Hormony

U zwierząt wyższych czynności poszczególnych narządów ustroju są regulowane i scalane przez mechanizmy nerwowe i hormonalne oba te układy ściśle ze sobą współpracują uzupełniając swe czynności regulacyjne. Reakcje uk nerwowego są szybsze natomiast uk hormonalnego wolniejsze i dotyczą przeważnie procesów długotrwałych np. regulacja przemian materii rozmnażania u zwierząt
przez regulację hormonalną rozumie się wielokrotne reakcje interakcyjne wywierane przez swoiste substancje chemiczne wytwarzane w wyspecjalizowanych gruczołach substancje te nazywamy hormonami
proces wydzielania wewnętrznego nazywamy sekrecją
naukę o gruczołach wydzielania zewnętrznego i hormonach nazywamy endokrynologią
hormony to endogenne ( syntetyzowane w organizmie) związki organiczne regulujące i koordynujące funkcjonowanie tkanek i narządów zapewniając w organizmie homeostazę
hormony w zależności od miejsc ich syntezy i sposobu oddziaływania można podzielić na
- hormony gruczołowe ? wytwarzane przez gruczoły dokrewne i wydzielane do krwi
- hormony tkankowe ? powstające w wyspecjalizowanych komórkach rożnych tkanek uwalniane do krwi lub innych płynów ustrojowych np. gastryna, sekretyna, cholecystoekeina, enterogastron, erytropaltityna, histamina
- neurohormony ? syntetyzowane przez komórki neurosekrecyjne uk nerwowego i roznoszone do kom wykonawczych przez krew np. hormony podwzgórza (liberyjny, satyny, endorfiny)
- mediatory ? wytwarzane przez różne kom. I charakteryzujące się niewielkim zasięgiem działania ( mają wpływ na sąsiednie komórki) np. neuroprzekaźniki tj. noradrenalina, acetylocholina produkowane przez kom nerwową i wydzielane przez błonę komórkową synaps kom. Nerwowych
budowa chemiczna hormonów gruczołowych
- zbudowane z aminokwasów lub ich pochodnych należą tu hormony: podwzgórza, przysadki mózgowej, szyszynki, tarczycy, przytarczyc, trzustki, rdzenia nadnerczy
- pochodne cholesterolu (sterydowe) to hormony: kory nadnerczy oraz gonad (gruczoły rozrodcze)
gruczoły dokrewne człowieka: podwzgórze, przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, grasica, wątroba, żołądek, dwunastnica, nadnercze, nerka, trzustka, jajniki, jądra
PODWZGÓRZE
w funkcjonowaniu uk dokrewnego szczególną pozycje zajmuje przedni płat przysadki mózgowej który produkuje i wydziela hormony działające bezpośrednio na tkanki oraz tzw. Hormony tropowe oddziaływujące na inne gruczoły dokrewne przedni płat przysadki mózgowej podlega kontroli podwzgórza podwzgórze jest to część międzymózgowia podwzgórze jest więc strukturą scalającą uk nerwowy z uk hormonalnym
podwzgórze pełni w organizmie szczególną funkcję
- kontroluje funkcje wydzielniczą przysadki mózgowej
-reguluje procesy biochemiczne i fizjologiczne
- sprawuje kontrole nad cyklami życiowymi np. aktywnością płciową
sprawowanie tak ważnych funkcji jest możliwe dzięki temu że za pośrednictwem uk nerwowego podwzgórze otrzymuje informacje o stanie fizjologicznym organizmu oraz o czynnikach działających z zewnątrz
regulacja wydzielania endokrynowego podlega zasadzie działania ujemnego sprężenia zwrotnego
podwzgórze - przysadka ? podwzgórze
podwzgórze ? przysadka ? gruczoł podległy ? podwzgórze
neurohormony produkowane przez podwzgórze to
- liberyjny ? działające pobudzająco na przysadkę mózgową
- statyny ? działające hamująco na przysadkę mózgową
PRZYSADKA MÓZGOWA
przysadka mózgowa jest to niewielki gruczoł leżący przy podstawie mózgu w bezpośrednim sąsiedztwie podwzgórza tzw. Siodełku tureckim. Gruczoł ten składa się z 3 płatów: przedniego, środkowego i tylnego
hormony płata przysadki mózgowej
a) działające bezpośrednio na tkanki
- hormon wzrostu ? somatotropina ? pobudza wzrost i podziały kom, rozrost kości. Nadczynność przysadki: gigantyzm (nadczynność w dzieciństwie, ok. młodzieńczym) jeżeli nadczynność objawi się po zakończeniu wzrostu i rozwoju występuje choroba zwana akromegalią która objawia się przerostem kości czołowej, żuchwy oraz kości krótkich dłoni i stóp. Niedoczynność : karłowatość
- prolaktyna ? hormon laktotropowy lub luteotropowy ? wzmaga produkcję mleka przez gruczoły sutkowe po porodzie oraz kontroluje instynkt macierzyński
b) hormony tropowe
nie działają bezpośrednio na komórki docelowe a jedynie regulują aktywność gruczołów podległych są to:
*areno kortykotropina ? pobudza korę nadnerczy
*tyreotropina- pobudza tarczyce
*gonadotropina- pobudza czynności gonad czyli jąder i jajników
*folikulotropina ? u kobiet w jajnikach pobudza dojrzewanie pęcherzyków Graffa i wydzielanie estrogenów, u mężczyzn w jądrach stymulują rozwój kanalików nasiennych i proces spermatogenezy
