Pojęcia geograficzne

Ablacja - jeden z najważniejszych procesów modelujących powierzchnię Ziemi, polegający na wymywaniu i transportowaniu w dół stoku cząstek zwietrzeliny przez wody opadowe (ablacja deszczowa) lub roztopowe (ablacja roztopowa). Przy silnych opadach spłukiwaniu towarzyszy tzw. bombardowanie kroplami deszczu, odrywające i przenoszące nieraz na znaczne odległości cząstki zwietrzeliny.
Intensywność spłukiwania zależy od natężenia opadu, ilości spływającej wody, nachylenia stoku oraz od rodzaju pokrywy roślinnej. Szczególnie podatne na spłukiwanie są stoki pozbawione roślinności, np. stoki zaorane. Szczególnie intensywne spłukiwanie nosi nazwę zmywania.

Spłukiwanie zachodzące na stokach rolniczych nazywane jest często, choć niezupełnie prawidłowo, erozją wodną gleby (winno być: ablacją gleby). Od procesu ablacji deszczowej czy roztopowej należy odróżnić ablację lodowcową (topnienie lodowca).
Abrazja proces erozyjnego niszczenia brzegu morza przez fale przybojowe, prądy rzeczne i morskie, falowanie wód, przypływy i odpływy morskie. Tworzy urwiste brzegi klifowe i tzw. platformy abrazyjne u ich stóp.

Adwekcja - napływ masy powietrza z innych obszarów nad dany teren (ruch poziomy w atmosferze). Napływające powietrze ma zazwyczaj inne właściwości niż poprzednio zalegające, np. ma wyższą temperaturę, jest bardziej wilgotne. W związku z tym używa się terminów: adwekcja ciepła, adwekcja wilgoci itp.

Alimentacja - zasilanie rzeki, dostarczanie do rzeki wody pochodzącej z opadów atmosferycznych, ze źródeł, z dopływów rzeki, z lodowców, z topniejącego śniegu, z wód aluwialnych. Zasilanie rzeki jest podstawą jednego z podziałów rzek (reżim rzeczny).
Wielkość zasilania rzeki jest zmienna w czasie i zależy od strefy klimatycznej, np. w Polsce obserwuje się dwa okresy zwiększonego zasilania rzeki: na wiosnę (topnienie śniegów) i latem (deszcze).

Antyklina siodło jedna z 2 podstawowych form fałdu, której jądro jest zbudowane ze skał starszych niż skrzydła.

Astenosfera - warstwa w górnej części płaszcza Ziemi, o zwiększonej plastyczności podatności na deformacje. Jej górna warstwa znajduje się na głębokości 50-70 km pod oceanami i do 120 km pod kontynentami. Dolna odpowiednio 400 i 250 km. Umożliwia poziome ruchy płyt litosferycznych. Astenosferę uważa się za główny poziom tworzenia się ognisk magmy i główne źródło procesów magmowych.

Brekcja - druzgot, okruchowiec, klasyczna skała osadowa. Składa się z okruchów różnych skał lub kości zwierzęcych (brekcja kostna), o ostrych krawędziach i spoiwie krzemionkowym, wapiennym, żelazistym lub innym. Powstaje niekiedy wskutek pokruszenia skał podczas przesunięć tektonicznych i powtórnego ich scementowania (brekcja tektoniczna). Możliwa jest też brekcja wulkaniczna, intruzyjna, osadowa.

Eutrofizacja - proces gromadzenia się materii organicznej (spływającej w ściekach komunalnych i przemysłowych) w jeziorach (lub ogólnie w środowisku) w tempie przekraczającym jej zasymilowanie. Eutrofizacja może być pochodzenia naturalnego lub antropogenicznego (antropopresja). Termin eutrofizacji najczęściej odnosi się do wód i jest związany ze zwiększeniem się zanieczyszczenia ściekami, pestycydami i nawozami sztucznymi, które są spłukiwane przez opady atmosferyczne. Nadmierne użyźnienie (zwiększenie dostępności składników mineralnych, zwłaszcza azotu i fosforu) powoduje wzrost produktywności glonów (tzw. zakwity) i wyczerpanie zasobów tlenu w jeziorze, co prowadzi np. do śnięcia ryb i przyspieszenia sukcesji ekologicznej. W przypadku ubogich siedlisk leśnych (np. borów) eutrofizacja może spowodować zanik roślin oligotroficznych, np. borówki czernicy.

Kaldera - duże, owalne zagłębienie na szczycie wulkanu powstałe w efekcie:
1) zniszczenia górnej części stożka wulkanicznego wskutek wybuchu o dużej sile (np. Katmai, Alaska),
2) zapadnięcia się obszaru nad częściowo opróżnioną komorą wulkaniczną,
3) stopniowego niszczenia szczytu wulkanu. Wulkanami kalderowymi są m.in.: Wezuwiusz, Kilimandżaro. Kaldera często wypełniona jest wodą, np. Jezioro Kraterowe (USA).

