"Elegia o chłopcu polskim" Krzysztofa Kamila Baczyńskiego - analiza i interpretacja.

Autorem utworu 'Elegia o chłopcu polskim' jest Krzysztof Kamil Baczyński - poeta, którego młodość przypadła na czas drugiej wojny światowej. Twórczość Baczyńskiego, podobnie jak i innych twórców pokolenia Kolumbów, przesiąknięta jest doświadczeniami wojennymi, ich okrucieństwem i bezdusznością. Także utwór 'Elegia...' nawiązuje do drugiej wojny światowej.
Tytuł zdradza czytelnikowi temat wiersza. Elegia jest to bowiem utwór o treści poważnej, refleksyjnej, często nawiązujący do tematów egzystencjalnych. W tym przypadku mamy do czynienia z elegią patriotyczną.
Utwór przyjmuje formę liryki zwrotu do adresata. Powtarzające się liczne apostrofy 'syneczku' świadczą o tym, że osobą mówiącą jest matka tytułowego polskiego chłopca, do którego wypowiedź liryczna została skierowana. Nie można jednak wykluczyć możliwości, że nie jest to jego matka, lecz inna osoba posługująca się zdrobnieniem nacechowanym emocjonalnie ze względu na swój bliski związek z bohaterem lirycznym. Tytułowy chłopiec stanowi symbol młodego pokolenia, które zmuszone było dorastać w czasie wojny i walczyć w obronie swojej Ojczyzny. Musiało ono oswoić się z przemocą, wszechobecną śmiercią i zniszczeniem, zrezygnować z marzeń. Wymagało to także zmierzenia się z własną moralnością, która bardzo często w wyniku wojny traciła swoje dawne znaczenie. Osoba mówiąca symbolizuje osoby, którym dane było opłakiwać śmierć swoich bliskich i uporać się z jakże bolesną stratą, co często okazywało się niemożliwe do wykonania.

W pierwszym wersie utworu podmiot liryczny porównuje dzieciństwo chłopca polskiego ze snami, które drżą niczym motyl. Dzieciństwo to było spokojne i szczęśliwe, zostało jednak gwałtownie przerwane przez wybuch wojny. Od tego momentu życie bohatera uległo drastycznej zmianie. Utraciło cały swój dotychczasowy urok i spokój na rzecz brutalnej, wojennej rzeczywistości, z którą trzeba było się zmierzyć.
W kolejnych wersach Baczyński ukazuje życie w czasach wojny:

"haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią,
malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg,
wyszywali wisielcami drzew płynące morze."

Okrucieństwo, z jakim przyszło się zmierzyć młodemu pokoleniu zostało przez Baczyńskiego podkreślone przez użycie metafor budowanych na zasadzie kontrastu. Zestawił on czynności kojarzące się z ciepłem domowego ogniska z brutalnymi obrazami wojennej rzeczywistości. Zabieg ten nadaje utworowi bardzo smutny charakter, przepełniony żalem i rozpaczą. Zwraca też uwagę na ogrom brutalności i bezduszności, z jakim młode pokolenie musiało się spotkać. Również użycie epitetów takich jak 'smutne oczy', 'żelazne łzy' czy 'ruda krew' potęguje w znacznym stopniu emocje odbiorcy, ukazując wizję okrutnego świata.

W kolejnych wersach autor zwraca uwagę na zmiany, jakie zaszły w bohaterze w wyniku wojny:

"Odchowali cię w ciemności, odkarmili bochnem trwóg,
przemierzyłeś po omacku najwstydliwsze z ludzkich dróg."

W przywołanym fragmencie autor wiersza pisze, że chłopiec został odchowany w ciemności, co oznacza, że jego młodość przepełniona była bólem, walką o przetrwanie, o Ojczyznę. Nie było mu dane zaznać radości, wojna odcisnęła na nim piętno, pozostawiła w psychice niegojącą się ranę. Został 'odkarmiony bochnem trwóg'. Bochen - życiodajny pokarm zmienia swoje znaczenie na negatywne. Codzienny chleb zostaje zastąpiony przez codzienną "porcję trwogi", jaką niesie ze sobą wojna. Z tak okaleczoną psychiką bohater 'przemierza najwstydliwsze z ludzkich dróg', dokonuje rzeczy, których w normalnych warunkach nigdy by nie zrobił. Wojna zmusza go do działań, których za pewne sam się brzydzi, do których czuje wstręt, jednak jest to walka o życie, o wolność. Mając do wyboru śmierć lub odczłowieczenie, wybiera to drugie.

