby w Kaiserliche Marine 10 maja 1917 roku. Przebazowany na Morze Śródziemne został nominalnie wcielony w skład Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine pod nazwą U-96, pływając w składzie Flotylli Pola (a później II Flotylli Morza Śródziemnego). W czasie służby operacyjnej okręt odbył osiem patroli bojowych, w wyniku których zatonęło 18 statków o łącznej pojemności 52 565 BRT, zaś trzy statki o łącznej pojemności 12 766 BRT zostały uszkodzone. SM UC-54 został samozatopiony 28 października 1918 roku nieopodal Triestu.

Projekt i budowa

Dokonania pierwszych niemieckich podwodnych stawiaczy min typu UC I, a także zauważone niedostatki tej konstrukcji, skłoniły dowództwo Cesarskiej Marynarki Wojennej z admirałem von Tirpitzem na czele do podjęcia działań mających na celu budowę nowego, znacznie większego i doskonalszego typu okrętu podwodnego. Opracowany latem 1915 roku projekt okrętu, oznaczonego później jako typ UC II, tworzony był równolegle z projektem przybrzeżnego torpedowego okrętu podwodnego typu UB II[1]. Głównymi zmianami w stosunku do poprzedniej serii były: instalacja wyrzutni torpedowych i działa pokładowego, zwiększenie mocy i niezawodności siłowni, oraz wzrost prędkości i zasięgu jednostki, kosztem rezygnacji z możliwości łatwego transportu kolejowego (ze względu na powiększone rozmiary)[1][2].

SM[uwaga 1] UC-54 zamówiony został 12 stycznia 1916 roku jako jednostka z III serii okrętów typu UC II (numer projektu 41, nadany przez Inspektorat Okrętów Podwodnych[3]), w ramach wojennego programu rozbudowy floty[4][5]. Został zbudowany w stoczni Germaniawerft w Kilonii jako jeden z sześciu okrętów III serii zamówionych w tej wytwórni[4][6][7]. UC-54 otrzymał numer stoczniowy 270 (Werk 270)[5][8]. Stępkę okrętu położono w 1916 roku[8], a zwodowany został 20 marca 1917 roku[1][5].

Dane taktyczno-techniczne

SM UC-54 był średniej wielkości przybrzeżnym okrętem podwodnym o konstrukcji dwukadłubowej[2]. Długość całkowita wynosiła 52,7 metra, szerokość 5,22 metra i zanurzenie 3,64 metra[6][8]. Wykonany ze stali kadłub sztywny miał 39,3 metra długości i 3,61 metra szerokości, a wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 7,46 metra[9]. Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 434 tony, a w zanurzeniu 511 ton[6][10]. Jednostka miała wysoki, ostry dziób przystosowany do przecinania sieci przeciwpodwodnych; do jej wnętrza prowadziły trzy luki: pierwszy przed kioskiem, drugi w kiosku, a ostatni w części rufowej, prowadzący do maszynowni[11]. Cylindryczny kiosk miał średnicę 1,4 metra i wysokość 1,8 metra, obudowany był opływową osłoną[11]. Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa 6-cylindrowe, czterosuwowe silniki wysokoprężne Daimler MU256 o łącznej mocy 485 kW (660 KM), zaś pod wodą poruszał się dzięki dwóm silnikom elektrycznym BBC o łącznej mocy 460 kW (620 KM)[6][8]. Dwa wały napędowe obracały dwie śruby wykonane z brązu manganowego (o średnicy 1,9 metra i skoku 0,9 metra)[11]. Okręt osiągał prędkość 11,8 węzła na powierzchni i 7,2 węzła w zanurzeniu[6][8]. Zasięg wynosił 9450 Mm przy prędkości 7 węzłów w położeniu nawodnym oraz 56 Mm przy prędkości 4 węzłów pod wodą[8][12][uwaga 2]. Zbiorniki mieściły 56 ton paliwa[8][12][uwaga 3], a energia elektryczna magazynowana była w dwóch bateriach akumulatorów 26 MAS po 62 ogniwa, zlokalizowanych pod przednim i tylnym pomieszczeniem mieszkalnym załogi[4][13]. Okręt miał siedem zewnętrznych zbiorników balastowych[11]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 50 metrów[9][14], zaś czas wykonania manewru zanurzenia 40 sekund[15].

