| Średzka Kolej Wąskotorowa | |
| Dane podstawowe | |
| Zarządca | |
|---|---|
| Długość |
14 km |
| Rozstaw szyn |
750 mm |
_Sroda_Wask.jpg.webp) Px48-1920 wjeżdża na stację Środa Wielkopolska Wąskotorowa od strony stacji Miasto (1992) | |
| Historia | |
| Lata budowy |
1898–1902 |
| Rok włączenia do PKP |
1949 (1945) |
.jpg.webp)
Średzka Kolej Powiatowa (niem. Schrodaer Kreisbahn) – wąskotorowa linia kolejowa, łącząca pierwotnie Poznań ze Środą Wielkopolską, zachowana po dziś dzień w szczątkowej postaci i funkcjonująca na odcinku Środa Wlkp. Miasto – Zaniemyśl.
Historia
Budowa
Historia Średzkiej Kolei Powiatowej rozpoczęła się w roku 1892, gdy rząd pruski wprowadził w życie ustawę o kolejach lokalnych. W jej wyniku stworzono liczne ułatwienia dla lokalnych przedsięwzięć kolejowych, co zaowocowało szeregiem podobnych inicjatyw.
W roku 1898 z inicjatywy właścicieli majątków ziemskich na trasie z Poznania do Środy rozpoczęto budowę łączącej te majątki linii kolejowej. W pierwszym etapie zbudowano 11 kilometrowy odcinek normalnotorowy ze stacji Poznań Główna (obecnie Poznań Wschód) do wsi Kobylepole (obecnie w granicach Poznania) która należała do jednych z inicjatorów budowy, rodu Mycielskich, gdzie zbudowano dworzec przeładunkowy z toru normalnego na wąski.
W roku 1902 ukończono budowę głównej linii wąskotorowej (o rozstawie szyn 1000 mm) na trasie Kobylepole – Środa Wielkopolska Miasto – Zaniemyśl. Długość linii głównej wyniosła 59 km. Zgodnie z założeniami kolej służyła przede wszystkim do przewozów płodów rolnych (głównie buraków cukrowych) z licznych majątków położonych wzdłuż trasy, do których pobudowano bocznice. Od początku utrzymywano również ruch osobowy.
Po wojnie kolej znajdowała się pod zarządem przymusowym PKP, a w roku 1949 została przez PKP przejęta. Utworzono wówczas Zarząd Średzkiej Kolei Wąskotorowej, który sprawował pieczę nad jej działalnością.
Schyłek
W 1952 roku, w ramach ujednolicania przejętych przez PKP kolei wąskotorowych rozpoczęto przekuwanie trasy na rozstaw szyn 750 mm, którą ukończono (bez przerw w działalności) w roku 1954. W trakcie przebudowy zlikwidowano część bocznic i bocznych tras, m.in. linię Tulce – Szewce – Kruszewnia i Szewce – Gowarzewo.
W latach 60. XX w., w związku ze spadkiem przewozów oraz negatywnym nastawieniem zarządu PKP do „przestarzałych kolejek” zaczęto się przymierzać do likwidacji kolei. W roku 1968 wstrzymano ruch osobowy na trasie Kobylepole – Środa Miasto, a od roku 1973 rozpoczęto rozbiórkę bocznic.
Przewozy pasażerskie przedstawiały się wówczas następująco:
- 1955 – 350 000 pasażerów
- 1971 – 324 688 pasażerów
- 1972 – 321 048 pasażerów
- 1973 – 309 733 pasażerów
- 1974 – 260 873 pasażerów[1]
Los głównej części linii przypieczętował się w roku 1976, gdy rozpoczęto rozbiórkę linii na trasie Kobylepole – Środa Miasto. Od tego czasu jedynym czynnym odcinkiem była linia Środa Miasto – Zaniemyśl, na której regularny ruch prowadzono do roku 2001, gdy PKP ostatecznie wstrzymała obsługę tej linii i rozpoczęła przymiarki do jej likwidacji.
W 1997 roku kolej przewiozła 57 899 osób i 5461 t towarów, a w 1998 roku 53 333 osoby i 4041 t towarów[2]. W 1999 roku kolej posiadała pięć parowozów Px48 (tylko dwa sprawne) i lokomotywę spalinową Lyd1 oraz pięć wagonów osobowych[2]. W tym roku przewiozła 50 703 osoby i 3080 t towarów[3]. W 2002 roku odstawiono jeden z parowozów[4].
