Sejm (wraz z Senatem) został wskazany jako organ władzy ustawodawczej - tj. organ uchwalający ustawy - a ponadto organ sprawujący kontrolę nad działaniem władzy wykonawczej. Pozycję ustrojową Sejmu, czyli jego umiejscowienie w ramach systemu władzy państwowej, określa przyjęta w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasada trójpodziału władz (ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza).
Funkcja kontrolna
Odnosi się przede wszystkim do rządu i podporządkowanej mu administracji, a polega na możliwości samodzielnego ustalania przez Sejm stanu faktycznego w sprawach dotyczących tych podmiotów (także stanu podstawowych dziedzin życia społecznego) i porównywania go ze stanem nakazanym przez prawo. Może również dotyczyć kontroli polityki prowadzonej w danej dziedzinie (np. polityki zagranicznej).
I tak m.in., w ramach swych uprawnień, Sejm może żądać informacji w danej sprawie, a także obecności np. ministrów na posiedzeniach Sejmu lub komisji. Efektem tej kontroli jest dokonywanie przez Sejm ocen postępowania, wyrażanie opinii, dezyderatów i przedstawianie sugestii, które nie są prawnie wiążące, czyli mają charakter niewładczy. Skutkiem takich ocen mogą być jednak takie działania jak odwołanie danej osoby ze stanowiska państwowego (np. ministra w wyniku wyrażenia wobec niego przez Sejm wotum nieufności).
W szczególności Sejm debatuje corocznie nad wykonaniem przez rząd ustawy budżetowej, opierając się na opinii Najwyższej Izby Kontroli, a efektem dokonanej oceny jest udzielenie bądź nie udzielenie absolutorium dla rządu. Izba rozpatruje też sprawozdania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, jak również wysłuchuje corocznej informacji Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie stanu przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.
Szczególnym rodzajem kontroli jest natomiast powołanie komisji śledczej do zbadania określonej sprawy. Dla zwiększenia skuteczności kontroli jej działanie zostało uregulowane w specjalnej ustawie, dzięki czemu może ona nakładać na obywateli i organy państwa pewne obowiązki. Dzięki temu komisja ma ułatwiony dostęp do dokumentów, możliwość wzywania osób na świadków, czy też lepiej współpracuje z organami prowadzącymi postępowania np. prokuraturą.
Spośród indywidualnych, poselskich form kontroli sejmowej możemy wyróżnić interpelacje, zapytania poselskie. Poseł kieruje je do Prezesa Rady Ministrów lub pozostałych ministrów, którzy w ciągu 21 dni mają obowiązek na nie odpowiedzieć.
Ponadto poseł ma prawo kierować ustnie, na posiedzeniu Sejmu, pytania w sprawach bieżących, na które ich adresaci odpowiadają bezpośrednio na sali sejmowej. Posłowie mają również prawo podjąć interwencję poselską w organie administracji rządowej i samorządu terytorialnego, w zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym, oraz jednostkach gospodarki niepaństwowej, dla załatwienia sprawy swych wyborców lub zapoznania się ze stanem jej rozpatrywania.
Funkcja kreacyjna
Polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu organów konstytucyjnych państwa oraz osób, które wchodzą w skład tych organów.
Przede wszystkim, Sejm uczestniczy w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu.
Sejm powołuje również członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej, a za zgodą Senatu, powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych, a na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Funkcja ustawodawcza
To podstawowa i najważniejsza funkcja Sejmu, ponieważ poprzez uchwalanie ustaw w specjalnej procedurze (procedurze legislacyjnej), Sejm decyduje o zasadach funkcjonowania podstawowych dziedzin życia obywateli. Materią ustawową, czyli obszarem regulowanym przez ustawę, mogą być m.in. prawa i wolności obywatelskie, organizacja i działanie najważniejszych organów państwa, system wydatków i dochodów budżetu państwa (ustawa budżetowa), prawo karne itd. Ponadto, w drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych.W ramach tej funkcji wyróżnić można jeszcze funkcję ustrojodawczą, tj. stanowienie norm konstytucyjnych, najważniejszych i podstawowych dla danego systemu prawa.
