Poemat dygresyjny - "Beniowski" Słowackiego.

Pierwowzór poematu dygresyjnego stworzył George Byron w "Don Juanie". Do powstania tego gatunku przyczyniła się także twórczość Laurence'a Sterne'a ("Podróż sentymentalna"). Poemat dygresyjny jest ściśle związany z literaturą doby romantyzmu. W Polsce z tym gatunkiem spotykamy się przy lekturze "Kwiatów polskich" Tuwima. Poemat dygresyjny to utwór fabularny, ale fabuła jest prosta i słabo rozwinięta, najczęściej oparta na motywie podróży głównego bohatera. Podróż ta obfituje w wiele luźnych, nie powiązanych ze sobą sytuacji.

Dlaczego "Beniowski" Słowackiego jest poematem dygresyjnym ? Najprościej byłoby powiedzieć, że dlatego, że dygresje w tym poemacie są dużo ważniejsze niż główna oś akcji i główni bohaterowie. Taka jest bowiem zasada konstrukcyjna gatunku zwanego poematem dygresyjnym. Fabuła i losy bohaterów są jedynie pretekstem do zamieszczenia dygresji (czyli pobocznych, nie związanych z treścią odautorskich wstawek). Dygresje dotyczą z reguły współczesności autora, są polemiką z wrogami, refleksją na tematy polityczne lub literackie. I tak jest w "Beniowskim". Jest to niby barwna historia szlachcica, który wyrusza na wojnę, a rzecz dzieje się podczas Konfederacji Barskiej (1768 - 1772). Beniowski opuszcza rodzinny dom i ukochaną Anielę, walczy jako konfederat, podróżuje, przeżywa liczne przygody. Prototypem bohatera był autentyczny szlachcic węgierski, Maurycy Beniowski, który podobne dzieje utrwalił w swoich pamiętnikach. Bohater Słowackiego - Maurycy Kazimierz Zbigniew Beniowski jest Polakiem, szlachcicem głęboko czującym miłość do ojczyzny. Obok niego "wyrasta" w utworze drugi główny bohater - narrator - który ujawnia swoje uczucia i oceny oraz swój charakter w aśnie w dygresjach. Tym bohaterem jest oczywiście Słowacki, który używa literatury, by dokonać rozrachunku ze swoimi współczesnymi przeciwnikami i problemami. Pamiętajmy, że Słowacki nie został życzliwie przyjęty przez emigrantów, że marnie oceniono jego twórczość i że boleśnie przeżywał tę krytykę. Dygresje stały się świetnym sposobem, by przedstawić własne argumenty, obronę i wyjaśnienie swojej koncepcji twórczej. Dlatego przedstawiają wagę i wartość większą niż losy Maurycego Beniowskiego.

Najważniejsze dygresje to:

- własnej twórczości, sposobach pisania utworów;
- stosunkach na emigracji;
- przeciwko Mickiewiczowi;
- ośmieszające krytyków Słowackiego i zawierające program poetyki.