| powiat | |||||||
| 1952–1972 | |||||||
 Mapa administracyjna powiatu ustrzyckiego z 1952 | |||||||
| Państwo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||
| Data powstania |
1952 | ||||||
| Data likwidacji |
1972 | ||||||
| Siedziba | |||||||
| Powierzchnia |
1187 km² | ||||||
| Populacja (1971) • liczba ludności |
| ||||||
| • gęstość |
15 os./km² | ||||||
| Urbanizacja |
23,81% | ||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||
| |||||||
.svg.png.webp){kind=small}
Powiat ustrzycki – powiat istniejący w latach 1952–1972 na terenie obecnego bieszczadzkiego (woj. podkarpackie). Jego ośrodkiem administracyjnym były Ustrzyki Dolne.
Geneza
Powiat ustrzycki powstał w ramach umowy o zamianie odcinków terytoriów państwowych zawartej 15 lutego 1951 pomiędzy PRL i Związkiem Radzieckim (powiat istniał również przejściowo w drugiej połowie XIX wieku). W zamian za bogatą w węgiel kamienny Sokalszczyznę, Polska otrzymała prawie[1] cały rejon ustrzycki oraz części rejonów chyrowskiego i strzyłeckiego z obwodu drohobyckiego[2], czyli tereny po prawej stronie Sanu na terenie Bieszczadów, na wschód od linii prostej na odcinku Smolnik–Liskowate, o łącznej powierzchni 480 km². Proces ten wiązał się ze skomplikowanym przesiedlaniem ludności z odstąpionych terenów powiatu hrubieszowskiego na Lubelszczyźnie (miast Sokal, Bełz, Krystynopol, Waręż, Uhnów) na opustoszone ziemie nad Strwiążem (tzw. Akcja H-T).
1952–1972
Odstąpione przez ZSRR tereny podzielono na jedno miasto i sześć gmin[3][4]:
- miasto Ustrzyki Dolne[5] – utworzone z miasta Ustrzyki Dolne i miejscowości Strwiążyczek;
- gmina Czarna – siedziba w Czarnej – miejscowości: Bystre, Czarna, Lipie, Michniowiec, Rabe z przysiółkiem Zadwórze, Sokołowa Wola, Żołobek;
- gmina Szewczenko – siedziba w Szewczenku (od 1957 Lutowiska) – miejscowości: Chmiel, Dwerniczek, Krywka, Smolnik, Skorodne, Szewczenko (Lutowiska), Żurawin;
- gmina Łobozew – siedziba w Łobozewie – miejscowości: Daszówka, Łobozew (Górny), Telesznica Oszwarowa, Telesznica Sanna;
- gmina Jasień – siedziba w Jasieniu – miejscowości: Bandrów Narodowy, Brzegi Dolne, Hoszowczyk, Hoszów, Jałowe, Jasień, Łodyna, Moczary, Równia, Stebnik, Strwiążek, Ustianowa Górna;
- gmina Polana – siedziba w Polanie – miejscowości: Chrewt, Paniszczów, Polana, Rosochate, Rosolin, Serednie Małe, Sokole, Wydrne;
- gmina Krościenko – siedziba w Krościenku – miejscowości: Krościenko, Liskowate;
Do nowo nabytych terenów tworzących powiat ustrzycki, z obszarów polskich dołączono:
- gminę Wojtkowa – (siedziba w Wojtkowej) z pow. przemyskiego;
- gminę Ropienka – (siedziba w Ropience) z pow. leskiego;
oraz:
- zniesioną gminę Stuposiany – (siedziba w Stuposianach) z pow. leskiego; włączoną do gminy Szewczenko;
- zniesioną gminę Tarnawa Niżna – (siedziba Tarnawa Niżna) z pow. leskiego; włączoną do gminy Szewczenko;
- zniesioną gminę Zatwarnica – (siedziba w Zatwarnicy) z pow. leskiego; włączoną do gminy Polana;
- gromady Arłamów, Jamna Dolna, Jamna Górna i Trójca, wyłączone z gminy Rybotycze z pow. przemyskiego; włączono do gminy Wojtkowa;
- gromady Łobozew i Ustianowa Dolna, wyłączone z gminy Olszanica z pow. leskiego; włączono do gminy Łobozew.
