Józef Stachowicz
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

27 stycznia 1900
Posada Jaćmierska Górna

Data i miejsce śmierci

22 lipca 1985
Sanok

Miejsce spoczynku

Jaćmierz

Zawód, zajęcie

polonista, pedagog

Narodowość

polska

Edukacja

Państwowe Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku

Uczelnia

Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie

Wydział

Humanistyczny

Rodzice

Szczepan, Katarzyna

Małżeństwo

Helena Kosińska

Dzieci

Janusz

Krewni i powinowaci

Petronela, Ksawera, Zofia, Sylwester, Stanisław,

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Krzyż Zasługi Medal Komisji Edukacji Narodowej
Złota Odznaka ZNP
Józef Stachowicz
Halban
Data i miejsce urodzenia

27 stycznia 1900
Posada Jaćmierska Górna

Data śmierci

22 lipca 1985

Przebieg służby
Lata służby

1918–1920

Siły zbrojne

Wojsko Polskie

Jednostki

3 Batalion Strzelców Sanockich
2 Pułk Strzelców Podhalańskich

Główne wojny i bitwy

wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Walecznych (1920–1941) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
Odznaka pamiątkowa „Stanęli w Potrzebie 1920”

Józef Stachowicz, ps. „Halban” (ur. 27 stycznia 1900 w Posadzie Jaćmierskiej, zm. 22 lipca 1985 w Sanoku) – polski nauczyciel polonista, pedagog, uczestnik dwóch wojen, organizator tajnego nauczania w powiecie sanockim podczas II wojny światowej.

Życiorys

Budynek Gimnazjum w Sanoku
Grobowiec rodziny Stachowiczów w Jaćmierzu
Tablica upamiętniająca Józefa Stachowicza za budynku starej szkoły w Jaćmierzu
Ulica Józefa Stachowicza w Sanoku

Urodził się 27 stycznia 1900 w Posadzie Jaćmierskiej[1][2][3]. Pochodził z wielodzietnej rodziny chłopskiej Szczepana Stachowicza (1861-1937) i Katarzyny z domu Radwańskiej[2] (1865-1938[4]). Miał sześcioro rodzeństwa[5]. Matka prowadziła gospodarstwo, a ojciec początkowo był terminatem u Zenona Słoneckiego w jego dobrach Jurowce[6], następnie pracował w zespole dworskim w sąsiedniej Strachocinie. Jego rodzeństwem byli Petronela, Ksawera, Zofia, Maria, Stanisław, Szczepan (żołnierz, działacz emigracyjny w USA)[7]. Uczył się w czteroklasowej szkole ludowej w Jaćmierzu[8], potem od 1913 w Gimnazjum Klasycznym w Brzozowie[9], a następnie od 1915 kontynuował edukację w Sanoku[10], gdzie 21 czerwca 1921 zdał egzamin dojrzałości w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku (w jego klasie byli Stanisław Hroboni, Józef Lubowiecki, Józef Skoczyński)[1][11]. Podczas nauki gimnazjalnej, w czasie po odzyskaniu przez Polskę niepodległości jako gimnazjalista ochotniczo wstąpił do 3 batalionu Strzelców Sanockich, w szeregach którego na przełomie 1918/1919 brał udział w walkach polsko-ukraińskich (w okolicach Komańczy z tzw. Republiką Komańczańską[12][uwaga 1][13] i nad Zbruczem). Rok później w szeregach batalionu zapasowego 2 pułku Strzelców Podhalańskich uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej[1][14] (bitwa o Brześć, bitwa białostocka, bitwa nad Niemnem[15], za co otrzymał Krzyż Walecznych i Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 „Polska Swemu Obrońcy”[16][17].