Głównym uzbrojeniem okrętu było 18 min kotwicznych typu UC/200 w sześciu skośnych szybach minowych o średnicy 100 cm, usytuowanych w podwyższonej części dziobowej jeden za drugim w osi symetrii okrętu, pod kątem do tyłu (sposób stawiania – „pod siebie”)[2][16]. Układ ten powodował, że miny trzeba było stawiać na zaplanowanej przed rejsem głębokości, gdyż na morzu nie było do nich dostępu (co znacznie zmniejszało skuteczność okrętów)[17][16]. Wyposażenie uzupełniały dwie zewnętrzne wyrzutnie torped kalibru 500 mm (umiejscowione powyżej linii wodnej na dziobie, po obu stronach szybów minowych), jedna wewnętrzna wyrzutnia torped kal. 500 mm na rufie (z łącznym zapasem 7 torped) oraz umieszczone przed kioskiem działo pokładowe kal. 88 mm L/30, z zapasem amunicji wynoszącym 130 naboi[2][9][18]. Okręt wyposażony był w trzy peryskopy Zeissa oraz kotwicę grzybkową o masie 272 kg[11].

Załoga okrętu składała się z 3 oficerów oraz 23 podoficerów i marynarzy[15][19].

Służba

1917 rok

10 maja 1917 roku SM UC-54 został przyjęty do służby w Cesarskiej Marynarce Wojennej[5][20]. Dowództwo jednostki objął kpt. mar. (niem. Kapitänleutnant) Heinrich XXXVII Prinz Reuß zu Köstritz[21]. Po okresie szkolenia okręt otrzymał rozkaz udania się na Morze Śródziemne i podczas rejsu zatopił cztery jednostki[22]. 4 lipca w odległości 108 Mm na północny wschód od przylądka Cape Wrath U-Boot storpedował bez ostrzeżenia zbudowany w 1907 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Hurstside” (3149 BRT), płynący z ładunkiem węgla z Barry do Archangielska. Statek zatonął na pozycji 60°25′N 4°38′W/60,416667 -4,633333 bez strat wśród załogi[23][24]. 12 lipca u wybrzeży Portugalii okręt zatrzymał i zatopił pochodzący z 1905 roku rosyjski drewniany szkuner „Maja” (164 BRT)[25]. Nazajutrz ten sam los spotkał zbudowany w 1894 roku portugalski drewniany szkuner „Loanda” (141 BRT), który został zatrzymany i zatopiony w wyniku ostrzału artyleryjskiego w odległości 50 Mm od Cabo da Roca[26]. 26 lipca na postawioną przez U-Boota 12 Mm na południe od Cascais minę wszedł zbudowany w 1906 roku portugalski uzbrojony trawler „Roberto Ivens” (281 BRT)[uwaga 4]. Jednostka zatonęła na pozycji 38°30′N 9°24′W/38,500000 -9,400000, a na jej pokładzie śmierć poniosło 14 załogantów[27].

Po dopłynięciu na Adriatyk, 28 lipca UC-54 wszedł w skład Flotylli Pola (niem. U-Flottille Pola)[5]. Okręt nominalnie wcielono do K.u.K. Kriegsmarine pod nazwą U-96, jednak załoga pozostała niemiecka[28][29].

7 września na północ od Philippeville U-Boot uszkodził zbudowany w 1905 roku brytyjski parowiec „Myrmidon” o pojemności 4965 BRT, płynący z ładunkiem węgla z Cardiff do Aleksandrii. Na jego pokładzie śmierć poniosły dwie osoby, a sam statek został sztrandowany na pozycji 37°10′N 6°51′E/37,166667 6,850000 (później podniesiono go i naprawiono)[30].

