Ratusz
w Braniewie
Symbol zabytku nr rej. B/38 (534/97) z 14.12.1957 r.[1]
Ilustracja
Ratusz od strony ul. Długiej (Gdańskiej)
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Miejscowość

Braniewo

Adres

Altstädtischer Markt 1[2]

Położenie na mapie Braniewa
Mapa konturowa Braniewa, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ratuszw Braniewie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Ratuszw Braniewie”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko górnej krawiędzi po lewej znajduje się punkt z opisem „Ratuszw Braniewie”
Położenie na mapie powiatu braniewskiego
Mapa konturowa powiatu braniewskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Ratuszw Braniewie”
Ziemia54°22′55,3″N 19°49′25,4″E/54,382028 19,823722

Ratusz w Braniewie – zabytek architektury w Braniewie, zbudowany w II poł. XIV wieku w centralnej części rynku starego miasta. Zniszczony w 1945 roku[3]. Ruiny ratusza wpisano do rejestru zabytków 14 grudnia 1957 pod pozycją 127/89[4]. Obiekt współcześnie zachowany do poziomu piwnic.

Historia ratusza

Ratusz w Braniewie na miedziorycie Paula Stertzella i Konrada Götke, 1635
Rycina Braniewa zamieszczona w książce Alt- und neues Preussen, 1684, dzieło Krzysztofa Hartknocha, widoczny ratusz miejski w Braniewie
Ratusz od strony poczty, ok. 1915
Skwer miejski w miejscu średniowiecznego ratusza, rok 2019

Pierwsze wzmianki o ratuszu w Braniewie pochodzą z 1364 roku. Pierwotna bryła była niewielka, wzniesiona w stylu gotyckim, otoczona kramami kupieckimi. Następnie, w kolejnych stuleciach, ratusz był kilkakrotnie przebudowywany, m.in. w latach 1741, 1798 i ostatni raz w 1921. Do 1945 roku ratusz pozostawał siedzibą władz miejskich. Posiedzenia rady miasta odbywały się w sali na pierwszym piętrze (Magistratssitzungssaal), wzmiankowanej już w 1481 roku.

Największe znaczenie zyskiwał ratusz miejski podczas corocznego wyboru władz miejskich, tzw. kiery (z niem. Kür – wybór, elekcja). W ratuszu przyjmowano również poselstwa, prowadzono ważne narady oraz zbierano podatki. Obiekt ten również był miejscem rozrywki i zabaw elit miejskich[5]. W dniach sądowych, a także z okazji kiery, świąt Wielkanocy, Zesłania Ducha Świętego (Zielonych Świątek) i Bożego Narodzenia rada miała prawo do ucztowania, a przy okazji mogła otrzymywać różne podarunki pieniężne, jak też w winie i miodzie. Od 1639 roku zaczęto ograniczać uczty z okazji kiery, a w zamian za pracę kamlarz (zarządca skarbca) wypłacał rajcom i notariuszowi wynagrodzenie[6]. Nadzór nad ratuszem sprawował starszy sługa rady miejskiej (der oberste Diener), który z racji stałej gotowości do pełnienia służby zamieszkiwał albo w budynku ratusza, albo w budynku przyległym. W przylegających od wschodu do ratusza zabudowaniach (tzw. budach) znajdowały się mieszkania ważniejszych pracowników miejskich, m.in.: pisarza, murarza miejskiego akuszerki, lekarza[7]. W piwnicach ratusza, w południowo-wschodnim narożu znajdowała się cela więzienna na 5 metrów długa, do której wejście było od strony podcieniowej (ul. Długiej), a w pobliżu ratusza znajdował się pręgierz do publicznego wymierzania kar pospolitym przestępcom[8]. Przed ratuszem znajdowała się też studnia (widoczna na planie Sterzella), która funkcjonowała do uruchomienia wodociągów miejskich (1897)[9].

W ostatnim roku II wojny światowej, w lutym 1945, działania wojenne dotarły do Braniewa. Pierwsze sowieckie bomby spadły na miasto 5 lutego, zaś ratusz został trafiony po raz pierwszy 6 lutego przez pocisk artyleryjski i tego też dnia został zamknięty dla mieszkańców[10]. W następnych dniach ucierpiał również od bomb podczas nalotów lotnictwa Armii Czerwonej, a piękne jeszcze dopiero co miasto legło całe w gruzach (80–85% zniszczeń). Miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie 20 marca. W wyniku działań wojennych gmach ratusza doznał poważnych uszkodzeń, jednak, co pokazują powojenne zdjęcia, mury magistratu przetrwały wojenną pożogę[11].

14 grudnia 1957 pozostałości historycznej budowli zdołano jeszcze wpisać do rejestru zabytków pod pozycją B/38 (534/97) z 14.12.1957[4]. Nie pomogło to jednak uratować tej niemal 600-letniej siedziby władz miejskich. Prowadzone w latach 1955–1959 odgruzowywanie i rozbiórki w śródmieściu zniszczyły bezpowrotnie zabytkowy charakter całego Starego Miasta. Zaniechano również odbudowy ratusza. Zamiast ratować historyczny obiekt, mury zostały rozebrane. Od tego czasu do października 2022 znajdował się w tym miejscu skwer miejski[12].