Po zakończeniu wojny, zdaniu egzaminu dojrzałości w 1921, przez rok pracował daleko od domu w szkole we wsi Zawady na Kurpiach (okolice Ostrołęki)[18][3][17]. Za uzyskane w ten sposób pieniądze mógł rozpocząć studia polonistyczne, które odbył w latach 1922–1926 na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Jego wieloletnim przyjacielem w Sanoku i we Lwowie był Walerian Bętkowski[19]. Podczas studiów był zastępcą przewodniczącego koła polonistów, sekretarzem Akademickiego Koła Sanoczan (należeli do niego także m.in. W. Bętkowski, Maria Myćka, Stanisław Hroboni, Józef Kucharski, Marian Strzelbicki, Julian Puzdrowski)[20].

Studia ukończył na podstawie pracy magisterskiej pt. „Stosunek poetów polskich do Napoleona”, napisanej pod kierunkiem prof. Wilhelma Bruchnalskiego[21], dzięki którego wstawiennictwu otrzymał wsparcie stypendialne w kwocie 60 zł miesięcznie, co umożliwiało dalszą naukę. Następnie od 1926 do 1932 pracował w Prywatnym Seminarium Nauczycielskim w Przemyślu[22]. W tym czasie, w rodzinnym Jaćmierzu był twórcą i organizatorem teatru amatorskiego oraz inicjatorem ustanowienia pomnika (1930), pamięci poległych podczas I wojny światowej i wojny 1918-1920[21]. W lipcu 1931 w przemyskiej dzielnicy Błonie/Bakończyce wziął ślub z Heleną Kosińską[2][17] (udzielił go pochodzący z Posady Jaćmierskiej ks. Jan Stączek, absolwent sanockiego gimnazjum[23]), siostrą mjr. Korneliusza Kosińskiego[24]. W 1931 zdał egzamin pedagogiczny. W przemyskim gimnazjum pełnił także funkcję administratora, którą od 1931 przejęła jego żona, absolwentka seminarium żeńskiego. W Przemyślu był członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”[25].

W 1932 przeniósł się do Stanisławowa, gdzie w tamtejszym Liceum Handlowym aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 był polonistą i zastępcą dyrektora[26][27]. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939, w listopadzie 1939 przedarł się do Przemyśla z terenów okupowanych przez sowietów na obszar okupacji niemieckiej (w mieście granicę wpływów obu agresorów wyznaczała rzeka San)[28]. W lutym 1940 urodził się jego jedyny syn Janusz[29][3]. Na wiosnę 1940, przez Warszawę przybył do rodzinnego Jaćmierza[30]. Tam do 1942 był członkiem komisji kontyngentowej[31]. Ponadto został współorganizatorem IX placówki w dystrykcie krakowskim, kontynuującej tajne nauczanie w Jaćmierzu i powiecie sanockim (w tym rejonie w tajnym nauczaniu istotne rolę odgrywali także Zofia Skołozdro, Jadwiga Zaleska[32]). Współpracowali z nim także Jan Radożycki ps. „Owczarek”, Józef Czuchra ps. „Orski” (którym także udzielał schronienia)[33], zaś instrukcje, okólniki, wskazówki oraz książki i wsparcie finansowe udzielał mu Karol Ziarno ps. „Sikora” z Krakowa[34][3].

W ramach Powiatowej Delegatury Rządu – Sanok pełnił funkcje referenta szkolnictwa średniego i przewodniczącego tajnej Państwowej Komisji Egzaminacyjnej[35] w ramach powstałej latem 1942 Powiatowej Komisji Oświaty i Kultury w Sanoku[3][36][37] (przeprowadził łącznie 280 egzaminów maturalnych)[38]. Działał pod pseudonimem Halban[39][40]. Dokumenty i świadectwa egzaminacyjne z tajnych kompletów przechowywał w słoikach zakopywanych w ziemi[41].