Konwekcja - pionowe przenoszenie energii cieplnej. Występuje w atmosferze i hydrosferze w dwóch postaciach:
1)swobodnej, powstałej wskutek różnicy gęstości danej masy w porównaniu z masami otaczającymi:
a) w atmosferze na skutek ogrzania się od podłoża przyziemnej masy powietrza (konwekcja termiczna).
b) w jeziorach słonych, w morzach i oceanach w wyniku intensywnego parowania wód powierzchniowych stają się one bardziej słone, cięższe i toną, ustępując miejsca wodom głębszym, mniej słonym (konwekcja termohaliczna).
2) wymuszonej:
a) w wyniku zakłócenia poziomego ruchu powietrza lub oddziaływania na ten ruch przeszkód terenowych (konwekcja orograficzna) lub może być spowodowana różnicą we właściwym ciężarze dwu stykających się ze sobą mas powietrza, przy czym masa cięższa wypycha lżejszą do góry (konwekcja frontalna).
b) w morzach i oceanach występuje na skutek prądów wymuszonych przez wiatr, prądy wyrównawcze, pływy, falowanie.

Konwekcja występuje również w podłożu ziemskiej litosfery jako następstwo różnic gęstości materii w górnym płaszczu Ziemi.

Korazja
1) erozja eoliczna - niszczenie i polerowanie powierzchni skały okrucham skalnymi i piaskiem, niesionymi przez wiatr.
2) niszczenie, żłobienie stoku skalnego przez przemieszczające się na skutek siły grawitacji bloki, kamienie i okruchy skalne. Efektem korazji stokowej jest powstawanie żlebów.

Niwacja - proces morfologiczny związany z obecnością płatów wiecznego śniegu, polegający na niszczeniu stoku wskutek współdziałania procesów mrozowych (zamarzanie i rozmarzanie gleby) oraz ruchów masowych i spływu wód z topniejącego śniegu. Występuje na terenach niezlodowaconych, na obszarach polarnych lub w górach między górną granicą lasu a granicą wiecznego śniegu. Prowadzi do powstania specyficznych form terenu: niszy niwalnych (płytkie zagłębienia terenu), bruków niwalnych (kamyki ułożone zwarcie i płasko, pokrywające podłoże), rynien lawinowych (wyżłobienia powstałe wskutek zsuwania się po stoku lawin gruntowych) i in.

Sejsza - rodzaj ruchu wody występujący w zamkniętych zatokach morskich i morzach oraz jeziorach. Polega na szerokim kołysaniu wód: przy brzegach poziom wody zmienia się rytmicznie (od kilkudziesięciu minut do ponad doby, np. na Bałtyku) o 1 m i więcej, na środku zbiornika zaś bardzo nieznacznie, ponieważ wszystkie cząstki wody oscylują w jednym rytmie, ale rozpiętość wahań jest w każdym punkcie inna. Sejsza powstaje wskutek wystąpienia nad zbiornikiem wodnym dwu różnych ośrodków ciśnienia atmosferycznego lub wskutek niewielkiego trzęsienia ziemi.

Soliflukcja - jeden z procesów morfologicznych modelujących stoki w obszarach o klimacie zimnym, w warunkach peryglacjalnych (obszary polarne, wysokie góry). Polega na wolnym (do kilku cm na rok) pełzaniu wierzchniej warstwy gruntu. Soliflukcja sprzyja sezonowe rozmarzanie powierzchniowej warstwy zwietrzeliny, która silnie nasączona wodą "ślizga się" po głębszej warstwie nadal zamarzniętej. Ważną rolę odgrywa też działalność lodu włóknistego, sprzyjającego przemieszczaniu okruchów zwietrzeliny w dół stoku oraz częste zmiany temperatury, powodujące wielokrotnie naprzemienne odmarzanie i zamarzanie gruntu.
Synklina - wklęsła część fałdu, której jądro zbudowane jest ze skał najmłodszych, natomiast skrzydła z coraz starszych.

Teledetekcja - metoda zbierania i opracowywania danych o zjawiskach i procesach zachodzących na powierzchni Ziemi i w atmosferze, polegająca na rejestracji promieniowania elektromagnetycznego odbitego lub wysyłanego przez różne obiekty. Promieniowanie to jest zapisywane przez urządzenia umieszczone w samolotach (teledetekcja lotnicza) i satelitach (teledetekcja satelitarna). Teledetekcja jest wykorzystywana w prognozie pogody (zdjęcia satelitarne chmur), do wykonywania map użytkowania terenu itp.