Programy i fundusze dostępne dla Polski z UE

Uczestnictwo Polski
17 lipca 1995 r. został podpisany przez Rząd RP i Komisję Europejską Protokół Dodatkowy do układu europejskiego w sprawie otwarcia dla Polski programów wspólnotowych.
Podpisanie tego dokumentu stanowił ważny etap na drodze do integracji Polski z Unią Europejską. Nasz kraj mogł uczestniczyć na podobnych zasadach jak państwa członkowskie
w niektórych w programach wspólnotowych, co pozwoliło mu nawiązać i pogłębić kontakty
z UE, jak również lepiej poznać reguły funkcjonowania integracji europejskiej.
Polska może uczestniczyć w programach ramowych, programach szczegółowych, projektach
i innych działaniach podejmowanych przez Wspólnotę w następujących dziedzinach:
• badania naukowe i rozwój technologiczny,
• usługi informatyczne,
• ochrona środowiska,
• edukacja, szkolenia i kwestie dotyczące młodzieży,
• ochrona konsumentów,
• małe i średnie przedsiębiorstwa,
• turystyka,
• kultura,
• sektor audiowizualny,
• przestrzeganie praw obywatelskich,
• ułatwienia w wymianie handlowej,
• energetyka,
• transport,
• zwalczanie narkotyków i narkomanii.

Strony mogły uzgodnić dodanie innych dziedzin działalności Wspólnoty tam, gdzie byłoby to przedmiotem wspólnych interesów lub przyczyni się do osiągnięcia celów Układu Europejskiego. Wkład finansowy Polski w uczestnictwo w programach wspólnotowych był oparty na zasadzie pokrywania przez Polskę kosztów wynikających z jej uczestnictwa. Jeśli zaistniała taka konieczność, wspólnota mogła każdorazowo decydować o uzupełnieniu wkładu Polski, stosownie do reguł stosowanych w budżecie ogólnym Wspólnot Europejskich.
Unijne środki przekazywane w ramach programów wspólnotowych trafiają do Polski niezależnie od funduszu PHARE; jednak część składki naszego kraju opłacana jest właśnie
z PHARE, przy czym ten unijny wkład w polską składkę będzie się stopniowo zmniejszał.
Programy obecnie dostępne dla Polski

Sokrates Największy, złożony z ośmiu Akcji, program edukacyjno – młodzieżowy, którego zasadniczym celem jest promowanie europejskiego wymiaru kształcenia na wszystkich poziomach nauki oraz popularyzowanie koncepcji uczenia się przez całe życie w aspekcie kreowania europejskiej tożsamości i jednolitości. Dzięki Programowi Socrates Erasmus uczelnie mogą otrzymać grant na dofinansowanie wymiany zagranicznej studentów i nauczycieli akademickich. Studenci otrzymują stypendia na odbycie części studiów - od 3 miesięcy do pełnego roku akademickiego .

Leonardo da Vinci Program Leonardo da Vinci jest częścią nowego programu edukacyjnego Unii Europejskiej "Uczenie się przez całe życie" (Lifelong Learning Programme). Będzie on realizowany od 1 stycznia 2007 r. do końca grudnia 2013 r. Program Leonardo da Vinci wcześniej istniał jako samodzielny program o takiej samej nazwie. Polskie instytucje mogły z niego korzystać już od 1998 roku. Program ma na celu promowanie mobilności pracowników na europejskim rynku pracy oraz wdrażanie innowacyjnych rozwiązań edukacyjnych dla podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Wspiera także rozwiązania zwiększające przejrzystość i uznawalność kwalifikacji zawodowych w krajach europejskich (np. transfer punktów kredytowych w kształceniu i szkoleniu zawodowym ECVET, narzędzia EUROPASS), a także działania wzmacniające jakość kształcenia zawodowego i ustawicznego (np. europejskie i narodowe ramy kwalifikacji EQF / NQF czy europejskie systemy oceny jakości EQARF).