1918 rok

Na początku 1918 roku niemieckie siły podwodne na Morzu Śródziemnym przeszły reorganizację, w wyniku której Flotylla Pola została podzielona na dwie części: I Flotylla w Poli (I U-Flottille Mittelmeer) i II Flotylla w Cattaro (II U-Flottille Mittelmeer), a UC-54 znalazł się w składzie tej drugiej[5][31]. 29 stycznia u wybrzeży Tunezji okręt zatopił zbudowany w 1894 roku japoński parowiec „Tosho Maru” o pojemności 3038 BRT, płynący z Cagliari na Maltę (nikt nie zginął)[32]. 2 lutego załoga UC-54 nieopodal Bizerty zatrzymała i zatopiła dwa włoskie żaglowce: zbudowaną w 1902 roku brygantynę ze stalowym kadłubem „Esterel” (238 BRT), przewożącą stemple z Livorno do Sfaxu oraz „Ida” (63 BRT)[33][34]. 6 lutego[uwaga 5] 30 Mm na północny wschód od Al-Watan al-Kibli UC-54 storpedował bez ostrzeżenia zbudowany w 1915 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Glenartney” o pojemności 7263 BRT, płynący z ładunkiem drobnicy z Singapuru do Londynu (statek zatonął ze stratą dwóch członków załogi)[35][36].

14 marca w odległości 86 Mm na północny wschód od Malty U-Boot storpedował bez ostrzeżenia i zatopił zbudowany w 1895 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Ardandearg” (3237 BRT), transportujący drobnicę i artykuły rządowe (na pokładzie śmierć poniosły dwie osoby, w tym kapitan)[35][37]. 27 marca 30 Mm na północ od wyspy Jalita (Tunezja) okręt zatopił włoski żaglowiec „Carlo P.” o pojemności 61 BRT[38]. 3 kwietnia w odległości 120 Mm od na północny wschód od Malty UC-54 zatopił zbudowany w 1917 roku francuski parowiec „Sylvie” (2148 BRT), płynący z Algierii na Milos[39].

3 maja na południe od Malty UC-54 uszkodził za pomocą torpedy zbudowany w 1911 roku brytyjski parowiec „Pancras” o pojemności 4436 BRT, płynący z Marsylii do Aleksandrii z artykułami rządowymi (na pozycji 36°32′N 11°52′E/36,533333 11,866667, zginęły dwie osoby)[40]. 11 maja o godzinie 3:15 na południe od Pantellerii okręt zatopił zbudowany w 1910 roku francuski transportowiec wojska „Sant Anna” o pojemności 9350 BRT, płynący na trasie Marsylia – Bizerta – Saloniki. Statek, eskortowany przez dwa brytyjskie slupy, zatonął na pozycji 37°04′N 11°36′E/37,066667 11,600000, a na jego pokładzie zginęło 605 osób[41]. Następnego dnia 16 Mm na południowy zachód od wyspy Lampedusa U-Boot storpedował bez ostrzeżenia i zatopił płynący w konwoju zbudowany w 1914 roku brytyjski parowiec „Vimeira” o pojemności 5884 BRT. Statek, transportujący węgiel i koks z Newcastle upon Tyne do Aleksandrii, zatonął bez strat w załodze na pozycji 35°23′N 12°19′E/35,383333 12,316667[35][42]. 16 maja na postawioną 6 maja u wybrzeży Algierii przez okręt podwodny minę wszedł zbudowany w 1908 roku francuski uzbrojony trawler „Marie Frederique” (245 BRT). Jednostka zatonęła na pozycji 37°02′N 7°52′E/37,033333 7,866667, a na jej pokładzie śmierć poniosło 18 załogantów[43].

