Władza i rodzaje władz
Temat władzy jest tematem uniwersalnym poruszanym przez pisarzy, niezależnie od epoki, w której przyszło im tworzyć. Władza w najbardziej oczywistym rozumieniu tego słowa oznacza panowanie nad otoczeniem w jakiś sposób wywieranie wpływu na otaczających ludzi, ale także odpowiedzialność za tych, którzy naszej władzy podlegają. Ludzie od zawsze walczyli o władzę - bywa ona wielkim pragnieniem, dlatego jest tak często poruszanym w literaturze i sztuce tematem. Przedstawiane są sylwetki władców (prawdziwych lub wymyślonych - reprezentantów określonej postawy), systemy polityczne, pomysły na poprawę sytuacji lub modele społeczeństw. Najczęściej nawiązuje się do czasów, w których ludzie cierpieli przez władzę (np. totalitaryzm). Jednak można też zaobserwować schlebianie władcom (np. dedykacje poprzedzające utwory renesansowe). Władza znacząco wpływa na losy ludzi, budzi, więc ich zainteresowanie.
Władza - uważam to za stosunek społeczny między dwoma jednostkami, między jednostką a grupą lub między dwiema grupami, polegający na tym, że jedna ze stron tego stosunku może w sposób trwały oddziaływać na postępowanie drugiej strony i ma środki zapewniające jej kontrolę tego postępowania. Władza w tym znaczeniu to możliwość kierowania, rządzenia, wpływania na postępowanie ludzi, zmuszania do pewnych działań lub do ich zaniechania, narzucania im swojej woli. Stosunek władzy i podwładności jest charakterystyczny dla każdej organizacji społecznej, chociaż jego zakres jest różny w różnych zbiorowościach (np. władza króla, władza rodzicielska, władza przewodniczącego organizacji społecznej) - od dobrowolnej akceptacji społecznej do stosowania różnych form przymusu i przemocy fizycznej.
Wyróżnia się różne rodzaje władzy:
a) Polityczną - sprawowaną przez klasę panującą, stanowiącą państwowo-prawną gwarancję określonego układu stosunków społeczno-ekonomicznych, wyrażającą się w rządzeniu, tzn. podejmowaniu decyzji przez rząd oraz egzekwowaniu ich wykonania przez wyspecjalizowane organy, władzę tą można podzielić na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
b) Państwową - suwerenną i uniwersalną władzę na określonym terytorium, zapewniającą porządek prawny zgodny z interesami panujących klas, warstw i grup społecznych, wykonującą różne wewnętrzne i zewnętrzne funkcje państwa za pomocą wszelkich środków przekonywania i przymusu społecznego, którymi dysponuje aparat państwowy.
c) Ekonomiczną - zdolność podmiotu władzy do dyktowania przedmiotom (czynnikom produkcji, instytucjom gospodarczym, grupom społecznym itp.) kontrolowanych sposobów postępowania.
Cechy dobrego władcy
W literaturze motyw władcy występuje w wielu epokach. Pisano o władcach w dramatach, powieściach, wierszach. Pisano w traktatach politycznych o królach, cesarzach, książętach, carach, przywódcach partii. O ludziach sprawiedliwych i despotach, władcach słabych i potężnych, rozważnych i mądrych albo nieodpowiedzialnych i głupich. Pisano o tym, jacy byli i jacy powinni być. Wśród bohaterów literackich czytelnik może odnaleźć wielu władców. Różnią się oni nie tylko wyglądem, ale także podejściem do sprawowanej władzy oraz stosunkiem do swych poddanych. Jedni z nich są wspaniałymi królami (np. Karol Wielki "Pieśń o Roladzie"), inni tyranami (Kreon "Antygona"), zbrodniarzami (Makbet "Makbet"). Jednak pewne z cech dobrego władcy zawsze są stałe i niezmienne. Były to przede wszystkim: dbałość o państwo i jego obywateli, umiejętność poświęcenia dla kraju wszystkiego, patriotyzm, mądrość, rozwaga i inteligencja, pomysłowość, sprawiedliwość, odwaga, uczciwość. Władca obdarzony takimi właśnie cechami był dobry, idealny. Mógł być wzorem dla swoich poddanych.