Młodzież 2000 (Youth) jest to kontynuacja programu Młodzież dla Europy. Adresowany jest do młodzieży w wieku 15-25 lat oraz osób, które z nią pracują. W ramach programu można się starać o uzyskanie dofinansowania na działalność pozaszkolną, nie związaną z nauczaniem szkolnym czy akademickim. Głównym celem tego programu jest uczenie i promowanie aktywności wśród młodych ludzi, stworzenie im możliwości realizacji własnych ambicji, pragnień, a przez to zachęcenie do aktywniejszego udziału w życiu społecznym UE oraz własnego kraju. Chodzi o ograniczenie takich zjawisk jak ksenofobia, rasizm i nietolerancja. Największą wartością programu jest umożliwienie młodzieży zawierania znajomości i przyjaźni z rówieśnikami z całej Europy. Głównym odbiorca programu jest młodzież, - nie uczniowie, studenci, bezrobotni – tylko właśnie młodzi ludzie. Oznacza to, że każdy, kto ma od 15 do 25 lat może z tego programu skorzystać. Program oferuje również wsparcie dla ludzi pracujących z młodzieżą tzw. animatorów młodzieżowych, instruktorów czy opiekunów samorządów uczniowskich. Program Młodzież 2000 jest unijnym narzędziem polityki wyrównywania szans, tak aby wiedza o Europie docierała nie tylko do miast, ale i była obecna na terenach wiejskich, gdzie dużo trudniej o rzetelną informację.

5 PR - Piąty Program Ramowy Badań i Postępu Technicznego Wspólnoty Europejskiej (FP5 - Fifth Framework Programme) Program tematyczny "Technologie Społeczeństwa Informacyjnego" Piątego Programu Ramowego zawiera cztery grupy dyscyplin badawczych zwanych akcjami kluczowymi - Key Actions. Pierwsza z nich to projekty z zakresu zastosowań systemów i usług informatycznych przeznaczonych dla ludności - zarówno w życiu publicznym jak i dla indywidualnych odbiorców. Druga dotyczy nowatorskich technik organizacji pracy oraz handlu elektronicznego. Kolejna to multimedia, natomiast ostatnia - rozwiązania programowo-sprzętowe. Poza tym wspomagane jest tworzenie infrastruktury badawczej, w tym szerokopasmowych łącz telekomunikacyjnych dla sieci ośrodków naukowych i edukacyjnych oraz laboratoriów.

III Wieloletni Program Dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw Program dla MSP jest jednym z trzech komponentów programu Unii Europejskiej pod nazwą Zintegrowany Program dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw i Sektora Rzemiosła zarządzanym bezpośrednio w Brukseli przez Dyrekcję Generalną ds. Przedsiębiorstw Komisji Europejskiej. Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw odpowiada - w imieniu Ministerstwa Gospodarki - za realizację w Polsce działań związanych z rozpowszechnianiem informacji o programie i ułatwianiem polskim organizacjom gospodarczym dostępu do programu.

Save II podpisany został jako dopełnienie starań Państw Członkowskich UE w kierunku poprawy efektywności energetycznej. Głównym elementem programu jest zastosowanie środków i działań mających zapewnić zwiększenie znaczenia racjonalnego zużycia energii na poziomie unijnym. Z uwagi na ograniczenia budżetowe, program nie dostarcza funduszy na tzw. Żelazne inwestycje. Zamiarem programu jest raczej kreowanie sytuacji, w której inwestycje będą przyspieszone i w ten sposób efektywność energetyczna będzie uznawana za korzyść rynkową.

Kultura 2000 (Culture 2000) Wsparcie działalności kulturalnej i artystycznej w krajach partnerskich programu. Program rozpoczął funkcjonowanie w Polsce od 2001 roku.

Ponadto Polska nie płaci składki, ale może uczestniczyć jako obserwator w działaniach informacyjno – szkoleniowych (np. udział w konferencjach) w ramach programów Fiscalis (usprawnienie podatków pośrednich na rynku wewnętrznym) i Customs (spójność działań celnych). Polska wyraziła również gotowość do przystąpienia do innych programów wspólnotowych otwartych dla Europy Środkowej:
• Altener II (propagowanie odnawialnych źródeł energii),
• Carnot (przyjazne środowisku wykorzystanie paliw stałych),
• Media + (wsparcie przemysłu audiowizualnego),
• programy dotyczące zdrowia (walka z rakiem, AIDS, uzależnieniami).
Zarządzanie programami
Programy wspólnotowe są planowane przez Komisję Europejską wspólnie z krajami zaangażowanymi w dany program. Prawie wszystkie programy wspólnotowe są pod bezpośrednim nadzorem Komisji Europejskiej. Zarządzają nimi Dyrekcje Generalne Komisji Europejskiej (DG) odpowiednie dla sektora, w którym funkcjonuje program, np. LIFE dotyczącym ochrony środowiska zajmuje się DG – ochrona środowiska.