*lutropina- hormon luteinizujący ? wywołuje owulacje i potem rozwój ciałka żółtego oraz wydzielanie progesteronu u mężczyzn wzmaga wydzielanie testosteronu
hormony środkowego płata przysadki mózgowej
*melanotropina ? pobudza komórki skóry do syntezy i odkładania melaniny
Płat tylni przysadki mózgowej zwany jest płatem nerwowym ponieważ sam nie produkuje żadnych hormonów a jedynie przechowuje i wydziela hormony podwzgórza
a) wazopresyna ? hormon antydiuretyczny ? jest to hormon zmniejszający stratę wody w nerkach dzięki niemu w pętli Helnego rozpoczyna się resorpcja zwrotna wody. Chorobowym objawem niedoboru wazopresyny jest moczówka prosta czyli wydalanie zbyt dużych ilości moczy rozcieńczonego
b) oksytocyna?pobudza skurcze macicy i pochwy podczas aktu płciowego ułatwiając transport plemników w górę dróg rodnych oraz podczas porodu wywołując silne skurcze mięśni gładkich macicy oraz brodawki sutkowej podczas karmienia piersią
GRUCZOŁY DOKREWNE CZŁOWIEKA
szyszynka ? wytwarza hormon zwany melatonina. Hormon ten opóźnia dojrzewanie płciowe a także kontroluje sen i czuwanie synteza melatoniny odbywa się bez obecności światła
tarczyca ? zbudowana z dwóch płatów położonych po obu stronach tchawicy produkuje i wydziela dwa typy hormonów
a) tyroksynę (T4) i trójjodotyraminę hormony te do syntezy potrzebują jodu które tarczyca wychwytuje z krwi. Nadczynność tarczycy pod względem produkcji tych hormonów powoduje wzrost metabolizmu następstwem czego jest zwiększona produkcja ciepła nadmierna pocenie się chudnięcie mimo pobierania dużych ilości pokarmów w skrajnych przypadkach jest to choroba Basedowa (wytrzeszcz oczu, wysokie ciśnienie krwi, nerwowość) leczenie polega na częściowym wycięciu tego narządu lub zniszczenia go laserami X Niedoczynność u małych dzieci ? kretynizm tarczycowy (zachorowanie wzrostu i rozwoju tarczycowego) u dorosłych obniżone tempo metabolizmu chory odczuwa zimno jest ospały otyły na skutek gromadzenia się wody w tkance podskórnej czasami powstaje tz. Wole czyli przerost gruczołu tarczycowego
b) kalcytonina ? jago działanie polega na obniżaniu poziomu wapnia i fosforanów w osoczu i odkładaniu tych substancji w kościach
przytarczyce ? produkują parathormon który działa antagonistycznie do kalcytoniny czyli zwiększa poziom wapnia we krwi poprzez uwalnianie go z kości niedoczynność to tężyczka objawia się skurczami drgawkami mięśniowymi na skutek obniżenia jego poziomu w tkance kostnej
grasica ? syntetyzuje hormon tymozę która pobudza produkcję limfocytów jak również nabywanie przez nie pamięci immunologicznej
Trzustka ? produkuje hormony w specjalnych komórkach skupionych w tzw. Wyspy Langenhansa komórki L produkują do krwi glukagon komórki B produkują do krwi insulinę
insulina obniża poziom cukru we krwi poprzez odkładanie glukozy w wątrobie w postaci glikogenu proces ten nazywamy glikogenezą
glukagon działa antagonistycznie podważając poziom glukozy we krwi poprzez rozkład glikogenu na glukozę ? glikoliza
Nadnarcza ? parzysta gruczoły leżące na górnych biegunach nerek składają się z dwóch części. Część zewnętrzna kora nadnerczy wydziela hormony sterydowe i jest pod kontrolą przysadki mózgowej
a) glikokortykoidy np. koltylor ? wpływa na metabolizm cukrów białek tłuszczów
b) mineralokortykoiny np. aldosteron ? zwiększa resorpcję sodu z moczu pierwotnego a ułatwia wydzielanie potasu nadczynność: choroba Addisona ( męczenie się brak łaknienia chudnięcie przebarwienie skóry obniżone ciśnienie krwi) niedoczynność: choroba Cushinga (otyłość, nadciśnienie tętnicze, osteoporoza)
c) androgeny ? u mężczyzn odpowiadają za rozwój drugorzędnych cech płciowych Nadczynność: u chłopców przedwczesne dojrzewanie u dziewczynek pojawienie się drugorzędnych cech płciowych męskich np. owłosienie twarzy, niski głos, zjawisko to wirylizm. Te hormony wpływają też na przyspieszenie syntezy białek i wzrost
wewnętrzna część rdzenia nadnerczy wydziela hormony zbudowane z aminokwasów np. adrenalinę i noradrenalinę
gonady ? gonady żeńskie to jajniki produkują hormony sterydowe ?estrogeny wpływają na wykształcenie i rozwój żeńskich cech płciowych na cykl menstruacyjny oraz warunkują popęd płciowy u kobiet. Oprócz tych hormonów ciałko żółte które pojawia się w drugiej fazie cyklu miesięcznego produkuje progesteron który warunkuje prawidłowy rozwój ciąży . Gonady męskie to jądra produkują hormony sterydowe androgeny do których należy testosteron. Hormony te odpowiadają za wykształcenie i rozwój płciowych cech męskich jak również na proces spermatogenezy ( produkowanie plemników)