Architektura

Plan ratusza, opracowany przez architekta Richarda Dethlefsena
Haec domus odit desidiam, amat studium, punit crimina, defendit iura, honorat probos

Braniewski ratusz był murowany z cegły, otynkowany, dwukondygnacyjny. Wzniesiony został na rzucie prostokąta. Elewacja w dolnej kondygnacji ujęta została w boniowane pasy poziome. Główne wejście do budynku znajdowało się od strony północnej. W szczycie frontowym, od strony ulicy Długiej (Langgasse), w dolnej kondygnacji znajdowała się galeria arkad. W 1610 roku otrzymał drewnianą wieżę dzwonną[13]. Na wieży ratuszowej zawisły dzwony ratuszowe (Ratsglocke), a od północnej strony szczytu dzwony alarmowe (Feuerglocke). W 1613 roku gmina miejska zebrała szos w wysokości 803 florenów na zakup zegara ratuszowego, do którego obsługi powołany został specjalny pracownik, tzw. zegarowy (Segersteller)[14]. Znaczna przebudowa miała miejsce w 1741 roku, po której w górnej kondygnacji ratusza umieszczone zostały w niszach drewniane figury alegoryczne – postacie kobiece – symbolizujące cnoty teologiczne: wiarę, nadzieję i miłość, oraz niżej w rzędzie również w niszach cztery cnoty kardynalne: roztropność, sprawiedliwość, wstrzemięźliwość i męstwo. Pomiędzy rzędami tych figur widniał napis: „Haec domus odit desidiam” (Ten dom nienawidzi lenistwa), „amat studium” (kocha pracowitość) i „punit crimina” (karze przestępstwa), „defendit iura” (broni prawa), „honorat probos” (nagradza prawych). W elewacjach znajdowały się niewielkie, prostokątne okna w opaskach gzymsowych. Oba szczyty ozdobione zostały spływami wolutowymi. Całość przykryta była dachem dwuspadowym z dachówki. Na jego szczycie znajdowała się czteroboczna, dwukondygnacyjna wieżyczka zegarowa z przejściowym zadaszeniem. Zwieńczona była cebulastym hełmem osadzonym na sześciu kolumnach, tworzących galerię widokową[3].

Plany odbudowy ratusza

Wystawa prac studentów PŁ, różne wizje odbudowy ratusza w Braniewie
Prace archeologiczne, październik 2022

Plan odbudowy ratusza w Braniewie jest często podnoszoną kwestią przez władze lokalne i samych mieszkańców miasta. W 2021 roku nadzieje podsycili studenci Instytutu Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej, przedstawiając różne koncepcje urbanistyczno-architektoniczne odbudowy ratusza. Prace studentów, wykonane pod kierunkiem dra hab. Jana Salma, zostały następnie wystawione w formie instalacji w miejscu ratusza; otwarcie wystawy miało miejsce 16 lipca 2021 roku[15][16]. Od 7 października 2022 są prowadzone prace archeologiczne na poziomie piwnic średniowiecznego ratusza, jako pierwszy krok w kierunku jego odbudowy[12].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2018-11-18].
  2. ↑ „Stadt Braunsberg im Ermland: ein Familienbuch”, Walter Merten, 1976, s. 41
  3. 1 2 Ratusz w Braniewie – Leksykon Kultury Warmii i Mazur [online], leksykonkultury.ceik.eu [dostęp 2019-01-21].
  4. 1 2 Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie.
  5. ↑ Danuta Bogdan, Jerzy Przeracki, Urzędnicy Starego i Nowego Miasta Braniewa do 1772 roku, Olsztyn 2018, Wstęp, s. XXI
  6. ↑ Danuta Bogdan, Jerzy Przeracki, Urzędnicy Starego i Nowego Miasta Braniewa do 1772 roku, Olsztyn 2018, Wstęp, s. XXIII
  7. ↑ Danuta Bogdan, Jerzy Przeracki, Urzędnicy Starego i Nowego Miasta Braniewa do 1772 roku, Olsztyn 2018, Wstęp, s. XLVIII–XLIX
  8. ↑ Stanisław Achremczyk, Alojzy Szorc, Braniewo, Olsztyn 1995, s. 236
  9. ↑ Das Rathaus der Altstadt Braunsberg. Von Stadtbaumeister Augustin Lutterberg, w ZGAE, t. 27, zeszyt 3 (84), Braniewo 1942, s. 546
  10. ↑ Stadt Braunsberg im Ermland: ein Familienbuch, von Walter Merten, 1976, s. 36.
  11. ↑ SOFTEL, Braniewo 1945 – zapomniana masakra miasta, „portelpl” [dostęp 2018-04-13] (pol.).
  12. 1 2 Rusza odbudowa ratusza. Najpierw wejdą archeolodzy [online], Portal Braniewo, 3 października 2022 [dostęp 2022-10-06] (pol.).
  13. ↑ Unser Bocholt Zeitschrift für Kultur und Heimatpflege, 1964, str. 75
  14. ↑ Danuta Bogdan, Jerzy Przeracki, Urzędnicy Starego i Nowego Miasta Braniewa do 1772 roku, Olsztyn 2018, Wstęp, s. XLIX
  15. ↑ Wyborcza.pl [online], olsztyn.wyborcza.pl [dostęp 2021-09-04].
  16. ↑ Marta Hajkowicz, Jacek Szulecki, Magazyn Braniewski odc.181 [online], Truso.tv - Elbląg - wiadomości | informacje | wydarzenia, 6 sierpnia 2021 [dostęp 2021-09-04] (pol.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.