Fundusze strukturalne Unii Europejskiej
w ramach nowej perspektywy finansowej na lata 2007-2013 W ramach bieżącej perspektywy finansowej na lata 2007-2013 Polska będzie beneficjentem niemal 67,3 miliarda euro dostępnych w ramach tzw. programów operacyjnych finansowanych w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej1. Fundusze strukturalne (Structural Funds) – fundusze tworzone w budżecie Wspólnoty Europejskiej (Rozporządzenie Rady Nr 1260 z dnia 21 czerwca 1999 r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych, Dz. U. WE nr OJ L 161 z 1999 r.) umożliwiające pomoc w restrukturyzacji i modernizacji gospodarki krajów członkowskich drogą interwencji w kluczowych sektorach i regionach (poprawa struktury). Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRR (European Regional Development Fund ERDF) – fundusz wchodzący w skład funduszy strukturalnych, którego zadaniem jest zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju regionów należących do Unii Europejskiej. W szczególności fundusz ten udziela wsparcia inwestycjom produkcyjnym, rozwojowi infrastruktury, lokalnym inicjatywom rozwojowym oraz małym i średnim przedsiębiorstwom. Europejski Fundusz Społeczny – EFS (European Social Fund – ESF) – jeden z funduszy strukturalnych, który służy osiągnięciu spójności gospodarczej i społecznej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia w Unii Europejskiej poprzez finansowanie działań w ramach pięciu obszarów wsparcia:
• aktywnej polityki rynku pracy,
• przeciwdziałaniu zjawisku wykluczenia społecznego,
• kształcenia ustawicznego,
• adaptacyjności i rozwoju przedsiębiorczości,
• wyrównywania szans kobiet na rynku pracy.

Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa FIWR (Financial Instrument for Fisheries Guidance FIFG) – fundusz strukturalny powołany na potrzeby rybołówstwa, zajmuje się promowaniem zmian strukturalnych w tym sektorze gospodarki. Środki w ramach tego funduszu obejmą wszelkie środki strukturalne w sektorze w następujących dziedzinach:
• odnowa floty oraz modernizacja jednostek połowowych,
• dostosowywanie połowów,
• wspólne przedsiębiorstwa,
• połowy przybrzeżne na małą skalę,
• środki społeczno-ekonomiczne,
• ochrona zasobów rybnych na wodach przybrzeżnych,
• kultury wodne,
• wyposażenie portów rybackich,
• przetwórstwo i marketing produktów rybołówstwa i kultur wodnych,
• znajdowanie i promowanie nowych rynków zbytu,
• operacje podejmowane przez przedstawicieli branży,
• czasowe zawieszenie działalności i inne rekompensaty finansowe,
• działania innowacyjne i pomoc techniczna. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) – utworzony na mocy Rozporządzenia Rady (WE) nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej (DZ. U. UE z dnia 11.08.2005). Jego zadaniem jest promocja zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich we Wspólnocie, uzupełniająca politykę rynkową i politykę wspierania dochodów w ramach wspólnej polityki rolnej, politykę spójności i wspólną politykę rybołówstwa. Fundusz Spójności (Cohesion Fund) – instrument ekonomiczno-polityczny Komisji Europejskiej (Rozporządzenie Rady Nr 1164 z dnia 16 maja 1996 r. ustanawiające Fundusz Spójności, Dz. U. WE nr OJ L 188 z 1996 r.) nie należący do funduszy strukturalnych i wdrażany na poziomie wybranych państw, a nie regionów. Dokumentem programowym, który określa priorytety i obszary wykorzystania funduszy unijnych, tj. Europejskiego Funduszu Rozwoju regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności, jak również system ich wdrażania są tzw. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO). Celem strategicznym NSRO jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Łączna suma środków finansowych zaangażowanych w realizację NSRO w latach 2007-2013 wyniesie 85,6 mld euro, z czego 67,3 mld euro to wspomniane powyżej fundusze pomocowe UE, 11,86 mld euro to publiczne środki krajowe, zaś 6,4 mld euro to wkład zaangażowany ze strony podmiotów prywatnych. Środki, o których mowa powyżej, będą wdrażane za pomocą 21 programów operacyjnych: 16 programów regionalnych i 5 programów krajowych. Każde z 16 województw w Polsce będzie dysponowało swoim własnym Regionalnym Programem Operacyjnym (RPO) zarządzanym przez zarządy poszczególnych województw, które łącznie będą generować 23,8% całości środków, tj. 15,9 mld euro. Na stronach internetowych samorządów wojewódzkich dostępne są gotowe opracowania RPO. Pozostała alokacja środków przewidziana dla Polski na lata 2007-2013 została rozdysponowana na programy operacyjne zarządzane centralnie:
• PO Infrastruktura i Środowisko – 41,3% całości środków (27,8 mld euro),
• PO Kapitał Ludzki – 14,4% całości środków (9,7 mld euro),
• PO Innowacyjna Gospodarka –12,3% całości środków (8,3 mld euro),
• PO Rozwój Polski Wschodniej – 3,4% całości środków (2,3 mld euro),
• PO Pomoc Techniczna – 0,8% całości środków (0,5 mld euro),
• PO Europejskiej Współpracy Terytorialnej – (0,7 mld euro).
Regionalne programy operacyjne oraz programy operacyjne zarządzane centralnie będą źródłem finansowania różnego rodzaju przedsięwzięć, które potocznie nazywamy projektami. Jeśli chcemy skorzystać z dofinansowania realizacji naszych zamierzeń rozwojowych czy to o charakterze infrastrukturalnym, czy też z zakresu szeroko rozumianego rozwoju zasobów ludzkich, jesteśmy niejako zmuszeni do opracowania projektu, który następnie będzie mógł aplikować (czyli ubiegać się) o dofinansowanie w ramach wspomnianych programów operacyjnych. Z chwilą, gdy w Polsce pojawiły się fundusze przedakcesyjne Phare, Sapard oraz ISPA, pojęcie „projektu” nabrało nowego znaczenia. Czym jest zatem projekt i jakie cechy powinien posiadać, aby spełniać kryteria projektu aplikującego o dofinansowanie ze źródeł zewnętrznych? Przede wszystkim każdy projekt, który aplikuje o dofinansowanie zewnętrzne, bez względu na program operacyjny czy inne źródło finansowania, musi posiadać swój ściśle sprecyzowany cel, określony zespół działań służących osiągnięciu celu projektu, mieć określony harmonogram, budżet, określone zasoby ludzkie zajmujące się jego wdrażaniem oraz posiadać unikalny charakter. Cel projektu powinien być realny, konkretny, terminowy, mierzalny oraz akceptowalny. Proces realizacji projektu można podzielić na 4 główne fazy, o których mowa poniżej. Przede wszystkim realizacja projektu powinna wynikać z precyzyjnie zdefiniowanych potrzeb beneficjenta bez względu na to, czy beneficjentem jest przedsiębiorca, jednostka samorządu terytorialnego, organizacja pożytku publicznego oraz każdy inny typ beneficjenta uprawniony do aplikowania w ramach danego programu operacyjnego. Drugim etapem opracowania projektu po identyfikacji naszych potrzeb jako beneficjenta jest planowanie projektu pod względem jego harmonogramu rzeczowo-finansowego, czyli określenia konkretnych kategorii kosztów, ich wartości finansowej oraz okresu, w którym zamierzamy je ponieść. Niebagatelne znaczenie ma również określenie zasobów ludzkich niezbędnych do prawidłowej realizacji projektu, które nie tylko przygotują projekt, ale także będą nim zarządzać, monitorować jego poszczególne etapy, wnioskować do grantodawcy o dokonanie należnych płatności, jak również zajmą się rozliczeniem projektu pod względem rzeczowym i finansowym. Trzeci etap wdrażania projektu to etap jego rzeczowej realizacji polegający na realizacji poszczególnych działań, które zaplanowaliśmy w harmonogramie rzeczowo-finansowym projektu, aby osiągnąć cel naszego projektu. Ostatnim etapem realizacji projektu jest faza podsumowania projektu polegająca na ewaluacji (ocenie) osiągniętych rezultatów, ze szczególnym uwzględnieniem tego, czy projekt osiągnął zakładany na etapie aplikacyjnym cel. W kolejnej publikacji zaprezentujemy Państwu, jak należy poszukiwać źródła finansowania projektu oraz na co zwrócić szczególną uwagę podczas procesu przygotowania wymaganej dokumentacji aplikacyjnej i ubiegania się o dofinansowanie projektu.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF - European Regional Development Fund) powstał w 1975 roku jako reakcja na coraz głębsze rozbieżności w rozwoju regionów (spowodowane kryzysem gospodarczym i przystąpieniem do UE Wielkiej Brytanii i Irlandii). Jego głównym zadaniem jest niwelowanie dysproporcji w poziomie rozwoju regionalnego krajów należących do UE. Pomoc w ramach tego funduszu obejmuje inicjatywy w następujacych dziedzinach:
- inwestycje produkcyjne umożliwiające tworzenie lub utrzymanie stałych miejsc pracy
- inwestycje w infrastrukturę, z uwzględnieniem tworzenia sieci transeuropejskich
- inwestycje w edukację i opiekę zdrowotną
- rozwój potencjału lokalnego: małych i średnich przesiębiorstw
- działalność badawczo-rozwojowa
- inwestycje związane z ochroną środowiska