Przybliżenie władców z literatury
Różne postawy władców odnajdujemy już w biblii. Najbardziej znanymi władcami to Piłat i król Salomon. Piłat to jeden z namiestników rzymskich, który panował w Jerozolimie, stanął on przed trudnym zadaniem. Przyprowadzono przed jego oblicze osobę, która jest osądzana o podburzanie ludu i inne przewinienia. Po przesłuchaniu Piłat nie widzi winy Chrystusa, jednak nie jest w stanie przeciwstawić się tłumowi i żydowskim dostojnikom.
Nie wydaje wyroku jedynym wyjściem z sytuacji jest dla niego "umycie rąk" tym symbolicznym gestem odsuwa od siebie decyzje w tej sprawie. Chce mieć czyste sumienie jednak wie, iż przyczynia się do śmierci niewinnego. Piłat nie zdobył się na gest sprzeciwu i nie postąpił zgodnie z własnym sumieniem ukazując tym samym, iż jest człowiekiem słabym i niezdecydowanym. Zdecydowanie innym władcą był król Salomon. Był to właśnie dobry i mądry władca, który potrafił trafnie rozpoznać problem ludzki i wpłynąć na człowieka tak, że ten sam rozwiązywał swój problem, bez pomocy rozkazów i przymusu. Uważam go za dobrego władcę, ponieważ działał zgodnie ze swoim sumieniem i dbał o dobro poddanych. Obecność biblii w niniejszych rozważaniach pozwala zauważyć jeszcze jedną istotną rzecz. Otóż władza także należy do Boga. Bóg w biblii to władca kochający i sprawiedliwy, ale także surowy i wymagający, który karze swój naród. Jest on władcą miłosiernym, który wybacza największemu grzesznikowi.
Mitologia także ukazuje bóstwa sprawujące władzę nad światem ludzi. Nie są one jednak wszechmocne i pozbawione wad. Bogowie starożytni kłócą się, walczą i podstępem chcą zdobyć panowanie nad innymi. Kiedy tego wymagają ich interesy pomagają ludziom w różny sposób. Powstrzymują ich wrogów albo dają śmiertelnikom jakieś nadprzyrodzone zdolności. Jednak, kiedy ktoś nie będzie im posłuszny z surowością i bezwzględnością potrafią go ukarać. Nawet, jeśli jego nieposłuszeństwo podyktowane było wiarą w pewną wyższą rację. Taki los spotkał Prometeusza, ukaranego za pomoc ludziom. Świat bogów antycznych jest bliski światu ludzi.
By zdobyć władze ludzie zdolni są nawet do zabójstwa. Tak jak to miało miejsce w "Antygonie", w której Sofokles opisuje bratobójczą walkę o tron. "Antygona" ukazuje także postać Kreona, władcy, który bezprawnie posiadł tron i próbuje swe nakazy stawiać wyżej niż boskie, przestrzegane od wieków prawo. Jest tyranem nie zważającym na cierpienia Antygony. Starał się rządzić sprawiedliwie, przestrzegał praw, był wytrwały i nieustępliwy w postanowieniach, sprawy państwa stawiał na pierwszym miejscu, nie zważając na tradycję. Według Kreona przyznanie się do błędu podważa autorytet władcy. Kreon był złym władcą, nie potrafił przyznać się do błędu, to wszystko doprowadziło do tego, że został władcą tragicznym.
Dobry władca powinien być nie tylko silny, ale także wyrozumiały i dbający o swych poddanych. Przykładem takiego władcy jest król Francji Karol Wielki, który opisany jest w "Pieśni o Rolandzie." To władca, który umie zgodzić prawo boskie z ziemskim. Anonimowy autor mówi o królu jako majestatycznym władcy, siwobrodym starcu biorącym udział, mimo sędziwego wieku, w walkach i odznaczającym się odwagą, męstwem, walecznością
Karol Wielki to także symbol wojującego Kościoła. Sam Bóg go wybrał i udziela mu rad i wskazówek, zsyłając sny prorocze; wysłuchuje też jego próśb. Karol cieszy się szacunkiem i miłością swoich poddanych. Jest również sprawiedliwy i rozważny. Kocha poddanych i czuje się odpowiedzialny za ich losy. Ukazuje też Karola Wielkiego jako człowieka kochającego i cierpiącego, a także przeżywającego chwile bezsilności, np., gdy nie może zmienić decyzji Rolanda, który obejmuje dowództwo tylnej straży czy też, gdy nie jest w stanie wesprzeć go posiłkami. Karol Wielki przedstawiony został także jako waleczny, mężny wódz. Szczegółowo opisuje udział króla w zwycięskiej bitwie o Saragossę. To władca odważny prawy i szlachetny, postępujący zgodnie z kodeksem rycerza. Był odważny, troszczył się zarówno o Kościół, jak i o poddanych - swój naród. Cechowała go także rozwaga i mądrość.