Obecnie
W kolejnych latach doszło do przejęcia kolei przez powiat średzki, co uratowało tę unikalną linię przed całkowitą likwidacją. Obecnie utrzymywany jest na niej sezonowy ruch turystyczny. W 2007 roku z inicjatywy miejscowych miłośników kolei zawiązało się Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana” jako organizacja wspierająca zarządcę[4]. 16 listopada 2010 roku w wyniku długoletnich rozmów, PKP przekazały nieruchomości kolei Starostwu Powiatowemu w Środzie Wielkopolskiej. Otworzyło to nowe możliwości promocji oraz pozyskiwania środków na renowacje infrastruktury. Zarządcą kolei został Zarząd Dróg Powiatowych[4].
5 czerwca 2012 roku burmistrz Środy Wielkopolskiej Wojciech Ziętkowski poinformował podczas Sesji Rady Miejskiej, iż będzie dążył do tego, aby nie uwzględniać bezkolizyjnego skrzyżowania z koleją w planach budowy drogi ekspresowej S11. Zaproponował skrócenie trasy kolei, do tejże drogi i zastąpienie pozostałej części ścieżką rowerową[5].
31 maja 2014 minął termin rewizji ostatniego czynnego parowozu Px48-1756. Dla zachowania ruchu z kolei gnieźnieńskiej sprowadzono lokomotywę spalinową Lxd2-343, którą po sezonie odesłano na macierzystą kolej[4]. Na skutek tego, oraz likwidacji Zarządu Dróg Powiatowych, w 2015 roku przewozy nie były prowadzone[4].
Od 13 października 2015 operatorem kolei jest Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana”, które zleciło naprawę lokomotywy spalinowej Lyd1-210 i 9 lipca 2016 roku przywróciło weekendowy, sezonowy ruch pociągów ze Środy do Zaniemyśla (trzy pary pociągów do 11 września, a w okresie 25 września – 27 listopada w niedziele dwie pary)[6]. Sezon letni zamknął się liczbą 11439 przewiezionych pasażerów[7]. Kolej posiadała wówczas dwa sprawne wagony osobowe (typu 1Aw i 3Aw), dwa wagony letnie i brankard[6].
W sezonie 2017 kolej kursowała w soboty i niedziele od 6 maja do 24 września oraz dodatkowo 1, 2 i 3 maja, 15 i 16 czerwca oraz 14 i 15 sierpnia 2017 roku. Każdego dnia uruchamiane były 3 pary pociągów między Środą Wielkopolską i Zaniemyślem[8]. Pociągi prowadziła lokomotywa spalinowa Lyd1-210.
Dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana”, 9 września 2017[9] wrócił do planowego ruchu parowóz Px48-1756, a w listopadzie 2021 roku zakończyła się naprawa drugiego parowozu Px48-1920[10]. W okresie od 9 września do 26 listopada 2017, wszystkie pociągi rozkładowe były prowadzone trakcją parową.
| Rok | Liczba pasażerów |
|---|---|
| 2013 | 8,7 tys.[11] |
| 2014 | 6,6 tys.[11] |
| 2015 | 0[11] |
| 2016 | 14,7 tys.[11] |
| 2017 | 30,6 tys.[11] |
| 2018 | 39,6 tys.[11] |
| 2019 | 34,6 tys.[11] |
| 2020 | 18,1 tys.[11] |
| 2021 | 28,1 tys.[11] |
| 2022 | 28,6 tys.[11] |
Przebieg
Linia główna
- linia główna przebiegała na trasie Poznań Kobylepole Wąsk. – Środa Miasto – Zaniemyśl.
Linie boczne
- linia Tulce – Kruszewnia, linia istniała do roku 1954 – nie została przekuta na 750 mm.
- linia Szewce – Gowarzewo, linia istniała do roku 1954 – nie została przekuta na 750 mm.
- linia Krerowo – Klony.
- linia Krerowo – Kleszczewo.
- linia Połażejewo – Mystki.
- linia Żabikowo – Jaszkowo.