Europejski Fundusz Społeczny (ESF - European Social Fund) jest pierwszym z zastosowanych we Wspólnocie instrumentów polityki strukturalnej. Został powołany do życia na podstawie art. 123 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (1957). Fundusz działa od 1960 roku, a jego głównym celem jest walka z bezrobociem w krajach członkowskich. Środki finansowe są przeznaczane na pomoc dla różnych regionów i grup społecznych w tym w szczególności dla pracowników zagrożonych bezrobociem długoterminowym oraz dla ludzi młodych (do 25 roku życia) wkraczających dopiero na rynek pracy. Pomoc z Europejskiego Funduszu Społecznego jest realizowana poprzez:
- organizowanie szkoleń rozwijających umiejętności zawodowe (w tym praktyk i szkoleń wewnątrzzakładowych), przez co zwiększa się możliwości pracowników na rynku pracy
- ulepszanie systemów powszechnego kształcenia oraz dostosowywanie ich do aktualnego zapotrzebowania na rynku pracy
- kształcenie kadr, ekspertów i personelu dydaktycznego; wspieranie pośrednictwa pracy oraz organizacji zajmujących się doradztwem i informacją zawodową
- wspieranie programów mających na celu tworzenie nowych miejsc pracy w tym zatrudnienia w małych i średnich przedsiębiorstwach
- walkę z dyskryminacją zawodową w tym wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy
- wspieranie grup ludzi odrzuconych i dewaloryzowanych przez społeczeństwo (np. bezdomnych i uzależnionych)
- pomoc techniczną, badania naukowe i promowanie nowych technologii

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF - European Agriculture Guidance and Guarantee Funds). Powstał w 1964 roku na mocy Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (1957). Zajmuje się wspieraniem przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. Na Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej jest przeznaczana największa część budżetu Unii Europejskiej (w 1999 przeznaczono na ten cel 42,2 procenta budżetu). Ponadto środki Funduszu pochodzą z opłat nakładanych na importowane spoza Unii Europejskiej produkty rolne. EAGGF składa się z dwóch sekcji: Sekcji Gwarancji, która finansuje wspólną politykę rolną (zakupy interwencyjne produktów rolnych, dotacje bezpośrednie dla rolników) oraz Sekcji Orientacji, która wspiera przekształcenia w rolnictwie w poszczególnych państwach UE i jest instrumentem polityki strukturalnej. W ramach Sekcji Orientacji EAGGF realizuje się następujące zadania:
- Rozwój i modernizacja terenów wiejskich
- Wspieranie inicjatyw służących zmianom struktury zawodowej na wsi (w tym kształcenia zawodowego rolników i ich przekwalifikowania do innych zawodów)
- Wspomaganie działań mających na celu zwiększenie konkurencyjności produktów rolnych
- Restrukturyzacja oraz dostosowanie potencjału produkcyjnego gospodarstw do wymogów rynku
- Pomoc przy osiedlaniu się młodych rolników
- Wspieranie rozwoju ruchu turystycznego i rzemiosła
- Rozwój i eksploatacja terenów leśnych
- Inwestycje w ochronę środowiska
- Wyrównywanie szans gospodarstw położonych na terenach górzystych i terenach dotkniętych kataklizmami
Dotacje
Dotacja zaopatrzenie, wyposażenie w środki finansowe; forma finansowania jednostek pozabudżetowych; przedsiębiorstw, instytucji, organizacji; subsydium; darowizna; bezzwrotna pomoc finansowa w celu popierania jakiejś działalności; subwencja.
Dotacja jest bezzwrotną formą pomocy finansowej adresowaną dla firm, samorządów czy organizacji pozarządowych. Główną zasadą dotacji jest wydanie pozyskanych środków zgodnie z ich przeznaczeniem. Pozyskanych funduszy nie można wydawać na dowolne cele, inne niż te, które określono we wniosku o przyznanie dotacji. Dotacji nie należy mylić z pożyczkami czy kredytami. Generalnie instytucja, która otrzymała dotację musi poczynić określone wydatki i rzetelnie je dokumentować. Następnie w oparciu o faktury czy inne dokumenty księgowe następuje procentowy zwrot części poniesionych wydatków, np. wydatek wyniósł 1000 zł, wsparcie procentowe z dotacji wynosi 60 proc., zatem na konto danego wnioskodawcy trafia z powrotem 600 zł.