W latach 1944–1946 kierował gimnazjum w Jaćmierzu, które sam stworzył[42]. W 1946 powierzono mu powołanie Liceum Pedagogicznego w Sanoku[43] (w budynku szkoły im. Tadeusza Kościuszki w dzielnicy Posada), którego był założycielem i dyrektorem (mieściło się w obecnej Szkole Podstawowej nr 3 im. Tadeusza Kościuszki)[3]. W 1951 został z tej funkcji usunięty (formalnie zmuszony do złożenia rezygnacji[3]) w ramach reperkusji za odmowę współpracy z funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa[44][45]. Był zatrzymywany i indagowany przez funkcjonariuszy UB[46]. Został następnie przesunięty na etat nauczyciela; do 1956 do 1962 pełnił także funkcję zastępcy dyrektora w macierzystym Liceum Ogólnokształcącym Męskim w Sanoku[3][47]. W okresie powojennym niekorzystnie układały się stosunki J. Stachowicza z ówczesnym dyrektorem Józefem Pohorskim[48]. Józef Stachowicz był inicjatorem i współorganizatorem zjazdu koleżeńskiego z okazji 70–lecia pierwszej matury w gimnazjum, który odbył się w dniach 21–22 czerwca 1958[49] (wzięło w nich udział 1300 osób). W komitecie organizacyjnym był przewodniczącym komisji wydawniczej[3]. W publikacji pt. Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958 był głównym redaktorem, autorem kilku rozdziałów[50] oraz opublikował w niej listę 24 absolwentów gimnazjum w Sanoku, ofiar zbrodni katyńskiej (rozdział pt. W służbie ojczyzny)[51]. Był w komitecie redakcyjnym wydanej w 1960 publikacji pt. Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958 podsumowującego zjazd absolwentów sanockiego gimnazjum (1960)[3][52].

Był członkiem działającego przy sanockiej bibliotece od 1956 Koła Miłośników Książki[53]. W 1962 odszedł na emeryturę, jednak przez następne lata do 1967 pracował jako nauczyciel na pół etatu[54], jak również w dalszym ciągu publikował w pismach „Nowiny”, „Podkarpacie”, „Profile”. Na emeryturze działając w ramach Towarzystwa Wiedzy Powszechnej (był członkiem TPW przez 20 lat[55]) wygłosił ok. 800 wykładów we wsiach powiatu sanockiego[56]. Został przewodniczącym sekcji wydawniczej w Towarzystwie Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka (założonego w 1964)[57], wydającej „Rocznik Sanocki”. Był inicjatorem powstania tego periodyku, organizatorem jego pierwszego wydania z 1963[58] i publikował na jego łamach[59]. Był współredaktorem publikacji Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku: 1888-1958 (wraz z nim Edmund Słuszkiewicz)[60]. Napisał monografię Jaćmierza i był organizatorem obchodów 600–lecia tej miejscowości w 1960[61]. Z jego inicjatywy na gmachu starej szkoły w Jaćmierzu w 1964 została ustanowiona tablica pamiątkowa honorująca jej dyrektora Stanisława Haducha (autorstwa Romana Tarkowskiego)[3]. Współorganizował obchody 800-lecia miasta Sanoka[58]. Był również autorem wspomnień O sobie samym oraz Miniony czas (pierwsze jako maszynopis pamiętników pisanych do 1875, przekazany do Ossolineum we Wrocławiu)[3], drugie spisywał od czasu okupacji niemieckiej po skończeniu 42 roku życia; zostały wydane w lipcu 1994[62] z przedmową i pomocą prof. Jana Skoczyńskiego, ucznia J. Stachowicza w sanockim gimnazjum[63])[64][65][66].

Po zakończeniu wojny zamieszkiwał w Sanoku: najpierw przy ulicy Młynarskiej[67], od 1946 przy ulicy Bartosza Głowackiego 23[68][69], od grudnia 1967 przy ulicy Ignacego Daszyńskiego 15/9[54]. Swoje wspomnienia i opracowania przekazał na rzecz Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu[70].

Zmarł 22 lipca 1985 w Sanoku[2][39] po ciężkiej chorobie[71]. Został pochowany w rodzinnym grobowcu na nowym cmentarzu w Jaćmierzu.