Rozporządzenie weszło w życie z dniem 1 stycznia 1952 roku.
30 maja 1953 gromadę Ustianowa podzielona na dwie odrębne gromady: Ustianowa Dolna i Ustianowa Górna[6], a już 21 września 1953 gromadę Ustjanowa Górna wyłączono z gminy Łobozew, włączając ją do gminy Jasień w tymże powiecie[7].
1972–1975
Przygotowania do reformy administracyjnej z 1975, wprowadzającej w PRL 49 województw zaowocowały utworzeniem 1 listopada 1972 eksperymentalnego powiatu bieszczadzkiego[8]. Nowa jednostka powstała z powiatów ustrzyckiego, leskiego i większej części sanockiego. Był to największy powiat w Polsce o powierzchni 2909 km². Siedzibą powiatu, mimo protestów mieszkańców większych Ustrzyk Dolnych, zostało Lesko.
1975–1998
Powiat bieszczadzki przetrwał dokładnie dwa i pół roku. Po reformie administracyjnej w 1975 roku całe terytorium powiatu znalazło się w województwie krośnieńskim.
Od 1999
W związku z nową reformą administracyjną w 1999 roku, powiatu ustrzyckiego nie przywrócono, lecz raz jeszcze powstał powiat bieszczadzki (w woj. podkarpackim), tym razem z siedzibą w Ustrzykach Dolnych. Obejmował on w przybliżeniu łączne tereny powiatu ustrzyckiego i leskiego z lat 1952–1972. W nowych granicach nie funkcjonował on jednak długo, bo już w 2002 roku na skutek protestów mieszkańców Leska i okolic, z zachodniej części powiatu bieszczadzkiego wydzielono współczesny powiat leski (wyłączone gminy to Lesko, Baligród, Cisna, Olszanica i Solina). Znacznie zmniejszony powiat, o niemal identycznym wykresie granic co powiat ustrzycki sprzed 1972 roku, zachował jednak nazwę powiat bieszczadzki oraz siedzibę starostwa w Ustrzykach Dolnych.
Miejscowości
| 1933–1939 | 1940–1944 | 1945–1951 | 1952–1954 | 1954–1972 | 1973–1975 | 1975–1999 | od 1999 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Arłamów | Dobromil (D) | Rybotycze (P) | Wojtkowa (U) | Wojtkowa (U) | ||||
| Bandrów Narodowy | Ustrzyki Dolne (L) | ZSRR | ZSRR | Jasień (U) | Jasień (U) | |||
| Beniowa | Tarnawa Niżna (T) | Tarnawa Niżna (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Bereżki | Stuposiany (L) | Stuposiany (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Brzegi Dolne | Ustrzyki Dolne (L) | ZSRR | ZSRR | Jasień (U) | Brzegi Dolne (U) | |||
| Brzegi Górne | Stuposiany (L) | Stuposiany (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Brelików | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Wańkowa (U) | ||||
| Bukowiec | Tarnawa Niżna (T) | Tarnawa Niżna (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Bystre | Łomna (T) | ZSRR | ZSRR | Czarna (U) | Czarna (U) | |||
| Caryńskie | Stuposiany (L) | Stuposiany (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Chmiel | Zatwarnica (L) | ZSRR | ZSRR | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | |||
| Chrewt | Polana (L) | ZSRR | ZSRR | Polana (U) | Polana (U) | |||
| Czarna | Czarna (L) | ZSRR | ZSRR | Czarna (U) | Czarna (U) | |||
| Daszówka | Łobozew (L) | ZSRR | ZSRR | Łobozew (U) | Łobozew (U) | |||