O tym, jak ogromna moc ma władza przekonać się można czytając "Makbeta". Dramat Szekspira to doskonałe studium ludzkich namiętności i pragnień. Pokazuje moc władzy i konsekwencje osiągania jej za wszelką cenę. Makbet to władca nieprawy, niegodny panowania, gdyż, by zdobyć tron, łamie zasady moralne. Za namową żony zabija prawowitego króla, Dunkana. Po jego zabójstwie może już rządzić Danią. Jednak nie sprawdza się jako król. Został on przedstawiony w dramacie jako bezwzględny, okrutny tyran, który w państwie stosuje przemoc i gwałt jest zaborczy i bezwzględny. Bojąc się utraty korony, nie cofa się przed żadną zbrodnią. Krwawo rozprawia się z każdym, kto w jakikolwiek sposób zagraża jego panowaniu. Nic, więc dziwnego, że szerzy się coraz większa niechęć do władcy, ludzie opuszczają kraj. ręczą go wyrzuty sumienia za to, że posiadł tron okupiony krwią. W rezultacie sam także pada ofiarą zamachu synów Dunkana.
W literaturze odnajdujemy także przykłady na to, że władca wcale nie musi a w ręcz nie chce liczyć się z dobrem poddanych. Takim władcą jest młody król Troi Parys, który za wszelką cenę pragnie zatrzymać przy sobie Helenę. Nie dba o dobro kraju i narodu, wie, jak bardzo naraża Trojan na cenę ryzyka mimo to nie zgadza się wydać Heleny Grekom. Jego kaprys i postępowanie doprowadza w konsekwencji do wojny, w której jak wiemy Trojanie przegrywają. Parys jest przykładem człowieka, który wykorzystuje władzę dla własnych celów, który nie liczy się z dobrem publicznym, a jedynie z własnymi zachciankami.
Król to jedna z postaci książki pt. ?Mały książę? Antoine de Saint- Exupery. Poznajemy go podczas rozmowy z małym księciem. Mieszka i rządzi na planecie, na której uważa się za władcę. Wszystkim ludziom daje rozkazy do spełnienie, gdyż uważa ze jest to ich obowiązek. Wydaje mi się, iż jest królem dobrym sprawiedliwy rozsądnym, nie znoszącym nieposłuszeństwa. Wydaje śmieszne rozkazy np. każe małemu księciu ziewać lub siadać. Uważam, iż postać jest komiczna i śmieszna, a wynika to z jego zachowania. Wydaje mi się, że ma władzę nad wszystkim, a gdy książę prosi króla o rozkazanie słońcu, aby zaszło, on spogląda w kalendarz i mówi, że zajdzie ono jak warunki będą przychylne, co oznacza, że nie może rządzić nad wszystkim. Według mnie jest to postać samolubna.
Władza ogólne wnioski
Mimo iż tak wiele w historii mamy przykładów, nadal pozwalamy, aby władza powierzana była ludziom nieodpowiedzialnym i nieposiadającym do tego predyspozycji. Czy kiedykolwiek istniał monarcha idealny? Jeżeli tak to gdzie go szukać? Może w Biblii - sprawiedliwy Salomon i dobry Dawid. Jednak i króla Dawida zaślepiła władza, która doprowadziła go do grzechu. W utworach ze wszystkich niemal epok pojawiają się portrety władców, ale rzadko, kiedy są oni wolni od wad, rozterek i moralnych dylematów, niewielu z nich potrafi zachować zwykłą ludzką przyzwoitość. Czy władza musi kojarzyć się ze złem? Najwyraźniej tak. Same terminy, które ją określają: dyktatura, totalitaryzm, despotyzm przywodzą nam na myśl negatywne skojarzenia. Potęga władzy kusi, stąd liczne wśród bohaterów pragnienia sprawowania rządów. Władza nie jest jednak tylko panowaniem nad innymi, jest trudnym obowiązkiem i rodzi wiele pokus, które nierzadko trzeba przezwyciężać. Tylko wówczas można być dobrym władcą, królem dbającym o dobro innych a nie tylko o swoje.