W 1994 ukazała się publikacja pt. Miniony czas stanowiąca wspomnienia Józefa Stachowicza (w 1995 pozytywnie wypowiedział się o niej Jan Szczepański[72]). Ciepło o Józefie Stachowiczu wspominał ks. Adam Sudoł[73].

Jego syn Janusz Stachowicz został lekarzem weterynarii[3].

Publikacje

Odznaczenia

Wojskowe
Cywilne

Upamiętnienie

  • W lipcu 1991 na fasadzie budynku starej szkoły w Jaćmierzu została umieszczona tablica pamiątkowa honorująca Józefa Stachowicza (wykonał ją Roman Tarkowski).
  • W Sanoku w dzielnicy Dąbrówka znajduje się ulica nazwana jego imieniem i nazwiskiem[79].

Uwagi

  1. ↑ W źródłach pojawiała się także informacja, jakoby Józef Stachowicz brał udział podczas I wojny światowej w szeregach Legionów Polskich, co nie zostało jednak potwierdzone w jego wspomnieniach, a ponadto przeczy temu jego niepełnoletni wiek w tym czasie.

Przypisy

  1. 1 2 3 XXXV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Sanoku za rok szkolny 1920/1921 wraz z dodatkiem za lata: 1917, 1918, 1919 i 1920. Sanok: Fundusz Naukowy, 1921, s. 57.
  2. 1 2 3 4 Księga Zmarłych 1975–1995 Sanok. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 103 (poz. 57).
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Zbigniew Wawszczak. „Tajne nauczanie – trudna historia mego pokolenia”. „Nowiny”, s. 5, Nr 83 z 9-10 kwietnia 1983.
  4. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 133.
  5. ↑ Wojciech Sołtys. Józef Stachowicz – twórca Rocznika Sanockiego. „Rocznik Sanocki”. VII, s. 214, 1995.
  6. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 11.
  7. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 102-103.
  8. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 20.
  9. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 22.
  10. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 39.
  11. ↑ Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2016-03-06].
  12. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 48-49.
  13. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka. Część druga, Sanok 2000, s. 86.
  14. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 57-83.
  15. ↑ Edward Zając: Jak Sanok wybił się na niepodległość. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1995, s. 35. ISBN 83-901466-3-0.
  16. 1 2 Miniony czas 1994 ↓, s. 81.
  17. 1 2 3 Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka. Część druga, Sanok 2000, s. 87.
  18. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 84-91.
  19. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 92.
  20. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 100.
  21. 1 2 Miniony czas 1994 ↓, s. 101.
  22. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 104-118.
  23. ↑ Encyklopedia Solidarności. Jan Stączek. encyklopedia-solidarnosci.pl. [dostęp 2015-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 października 2016)].
  24. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 117.
  25. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 119.
  26. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 119-134.
  27. ↑ Wojciech Sołtys. Józef Stachowicz – twórca Rocznika Sanockiego. „Rocznik Sanocki”. VII, s. 215, 1995.
  28. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 152.
  29. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 158.
  30. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 161-163.
  31. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 165-166.
  32. ↑ Jacek Chrobaczyński, Tajne nauczanie, W latach II wojny światowej i konspiracji, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 689.
  33. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 191.
  34. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 175, 178, 198.
  35. ↑ Benedykt Gajewski: Jaćmierz. Zarys monograficzny. Sanok: 2003, s. 68.
  36. ↑ Terenowe organa Okręgowej Delegatury Rządu – Kraków. Powiatowa Delegatura Rządu – Sanok. dws-xip.pl. [dostęp 2014-05-22].
  37. ↑ Jacek Chrobaczyński, Tajne nauczanie, W latach II wojny światowej i konspiracji, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 691.
  38. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka. Część druga, Sanok 2000, s. 88.