- linia Annopole Wąskotorowe – Czarnotki.
- linia Chwałkowo Wąskotorowe – Brodowo.
Diagram tras linii
Tabor
Obecnie w skład taboru ŚKP wchodzą[12][13]:
- lokomotywa spalinowa Lyd1-210 z 1967 r., po naprawie wiosną 2016,
- lokomotywa spalinowa Lyd2-63[14] z 1981[15] r. (planowany remont[14]),
- parowóz Px48-1756 z 1951 r. (sprawny po naprawie zakończonej latem 2017[16]),
- parowóz Px48-1920 z 1955 r. (sprawny po naprawie zakończonej w 2021 roku[10]),
- 4 wagony 1Aw z lat 1954–1959 (w tym dwa czynne – nr 1653 i 1670),
- 1 wagon 3Aw 1953 z 1960 r. (po naprawie rewizyjnej, w kremowo-niebieskich barwach fabrycznych),
- 3 wagony turystyczne, przebudowane z wagonów towarowych w latach 90. XX wieku,
- 2 wagony węglarki z lat 1950–1960,
- 2 wagony platformy z 1960 r.,
- 2 wagony bagażowe z lat 1929 i 1952 (serii Fxh i Fgxh),
- 6 wagonów krytych z lat 1952–1960,
- 3 wagony transportery z lat 1969–1989,
- 1 wagon pług, z przebudowy, z 1959 r.,
- 4 wózki kłonicowe do przewozu dłużycy z 1960 r.,
- 1 drezyna spalinowa WMC-003 z 1982 r.,
- 1 wagon polewaczka, z przebudowy, z 1952 r.
Przypisy
- ↑ Stalowe Szlaki nr 4/2014.
- 1 2 Marek Malczewski. Wąskotorowa Polska cz. 1. „Świat Kolei”. Nr 1/1999. s. 29.
- ↑ Marek Malczewski. Przewozy PKP. „Świat Kolei”. Nr 4/2000. s. 6.
- 1 2 3 4 5 Mateusz Jüngst. Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana”. „Stalowe Szlaki”. s. 50-54.
- ↑ Zbigniew Król. Przyszłość wąskotorówki: TYDZIEŃ. „Gazeta Średzka”, 2012-07-13. [zarchiwizowane z adresu 2015-03-14].
- 1 2 Paweł Korcz. Powrót pociągów na szlak Średzkiej Kolei Powiatowej. „Stalowe Szlaki”. s. 10.
- ↑ „Koleje Małe i Duże” nr 1-2/2017.
- ↑ Rozkład jazdy – Średzka Kolej Powiatowa, „Średzka Kolej Powiatowa” [dostęp 2017-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-11] (pol.).
- ↑ Kilka słów o powrocie parowozu na szlak, „Średzka Kolej Powiatowa” [dostęp 2017-09-14] (pol.).
- 1 2 Px48-1920 znów pod parą! [online], Średzka Kolej Powiatowa, 3 listopada 2021 [dostęp 2021-12-02] (pol.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Urząd Transportu Kolejowego, Koleje Wąskotorowe w 2022 r., Warszawa 2023, s. 18 [dostęp 2024-03-26].
- ↑ Bożenna Urbańska: Raptularz średzki. Środa Wielkopolska: Średzkie Towarzystwo Kulturalne, 2010, s. 64–65. ISBN 978-83-61607-55-7.
- ↑ Nasz tabor – Średzka Kolej Powiatowa, „Średzka Kolej Powiatowa” [dostęp 2017-07-19] (pol.).
- 1 2 Zbiórka na remont lokomotywy Lyd2-63 [online], Średzka Kolej Powiatowa, 18 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-25] (pol.).
- ↑ tabor [online], www.tabor.wask.pl [dostęp 2020-04-25].
- ↑ Kilka słów o powrocie parowozu na szlak – Średzka Kolej Powiatowa – Strona Oficjalna [online], sredzkakolejpowiatowa.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
Bibliografia
- Maciej Matuszewski: Z dziejów Średzkiej Kolei Dojazdowej 1902-1987, Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, Poznań 1989
Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona Średzkiej Kolei Powiatowej
- Dzieje wąskotorówki w Środzie Wielkopolskiej
- Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Średzka kolej w Poznaniu” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa
