Przykłady inspiracji tańcem w literaturze i sztuce

Przykłady inspiracji tańcem w literaturze i sztuce

Taniec to układ ruchów ciała i gestów wykonywany w takt muzyki, albo rytmicznych dźwięków. Wyróżniamy taniec obrzędowy, ludowy- tradycyjny taniec związany z danym obszarem, którego formy rozwinęły się na przestrzeni czasu, taniec towarzyski, wywodzący się z tańców dworskich, balet klasyczny- forma tańca teatralnego oraz taniec nowoczesny. Taniec towarzyszy człowiekowi od zawsze. Zajmuje niezwykle ważne miejsce we wszystkich kręgach kulturowych. Pierwotnie ludzie tańczyli na cześć bogów lub natury. Poprzez układ ruchów ciała i gestów wykorzystanych w takt muzyki tancerze wyrażali swoje uczucia: radość, miłość, zachwyt i uwielbienie ale także złość, bunt, strach czy wojownicze nastroje.
Taniec związany był z obrzędowością i obyczajami danej społeczności. Przez wieki zmieniały się jego formy i powstawały nowe. Niewątpliwie stanowi on część kultury i tradycji, dlatego motyw tańca stał się popularny w sztuce i literaturze.
W swojej pracy chciałbym pokazać na przykładach zaczerpniętych ze znanych dzieł literatury polskiej jak ważną, a jednocześnie różnorodną rolę może pełnić motyw tańca.
W wielu religiach taniec obok składania ofiary, jest najważniejszą czynnością kultyczną.
Może bowiem wprost wyrażać na zewnątrz to, co człowieka porusza od wewnątrz.
W starożytnej Grecji tańczono podczas święta ku czci boga Dionizosa, w średniowieczu popularnością cieszył się karnawał. Niewątpliwie stanowił część kultury i tradycji, dlatego motyw tańca stał się popularny w literaturze i sztuce. W mitologii greckiej jedną z dziesięciu muz była Terpsychora- muza tańca, a właściwie radości z tańca, wyrażana z lirą często w pozie tanecznej.
W Biblii taniec bywał wyrazem radości i dziękczynienia. Taniec pierwotnie pełnił funkcję rytualną, był jednym ze sposobów oddania hołdu bogom. Na tę funkcję zwracają uwagę teksty biblijne i mity greckie.
W Starym Testamencie w Psalmie 150 odnajdujemy potwierdzenie jego rytualnego charakteru. Psalmista mówi, że jednym ze sposobów wychwalania Boga może być właśnie taniec i zachęca wiernych słowami: ?Chwalcie Go bębnem i tańcem?.
Po przejściu przez Morze Czerwone siostra Mojżesza, Miriam, szła na czele orszaku niewiast tańczących wśród śpiewu i bicia w bębny. Tańce wokół złotego cielca miały na celu okazanie szacunku świętemu przedmiotowi. Król Herod zaproponował licznie zgromadzonym gościom występ swej młodej pasierbicy Salome- wybitnej tancerki. Jej taniec bardzo zachwycił publiczność.
W mitologii motyw tańca jako forma składania hołdu bóstwom pojawia się w mitach o Dionizosie. Obok orgii greckiemu bogu wina oddawano cześć rytualnymi, a zarazem erotycznymi tańcami, w których uczestniczyły głównie kobiety w towarzystwie satyrów i sylenów. Odbywały się one nocą w borach. Mówiono, że pierwszą , która złożyła hołd Dionizosowi przez ekstatyczny taniec była Tyja. Za jej przykładem Atenki na Parnasie odbywały coroczne orgie. Bachanki w wieńcach z winorośli, oplecione wężami, z tyrsem w dłoni wirowały w szalonym tańcu, któremu towarzyszyły głośne dźwięki fletów i bębnów.
Z muzyką mieszały się głośnie krzyki, a nastrój ekstazy wzmagały płonące pochodnie i jak sugerują niektóre mity, ogień na głowach kobiet, który ich nie palił.
W średniowieczu niezwykle popularnym motywem wykorzystywanym w sztukach plastycznych i w literaturze był dance macabre. Tańcami śmierci nazywano cykl obrazów, w których występuje upersonifikowana śmierć w postaci rozkładającego się trupa, szkieletu z kosą lub instrumentem w ręku. Wśród tańca wzywa ludzi wszystkich stanów, płci i wieku, by żegnali się z życiem. Śmierć jak wielki tancerz prowadzi taneczny korowód, który symbolizuje przemijanie i równość wszystkich ludzi wobec spraw ostatecznych.
W ?Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią? jednym z najciekawszych polskich tekstów średniowiecznych, dance macabre nie pojawia się bezpośrednio. Jednak treść utworu wyraźnie wskazuje, że anonimowy autor został zainspirowany tym motywem. Obraz śmierci, którą ujrzał Mistrz Polikarp, odpowiada wyobrażeniom utrwalonym w ikonograficznych tańcach śmierci. Rola tanecznego korowodu śmierci symbolizuje jej potęgę. Ma więc w utworze charakter dydaktyczny i perswazyjny.
Jan Kochanowski w ?Pieśni świętojańskiej o Sobótce? opisał spontaniczny słowiański taniec, mający pogańskie tradycje wywodzące się z obrzędu obchodzonego w noc przesilenia letniego. Panny dają się ponieść rytmowi tańca, dla każdej z nich stanowi on coś innego.
Adam Mickiewicz w ?Panu Tadeuszu? opisuje narodowy taniec polski ?polonez (chodzony). Odbywa się on z okazji przybycia do Soplicowa generała Dąbrowskiego, a także z okazji zaręczyn trzech par.
Z tańcem mamy też do czynienia w słynnym dramacie Szekspira ? Romeo i Julia? i powieści S. Żeromskiego ?Przedwiośnie?
W pierwszym z utworów scena tańca ma miejsce na balu w domu Kapuletów i jest bardzo ważna dla rozwoju wydarzeń. Przyszli kochankowie spotykają się zupełnie przypadkowo, a wspólny taniec połączy na zawsze ich serca wbrew woli rodziców. Romeo zauroczony urodą dziewczyny prosi ją do tańca, w którym łączą się ich dłonie. Ten gest staje się wyrazem uwielbienia i prowadzi do podszytej erotyzmem wymiany zdań między młodymi, a w efekcie do pierwszego pocałunku. Zanim tanieć się skończył Romeo i Julia byli już zakochani, a scena ich spotkania obok sceny balkonowej stała się jedną z najsłynniejszych w literaturze światowej.
W powieści Żeromskiego taniec nie ma charakteru symbolicznego. Autor używa go jako tła dla ukazania rozwoju uczuć oraz stanu emocjonalnego mieszkańców dworku w Nawłoci. Muzyka i taniec podczas pikniku w Odolanach pozwalają ukazać zainteresowanie Wandy i Karoliny Cezarym, oraz romans łączący Barykę z Laurą Kościeniecką.
Kiedy młodzieniec tańczy kozaka z Karoliną, ujawnia się jego miłość do Laury, na którą spogląda ponad ramionami partnerki. Nie zdaje sobie sprawy, jaką namiętność rozbudza w Karusi. Jej taniec jest pełen dynamiki i emocji. Dziewczyna odzyskuje pewność siebie, jej taniec to triumf urody i młodości, a jednocześnie wyraz sprzecznych uczuć, które ją dręczą. Oczy jej ciskają tysiące pokus i przekleństw w kierunku Cezarego. Ten taniec jest jakby zapowiedzią wydarzeń, które zakończą wątek miłosny w powieści ? bowiem scenę kozaka obserwują rywalki Karoliny ? Laura i Wanda. Ta pierwsza podziwia chłopaka, w duszy drugiej budzą się zazdrość i nienawiść.
Władysław Reymont w ?Chłopach? opisując weselne zabawy przedstawia różne rodzaje tańców. Każdy z nich ma inny charakter. Krakowiak to symbol młodości i swobody, mazur jest poważny, stateczny i nieustępliwy, zaś oberek oznacza miłość i radość dlatego tańczy się go skoczne i zwrotnie.
Stanisław Wyspiański w ?Weselu? opisując taniec Pana Młodego z Panną Młodą wyśmiewa chłopomanię. Innym nawiązaniem do motywu tańca jest taniec chocholi. Bohaterowie poddają się magnetycznym rytmom wygrywanym przez chochoła. Ta symboliczna scena ma przedstawiać bierność, apatię i ogólną niemoc społeczeństwa polskiego, tańczącego taniec niewoli .
Krzysztof Kamil Baczyński w wierszu ?Sur le pont d?Avignon? pragnie zapomnieć o okrucieństwach wojny, a chwile zapomnienia odnajduje w czasach pełnych szczęścia, radości, zabawy i tańca. Tańczą nie tylko ?panowie, tańczą panie na moście w Awinion?, ale tańczy też cała przyroda . Dla Baczyńskiego opisywanie tańca jest sposobem na ucieczkę od brutalnej i pełnej śmierci wojennej rzeczywistości.
Sławomir Mrożek w ?Tangu? w ostatniej scenie odwołuje się do tytułu swojego dzieła. Tango zaczyna tańczyć Edek z Eugeniuszem. Ów taniec jest wizją nadciągającej nowej rzeczywistości.
Przedstawione w mojej wypowiedzi utwory potwierdzają tezę, że taniec to motyw w literaturze o bardzo długiej tradycji. Pojawia się w tekstach od czasów Biblii i pełni różnorodne funkcje. Najczęściej ma charakter symboliczny i jest symbolem niezwykle nośnym o wielu znaczeniach. Znaczenie tańca doceniono również w innych dziedzinach sztuki, a z powodzeniem wykorzystano również we współczesnym filmie. Funkcja tańca i obecność tego motywu w tekstach kultury wynikają z jego ogromnej roli, jaką pełni on w życiu człowieka od czasów najdawniejszych po współczesność.

Motyw tańca w sztuce

?Niebieskie tancerki? - E. Degas
?Blue dancers? - E. Degas
?Klasa baletowa? - E. Degas
?Klasa tańca? - E. Degas
?Próba baletu na scenie? - E. Degas
?Klasa tańca? - E. Degas
?Egzamin taneczny? - E. Degas
?Primabalerina? - E. Degas
?Tancerka? - E. Degas
?Jane Avril au Jardin de Paris? - Henri de Toulouse-Lautrec
?Taniec w Moulin Rouge? - Henri de Toulouse-Lautrec
?Kadryl w Mulin Rouge? - Henri de Toulouse-Lautrec
?Mulin de la Galette? - A. Renoir
?Tańce w Bougival?- A. Renoir
?Taniec życia? - E. Munch
?Polonez Chopina ? Bal w hotelu Lambert w Paryżu? - Teofil Kwiatkowski
?Tańce w karczmie? - Włodzimierz Tetmajer
?Taniec pod szubienicą? - Pieter Bruegel St.
?Taniec chłopów? - Rubens