22 maja nowym dowódcą U-Boota został mianowany por. mar. (niem. Oberleutnant zur See) Otto Loycke[44]. 13 lipca w odległości 50 Mm od Oranu okręt zatopił zbudowany w 1891 roku portugalski parowiec „Ponta Delgada” (3381 BRT), płynący z Buenos Aires do Salerno (obyło się bez strat w ludziach)[45]. 19 lipca w odległości 26 Mm na północny wschód od Al-Watan al-Kibli UC-54 zatopił zbudowany w 1889 roku francuski parowiec pasażerski „Australien” o pojemności 6377 BRT, płynący z Marsylii do Port Saidu (nikt nie zginął)[46]. Tego samego dnia w Cieśninie Sycylijskiej okręt storpedował zbudowany w 1898 roku brytyjski parowiec „Polperro” (3365 BRT), przewożący drobnicę z Marsylii do Salonik. Statek został uszkodzony na pozycji 37°30′N 11°03′E/37,500000 11,050000, a na jego pokładzie śmierć poniosły trzy osoby[47].

4 września w odległości 40 Mm na wschód od Pantellerii U-Boot storpedował bez ostrzeżenia i zatopił uzbrojony brytyjski motorowiec „Arum” (3681 BRT), przewożący drobnicę z Cardiff na Maltę (statek zatonął bez strat w załodze na pozycji 36°50′N 12°50′E/36,833333 12,833333)[35][48]. 23 września w odległości 140 Mm na wschód od Malty ten sam los spotkał zbudowany w 1913 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Edlington” o pojemności 3864 BRT, transportujący należące do marynarki towary z Tarentu na Maltę (na pozycji 36°42′N 16°37′E/36,700000 16,616667, nikt nie zginął)[35][49].

W obliczu upadku Monarchii Austro-Węgierskiej, nie mogąc z powodów technicznych wypłynąć w rejs do Niemiec, 28 października 1918 roku UC-54 został samozatopiony przez własną załogę nieopodal Triestu, na pozycji 45°39′N 13°45′E/45,650000 13,750000[5][50].

Podsumowanie działalności bojowej

SM UC-54 odbył osiem rejsów operacyjnych, w wyniku których zatonęło 18 statków o łącznej pojemności 52 565 BRT, zaś trzy statki o łącznej pojemności 12 766 BRT zostały uszkodzone[22]. Pełne zestawienie zadanych przez niego strat przedstawia poniższa tabela[22]:

Data Nazwa Państwo Tonaż[uwaga 6] Los jednostki
4 lipca 1917 „Hurstside”  Wielka Brytania 3149 zatopiony
12 lipca 1917 „Maja”  Republika Rosyjska 164 zatopiony
13 lipca 1917 „Loanda”  Portugalia 141 zatopiony
26 lipca 1917 „Roberto Ivens”  Portugalia 281 zatopiony
7 września 1917 „Myrmidon”  Wielka Brytania 4965 uszkodzony
29 stycznia 1918 „Tosho Maru”  Japonia 3038 zatopiony
2 lutego 1918 „Esterel”  Włochy 238 zatopiony
2 lutego 1918 „Ida”  Włochy 63 zatopiony
6 lutego 1918 „Glenartney”  Wielka Brytania 7263 zatopiony
14 marca 1918 „Ardandearg”  Wielka Brytania 3237 zatopiony
27 marca 1918 „Carlo P.”  Włochy 61 zatopiony
3 kwietnia 1918 „Sylvie”  Francja 2148 zatopiony
3 maja 1918 „Pancras”  Wielka Brytania 4436 uszkodzony
11 maja 1918 „Sant Anna”  Marine nationale 9350 zatopiony
12 maja 1918 „Vimeira”  Wielka Brytania 5884 zatopiony
16 maja 1918 „Marie Frederique”  Marine nationale 245 zatopiony
13 lipca 1918 „Ponta Delgada”  Portugalia 3381 zatopiony
19 lipca 1918 „Australien”  Francja 6377 zatopiony
19 lipca 1918 „Polperro”  Wielka Brytania 3365 uszkodzony
4 września 1918 „Arum”  Wielka Brytania 3681 zatopiony
23 września 1918 „Edlington”  Wielka Brytania 3864 zatopiony
RAZEM zatopione: 18
uszkodzone: 3