  39. 1 2 Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 957.
  40. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 178.
  41. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 175, 179.
  42. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka. Część druga, Sanok 2000, s. 89.
  43. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 217.
  44. ↑ Wojciech Sołtys. Józef Stachowicz – twórca Rocznika Sanockiego. „Rocznik Sanocki”. VII, s. 213-216, 1995.
  45. ↑ Janusz Stachowicz. Uzupełnienie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 6 (378), s. 11, 5 lutego 1999.
  46. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 224-230.
  47. ↑ Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 15.
  48. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 219, 234-235.
  49. ↑ Andrzej Romaniak, Sanok. Fotografie archiwalne – Tom II. Wydarzenia, uroczystości, imprezy, Sanok 2011, s. 226.
  50. 1 2 Miniony czas 1994 ↓, s. 240.
  51. ↑ Andrzej Brygidyn: Sanocka Lista Katyńska. Jeńcy Kozielska, Ostaszkowa, Starobielska oraz innych obozów i więzień Polski kresowej pomordowani w Rosji Sowieckiej. Sanok: 2000, s. 4.
  52. ↑ Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960.
  53. ↑ Franciszek Oberc: Sanok. Instytucje kultury. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1999, s. 44. ISBN 83-909787-3-3.
  54. 1 2 Miniony czas 1994 ↓, s. 245.
  55. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 256.
  56. ↑ Jan Skoczyński: Nauczyciel i Mistrz. W: Miniony czas. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994, s. 6-7. ISBN 83-901827-1-8.
  57. ↑ Józef Ząbkiewicz, W latach powojennych. Życie kulturalne. Inne formy zorganizowanej działalności kulturalnej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 905.
  58. 1 2 3 Miniony czas 1994 ↓, s. 246.
  59. ↑ Wojciech Sołtys. Józef Stachowicz – twórca Rocznika Sanockiego. „Rocznik Sanocki”. VII, s. 213, 1995.
  60. ↑ 1958. Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958. biblioteka.sanok.pl. [dostęp 2014-03-13].
  61. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 243.
  62. ↑ Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 964.
  63. ↑ Jan Skoczyński: Nauczyciel i Mistrz. W: Miniony czas. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994, s. 4-9. ISBN 83-901827-1-8.
  64. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka. Część druga, Sanok 2000, s. 90.
  65. ↑ Marek Pomykała. Wspomnienia profesora. „Echo Sanoka”, s. 7, Nr 32 z 22 sierpnia 1994.
  66. ↑ Leszek Puchała. Miniony czas – wspomnienia Józefa Stachowicza. „Tygodnik Sanocki”, s. 4, Nr 35 (147) z 2 września 1994.
  67. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 214.
  68. ↑ Miniony czas 1994 ↓, s. 215.
  69. ↑ Zofia Bandurka: Wykaz imienny zaproszonych i obecnych na Zjeździe – przygotowała mgr Zofia Bandurkówna. W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 146.
  70. ↑ Edward Zając. Początki „Rocznika Sanockiego”. Józef Stachowicz (biogram). „Rocznik Sanocki 2014”, s. 20, 2014. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. ISSN 0557-2096.
  71. ↑ Jan Skoczyński: Nauczyciel i Mistrz. W: Miniony czas. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994, s. 6. ISBN 83-901827-1-8.
  72. ↑ Profesor Szczepański o książce Stachowicza. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, Nr 48 (160) z 2 grudnia 1995.
  73. ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 259, 260, 312-317.
  74. ↑ Bibliografia Rzeszowszczyzny. Artykuły z czasopism. Za lata 1944-1963. Cz.2. Rzeszów: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie, 1968, s. 189.
  75. ↑ Józef Stachowicz. Refleksie po jubileuszu. „Profile. Rzeszowski Miesięcznik Społeczno-Kultualny”. Nr 2 (143), s. 13-14, 1981.
  76. 1 2 Miniony czas 1994 ↓, s. 255.
  77. ↑ 1880 W stulecie sanockiego Gimnazjum 1980. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 4, Nr 16 (181) z 1-10 czerwca 1980. Sanocka Fabryka Autobusów.
  78. ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 316.
  79. ↑ Wykaz nazw ulic miasta Sanoka. sanok.pl, 13 stycznia 2012. [dostęp 2014-05-10].

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.