| Dwerniczek | Stuposiany (L) | Stuposiany (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Dwernik | Stuposiany (L) | Stuposiany (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Dydiowa | Tarnawa Niżna (T) | Tarnawa Niżna (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Dźwiniacz Dolny | Ustrzyki Dolne (L) | ZSRR | - | Brzegi Dolne (U) | ||||
| Dźwiniacz Górny | Tarnawa Niżna (T) | Tarnawa Niżna (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Grąziowa | Wojtkowa (D) | Wojtkowa (P) | Wojtkowa (U) | Wojtkowa (U) | ||||
| Hoszowczyk | Ustrzyki Dolne (L) | ZSRR | ZSRR | Jasień (U) | Jasień (U) | |||
| Hoszów | Ustrzyki Dolne (L) | ZSRR | ZSRR | Jasień (U) | Jasień (U) | |||
| Hulskie | Zatwarnica (L) | Zatwarnica (L) | Polana (U) | Polana (U) | ||||
| Jałowe | Ustrzyki Dolne (L) | ZSRR | ZSRR | Jasień (U) | Jasień (U) | |||
| Jamna Dolna | Rybotycze (D) | Rybotycze (P) | Wojtkowa (U) | Wojtkowa (U) | ||||
| Jamna Górna | Rybotycze (D) | Rybotycze (P) | Wojtkowa (U) | Wojtkowa (U) | ||||
| Jasień | Ustrzyki Dolne (L) | ZSRR | ZSRR | Jasień (U) | Jasień (U) | |||
| Jureczkowa | Wojtkowa (D) | Wojtkowa (P) | Wojtkowa (U) | Krościenko (U) | ||||
| Krościenko | Krościenko (D) | ZSRR | ZSRR | Krościenko (U) | Krościenko (U) | |||
| Krywe | Zatwarnica (L) | Zatwarnica (L) | Polana (U) | Polana (U) | ||||
| Krywka | Lutowiska (L) | ZSRR | ZSRR | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | |||
| Kwaszenina | Dobromil (D) | Wojtkowa (P) | Wojtkowa (U) | Wojtkowa (U) | ||||
| Leszczowate | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Wańkowa (U) | ||||
| Lipie | Łomna (T) | ZSRR | ZSRR | Czarna (U) | Czarna (U) | |||
| Liskowate | Krościenko (D) | ZSRR | ZSRR | Krościenko (U) | Krościenko (U) | |||
| Lutowiska | Lutowiska (L) | ZSRR | ZSRR | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | |||
| Łobozew | Łobozew (L) | ZSRR | Olszanica (L) | Łobozew (U) | Łobozew (U) | |||
| Łobozew Dolny (od 1944) | - | - | Olszanica (L) | - | - | |||
| Łobozew Górny (od 1944) | - | - | ZSRR | - | - | |||
| Łodyna | Ustrzyki Dolne (L) | ZSRR | ZSRR | Jasień (U) | Brzegi Dolne (U) | |||
| Łokieć | Tarnawa Niżna (T) | Tarnawa Niżna (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Michniowiec | Łomna (T) | ZSRR | ZSRR | Czarna (U) | Czarna (U) | |||
| Moczary | Ustrzyki Dolne (L) | ZSRR | ZSRR | Jasień (U) | Jasień (U) | |||
| Nasiczne | Stuposiany (L) | Stuposiany (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Nowosielce Kozickie | Wojtkowa (D) | Wojtkowa (P) | Wojtkowa (U) | Wojtkowa (U) | ||||
| Paniszczów | Czarna (L) | ZSRR | ZSRR | Polana (U) | Polana (U) | |||
| Paszowa | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Wańkowa (U) | ||||
| Polana | Polana (L) | ZSRR | ZSRR | Polana (U) | Polana (U) | |||
| Procisne | Stuposiany (L) | Stuposiany (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Rabe | Czarna (L) | ZSRR | ZSRR | Czarna (U) | Czarna (U) | |||
| Ropienka | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | ||||
| Rosochate | Polana (L) | ZSRR | ZSRR | Polana (U) | Polana (U) | |||
| Rosolin | Polana (L) | ZSRR | ZSRR | Polana (U) | Polana (U) | |||
| Równia | Ustrzyki Dolne (L) | ZSRR | ZSRR | Jasień (U) | Ustianowa (U) | |||
| Ruskie | Zatwarnica (L) | Zatwarnica (L) | Polana (U) | Polana (U) | ||||
| Serednica | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Wańkowa (U) | ||||
| Serednie Małe | Polana (L) | ZSRR | ZSRR | Polana (U) | Polana (U) | |||
| Sianki | Tarnawa Niżna (T) | Tarnawa Niżna (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Skorodne | Lutowiska (L) | ZSRR | ZSRR | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | |||
| Smolnik | Lutowiska (L) | ZSRR | ZSRR | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | |||
| Sokole | Łobozew (L) | ZSRR | ZSRR | Polana (U) | Polana (U) | |||
| Sokoliki Górskie | Tarnawa Niżna (T) | Tarnawa Niżna (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Sokołowa Wola | Czarna (L) | ZSRR | ZSRR | Czarna (U) | Czarna (U) | |||
| Stańkowa | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | ||||
| Stebnik | Krościenko (D) | ZSRR | ZSRR | Jasień (U) | Krościenko (U) | |||
| Strwiążyk | Ustrzyki Dolne (L) | ZSRR | ZSRR | Jasień (U) | Ustianowa (U) | |||
| Studenne | Zatwarnica (L) | Zatwarnica (L) | Polana (U) | Wołkowyja (L) | ||||
| Stuposiany | Stuposiany (L) | Stuposiany (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Szandrowiec | Tarnawa Niżna (T) | ZSRR | ZSRR | ZSRR | ZSRR | |||
| Tarnawa Niżna | Tarnawa Niżna (T) | Tarnawa Niżna (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Tarnawa Wyżna | Tarnawa Niżna (T) | Tarnawa Niżna (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Teleśnica Oszwarowa | Łobozew (L) | ZSRR | ZSRR | Łobozew (U) | Łobozew (U) | |||
| Teleśnica Sanna | Łobozew (L) | ZSRR | ZSRR | Łobozew (U) | Łobozew (U) | |||
| Trójca | Rybotycze (D) | Rybotycze (P) | Wojtkowa (U) | Wojtkowa (U) | ||||
| Trzcianiec | Wojtkowa (D) | Wojtkowa (P) | Wojtkowa (U) | Wojtkowa (U) | ||||
| Tworylne | Zatwarnica (L) | Zatwarnica (L) | Polana (U) | Polana (U) | ||||
| Ustjanowa (do 1953) | Łobozew (L) | - | Olszanica (L) | Łobozew (U) | - | |||
| Ustjanowa Dolna (od 1944) | - | - | Olszanica (L) | Łobozew (U) | Ustianowa (U) | |||
| Ustjanowa Górna (od 1944) | - | - | ZSRR | Jasień (U) | Ustianowa (U) | |||
| Ustrzyki Dolne (m) | Ustrzyki Dolne (m) (U) | ZSRR | ZSRR | Ustrzyki Dolne (m) (U) | Ustrzyki Dolne (m) (U) | |||
| Ustrzyki Górne | Stuposiany (L) | Stuposiany (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Wańkowa | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Wańkowa (U) | ||||
| Wojtkowa | Wojtkowa (D) | Wojtkowa (P) | Wojtkowa (U) | Wojtkowa (U) | ||||
| Wojtkówka | Wojtkowa (D) | Wojtkowa (P) | Wojtkowa (U) | Wojtkowa (U) | ||||
| Wola Maćkowa | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Brzegi Dolne (U) | ||||
| Wola Romanowa | Ropienka (U) | ZSRR | ZSRR / Ropienka (U) | Ropienka (U) | Brzegi Dolne (U) | |||