Uwagi

  1. ↑ SM – Seiner Majestät – [okręt] Jego Mości.
  2. ↑ Opracowania znacznie różnią się wartościami zasięgu na powierzchni: Gibson i Prendergast 2014 ↓, s. 313 podają, że wynosił on 6910 mil morskich przy prędkości 7 węzłów, zaś Hutchinson 2001 ↓, s. 52 – 6430 Mm przy prędkości 7 węzłów.
  3. ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 182 podaje, że zbiorniki okrętu mieściły 63 tony paliwa.
  4. ↑ Ponieważ uzbrojone trawlery były pierwotnie jednostkami cywilnymi, podana jest ich pojemność brutto, występująca w źródłach, zamiast wyporności podawanej standardowo dla jednostek wojennych.
  5. ↑ 5 lutego czasu brytyjskiego[35][36].
  6. ↑ Tonaż statków handlowych i innych cywilnych jednostek podany jest w tonach rejestrowych brutto.

Przypisy

Bibliografia

  • BRITISH MERCHANT SHIPS LOST to ENEMY ACTION Part 2 of 3 - January-August 1917 in date order. naval-history.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • BRITISH MERCHANT SHIPS LOST to ENEMY ACTION Part 3 of 3 - September 1917-November 1918 in date order. naval-history.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Károly Csonkaréti: Marynarka wojenna Austro-Węgier w pierwszej wojnie światowej 1914-1918. Kraków: Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, 2004. ISBN 83-918940-3-7.
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
  • Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
  • R.H. Gibson, Maurice Prendergast: Niemiecka wojna podwodna 1914-1918. Oświęcim: Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-074-4.
  • Ivan Gogin: UC II type coastal submarine minelayers (1916-1917). Navypedia. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
  • Erich Gröner: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945: U-Boote, Hilfskreuzer, Minenschiffe, Netzleger, Sperrbrecher. T. 3. Koblenz: Bernard & Graefe, 1985. ISBN 3-7637-4802-4. (niem.).
  • Guðmundur Helgason: Ardandearg. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Arum. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Australien. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Carlo P.. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Edlington. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Esterel. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Glenartney. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Hurstside. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Ida. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Kapitänleutnant Heinrich XXXVII Prinz Reuß zu Köstritz. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Loanda. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Maija. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Marie Frederique. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Myrmidon. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Otto Loycke. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Pancras. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Polperro. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Ponta Delgada. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Roberto Ivens. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Sant Anna. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Ships hit by UC 54. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Sylvie. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Tosho Maru. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: UC 54. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: UC II. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Vimeira. uboat.net. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Wojciech Holicki. Niemieckie okręty podwodne typu UC II. Część I. „Technika Wojskowa Historia”. Nr specjalny 6, 2020. Magnum X. ISSN 2080-9743. 
  • Robert Hutchinson: Jane’s Submarines: War Beneath the Waves from 1776 to the Present Day. Londyn: HarperCollins, 2001. ISBN 978-0-00-710558-8. (ang.).
  • Peta Knott: UC-6 Thames Estuary: Archaeological Report. historicengland.org.uk. [dostęp 2020-11-28]. (ang.).
  • Witold Koszela: Zapomniana flota. Okręty Austro-Węgier w I wojnie światowej. Oświęcim: Napoleon V, 2019. ISBN 978-83-8178-199-2.
  • John Moore (red.): Jane’s Fighting Ships of World War I. London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
  • Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats: From 1904 to the Present. London: Greenhill Books, 2004. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
  • Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: Lampart, 2000. ISBN 83-86776-51-X.
  • Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: Naval Institute Press, 1989. ISBN 0-87021-966-9. (ang.).
  • Jak Mallmann Showell: The U-Boat Century: German Submarine Warfare 1906–2006. London: Chatham Publishing, 2006. ISBN 978-1-86176-241-2. (ang.).
  • Gordon Williamson: U-booty Kajzera. Niemieckie okręty podwodne I wojny światowej. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2016. ISBN 978-83-65652-73-7.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.