"I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc"

Powyższy fragment utworu ukazuje w sposób bardzo wyraźny nastawienie osoby mówiącej do zaistniałej sytuacji. Osoba, którą kocha - jasny synek - opuszcza dom rodzinny, żeby walczyć z czarną bronią, która symbolizuje zło i przemoc. Są tutaj także zauważalne żal i rozgoryczenie osoby mówiącej. Nie może ona pogodzić się z losem. Ból, jaki odczuwa został uwydatniony w ostatnim wersie utworu: 'Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?'. To retoryczne pytanie w sposób dobitny wskazuje na to, że podmiot liryczny nie potrafi pogodzić się z rzeczywistością. Uważa, że bohater był zbyt wrażliwy, zbyt czuły, by udźwignąć ciężar wojny i zginął z rozpaczy. Przed swoją śmiercią przeżegnał ręką ziemię. Gest ten wskazuje na wiarę w Chrystusa, którego śmierć i zmartwychwstanie stanowiły zapowiedź pokonania zła. Bohater oddaje więc swoją ojczystą ziemię w ręce Boga, błogosławi ją.

Utwór Baczyńskiego obfituje w liczne środki stylistyczne. Przewijające się przez cały wiersz apostrofy skierowane do syneczka podkreślają emocjonalny charakter utworu. Pokazują przywiązanie podmiotu lirycznego do bohatera, zwracają uwagę na cierpienie po jego stracie. Metafory i epitety obrazują z całą swoją brutalnością obraz wojennej rzeczywistości. Baczyński posługuje się również personifikacją - ' i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut - zło' . Zabieg ten pokazuje namacalną wręcz obecność zła, a tym samym trwogi i strachu.

Utwór Baczyńskiego 'Elegia o chłopcu polskim' jest monologiem lirycznym osoby, która w wyniku wojny straciła ukochaną osobę. Podmiotem lirycznym może być każdy, podobnie jak każdy może być tytułowym bohaterem. Doświadczenia z lat 1939-1945, a więc z okresu drugiej wojny światowej pozostawiły niezabliźnione rany zarówno na młodym pokoleniu, jak i ich rodzinach, przyjaciołach i bliskich. Utwór pokazuje gwałtowne oderwanie młodzieży od spokojnego życia, konieczność sięgnięcia po broń i walki z bezwzględnym wrogiem. Młodzi ludzie byli zmuszeni do zrezygnowania z marzeń, życia w strachu i niepewności o jutrzejszy dzień. Musieli oglądać krew, śmierć. W takich warunkach często tracili poczucie moralności, podejmowali się zadań, z którymi za pewne przed wojną nie chcieliby mieć nic wspólnego. Rozdarci wewnętrznie opuszczali swoje domy, pozostawiali rodziny, do których bardzo często nie udało im się powrócić. Byli pokoleniem straceńców, walczyli w przegranej sprawie. Pomimo całego zła, z jakim dane było im się zmierzyć, nie tracili wiary w Boga i w nim pokładali resztki swojej nadziei. Niezwykle trafnie dopasowane środki stylistyczne, ich mnogość i różnorodność sprawiają, że utwór nabiera bardzo emocjonalnego charakteru. Czytając wiersz odbiorca nie ma najmniejszego problemu z wyobrażeniem sobie opisywanych scen, budzi się w nim uczucie empatii.

Utwór ten oprócz obrazu życia i śmierci przeciętnego młodego człowieka w latach wojny, a także jego bliskich, skłania też czytelnika do zastanowienia się nad wartością jego własnego życia. Pozwala docenić wolność polityczną, jakiej nigdy mu nie brakowało. Czytelnik powinien również zrozumieć, jak ważna jest pamięć o ludziach, którzy ginęli po to, byśmy my mogli żyć w wolnym kraju, nie żywiąc obawy o dzień jutrzejszy. Konieczne jest docenienie poświęcenia naszych przodków i uszanowanie ich pamięci po to, by historia ta nigdy więcej nie powtórzyła się.