| Wołosate | Stuposiany (L) | Stuposiany (L) | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) | ||||
| Wydrne | Polana (L) | ZSRR | ZSRR | Polana (U) | Polana (U) | |||
| Zadwórze | Czarna (L) | ZSRR | ZSRR | Czarna (U) | Jasień (U) | |||
| Zatwarnica | Zatwarnica (L) | Zatwarnica (L) | Polana (U) | Polana (U) | ||||
| Zawadka | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | Ropienka (U) | ||||
| Żołobek | Czarna (L) | ZSRR | ZSRR | Czarna (U) | Czarna (U) | |||
| Żurawin | Lutowiska (L) | ZSRR | ZSRR | Szewczenko (U) | Szewczenko (U) |
Przypisy
- ↑ Jedynym obszarem rejonu ustrzyckiego, który nie wszedł w skład Polski to wschodni fragment Bandrowa Narodowego (tuż na zachód od Tychy) oraz górski skrawek przedwojennej gminy Lutowiska (na południe od Krywki, na wschód od Żurawina i na północ od rezerwatu Zakole), położony wewnątrz specyficznego zakola granicy państwowej. Znajduje się tam obecnie kilka odizolowanych domów (49°14'03.7"N 22°44'38.9"E), należących do Boberki.
- ↑ УКАЗ Президії Верховної Ради Української РСР ПРО ЛІКВІДАЦІЮ НИЖНЬО-УСТРІЦЬКОГО РАЙОНУ І ДЕЯКИХ СІЛЬСЬКИХ РАД СТРІЛКІВСЬКОГО ТА ХИРІВСЬКОГО РАЙОНІВ ДРОГОБИЦЬКОЇ ОБЛАСТІ
- ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie. 1952, nr 12, poz. 55
- ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 65, poz. 448
- ↑ Po II wojnie światowej miasto Ustrzyki Dolne (prawa miejskie od 1727) znalazło się w ZSRR. Do Polski Ustrzyki Dolne powróciły w ramach umowy o zmianie granic zawartej 15 lutego 1951 pomiędzy PRL i Związkiem Radzieckim (Dz.U. z 1952 r. nr 11, poz. 63). Niektóre źródła oparte na danych wtórnych, w tym Encyklopedia PWN, podają że w okresie radzieckim Ustrzyki Dolne miały zostać pozbawione statusu miasta i otrzymać go ponownie wraz z powrotem do Polski. Jednak oryginalne dane radzieckie wykazują, że Ustrzyki Dolne nigdy statusu miasta nie utraciły; tak jest np. w spisie jednostek administracyjnych z 1 września 1946 roku, wydanym przez Dział Informacji i Statystyki przy Sekretariacie Prezydium Rady Najwyższej Ukraińskiej SRR, a także w ostatnim spisie jednostek rejonu ustrzyckiego, wykazanym w Dekrecie Prezydium Rady Najwyższej Ukraińskiej SRR z 10 grudnia 1951 w sprawie likwidacji rejonu ustrzyckiego (...). W obu wykazach Ustrzyki Dolne figurują jako miasto. Do błędu – poza zaniechaniem sprawdzenia źródeł radzieckich – przyczyniła się zapewne forma zapisu w Rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z 12 grudnia 1951 w sprawie utworzenia miasta Ustrzyki Dolne (...) (Dz.U. z 1951 r. nr 65, poz. 448), a gdzie wybór wyrazu utworzenie odnosił się po prostu do powstania nowego miasta w granicach Polski (bezwzględnie od uprzedniego statusu) o zmienionych granicach (w skład Ustrzyk Dolnych wszedł wtedy także Strwiążyczek).
- ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie. 1953, nr 5, poz. 33
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 42, poz. 202
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 43, poz. 273