Uczelnia
Instytut
/Pracownia/
imię i nazwisko
nr albumu: .....
"Bezstresowe wychowywanie
dzieci".
Praca magisterska
napisana pod kierunkiem naukowym
prof. dr hab. .....
Miasto, 2008 rok
Wstęp
Rozdział 1. Podstawowe potrzeby psychiczne dziecka .
1.1. Potrzeba aktywności.................................................................
1.2 Potrzeba wzrostu, rozwoju .......................................................
1.3 Potrzeba wzoru..........................................................................
1.4 Potrzeba indywidualizacji i akceptacji......................................
1.5 Odruchy warunkowe i bezwarunkowe...................................
Rozdział 2. Rozwój twórczości dziecka .
2.1 Pojęcie twórczości.......................................
2.2 Pojęcie aspiracji.............................................................................
2.3 Inne elementy niezbędne dla prawidłowego rozwoju dziecka.......................
2.4 Przeszkody w rozwijaniu talentów dziecka.................................
Rozdział 3. Kierunki rozwoju psychofizycznego dziecka.
3.1 Przygotowanie do życia we współczesnym społeczeństwie...............
3.2. Indywidualizm jako podstawa wychowania bezstresowego..............................
Rozdział 4. Metodologia badań.
4.1 Przedmiot i cel badań...............................................................................
4.2 Metody, techniki i narzędzia badawcze. ....................................................
4.3 Badania jakościowe i ilościowe..................................................................
4.4 Opracowanie badań.....................................................................................
Wstęp
Wychowanie dziecka jest jedną z najtrudniejszych obowiązków, które stoją przed rodzicami dziecka. Początkowe lata młodzieńczych lat dziecka na zawsze pozostaną w jego pamięci. W tym okresie potrzebuje szczególnie dużo miłości oraz zatroskania. Dziecko musi widzieć, że rodzice wzajemnie siebie szanują, a atmosfera panująca w domu jest ciepła i przytulna. Niezmiernie ważna jest również akceptacja dziecka przejawiająca się w akceptacji jego wad oraz wybryków. Dziecko powinno odczuwać miłość emanującą od rodziców. Powinna się ona przejawiać w pieszczocie, troskliwości, ale również takie postępowanie wobec dziecka, aby móc zapewnić mu dalsze rozwijanie swoich pragnień oraz marzeń. Należy unikać stosowania przemocy wobec dziecka, ponieważ i tak nie prowadzi to do niczego dobrego. Zapamiętuje ono owe negatywne uczucia i bardzo często przenosi je w swoje dorosłe życie. Znacznie lepszą metodą jest rozmawianie z dzieckiem o jego problemach, doradzanie mu, a także przekonywanie go do właściwych decyzji. Małe dziecko można porównać do roślinki. Jej wzrost i rozwój praktycznie pod wszystkimi względami zależy od osoby opiekującej się nią. Jeżeli rodzice będą dobrze wychowywali swoje dziecko to z pewnością wyrośnie one na wartościowego człowieka. Niestety bardzo często zaniedbują oni swoje rodzicielskie obowiązki, a ich dzieci stają się wychowywane np.: przez szkołę lub kolegów. Nie wolno lekceważyć także faktu, że młody człowiek jest istotą dynamiczną, bardzo często ulegającą zmianom. Przejawiają się one np.: w ciągłej zmianie przez niego kim chce zajmować się w dalszym życiu. Ciągle zmienia i wybiera sobie zawody, z czego oczywiście wszyscy delikatnie się śmieją. Takie dziecko jednakże ciągle jest bardzo nieodporne psychicznie. Nie wolno krytykować go przy innych dorosłych, a szczególnie dzieciach. Należy także odpowiadać dziecku na wszystkie pytania, które ono zadaje. Jest to częścią bezstresowego wychowywania dziecka. Zapamiętuje ono dzięki temu kulturalne zachowania i z pewnością w szkole wykaże się większą chęcią do nauki i pogłębiania wiedzy. Temat ten wybrałam z powodu mojego dużego przywiązania do dzieci. Zawsze chciałam zostać mamą i obecnie moje marzenie już się spełniło. Niemniej jednak jako studentka pragnę jeszcze bardziej zgłębiać wiedzę związaną z pedagogiką. Mam nadzieje, że dzięki tej pracy magisterskiej uda mi się to w jeszcze większym stopniu.
Rozdział I Podstawowe potrzeby psychiczne dziecka
1.1. Potrzeba aktywności Człowiek rodząc się jest w mniejszym stopniu przystosowany do samodzielnego życia w nowym środowisku niż jakiekolwiek zwierzę1. Nie posiada żadnych instynktów czy popędów, które pozwalałyby mu na przystosowanie się do samodzielnego życia już niedługo po urodzeniu. Rozwój, zarówno w kwestii intelektualnej jak i fizycznej u niemowlęcia ludzkiego musi kształtować się przez wiele lat. Pozwala mu to jednakże na znacznie lepsze się rozwinięcie pod każdą kwestią niż u zwierząt. Trzeba podkreślić, że niemowlęta oraz małe dzieci niezależnie od rozwoju i rodzaju cywilizacji w pierwszych latach swojego życia były pod opieką dorosłych ludzi. Taka pomoc pozwalała im na przystosowanie się do danego środowiska oraz warunków panujących w społeczeństwie. Jest to kwestia bardzo ważna, ponieważ musi ono poznać wymagania takiej grupy, aby w przyszłości stać się jej pełnoprawnym członkiem. Nauka taka polega także na przekazywaniu dziecku tradycji i kultury poprzednich pokoleń. Różne tragiczne wypadki i wydarzenia, których rezultatem było oderwanie niemowląt od otoczenia ludzkiego, dostarczyły przykładów i dowodów na to, iż człowiek nie może wyrosnąć poza społeczeństwem, a koniecznym warunkiem ?uczłowieczenia? jest wychowanie2. Rozwój dziecka może postępować za pomocą różnych zabaw oraz indywidualnych procesów wychowawczych stosowanych zarówno przez rodziców jak i pedagogów. Wymienić można tutaj chociażby:
Zabawy tematyczne
Zabawy konstrukcyjne
Zabawy dydaktyczne
Zabawy ruchowe
Kształtowanie procesów poznawczych u dziecka poprzez różnego rodzaju ćwiczenia
Rozwój uczuć, woli i kontaktów społecznych
Wiele innych ćwiczeń, których wymienić nie sposób.
Osoby wychowujące dziecko nie mogą zapomnieć, że posiada ono także własny punkt widzenia oraz umysł. Z tego powodu należy mu zapewnić także wykonywanie pewnych czynności samemu lub poznawanie otaczającego świata itd. Wszystkie takie procesy można opisać jako aktywność. Każde dziecko, a w szczególności te najbardziej małe są bardzo aktywne. Ich zachowanie ma na celu bardzo często skłonić dorosłych do większego zainteresowania się problemami tych dzieci. Poprzez swój ruch starają się one także odkrywać otaczający je świat. Dzięki temu ruchowi stale zwiększa się ich aktywność fizyczna. Dziecko może wykonywać coraz więcej czynności. Przykładowo ruchy niemowlęcia są bardzo nieudolne, a dopiero po jakimś czasie potrafi ono chodzić. Stopniowe przyswajanie coraz większej sprawności jest oczywiście nieświadome. Istnieje wiele postaci w, których dzieci przejawiają swoją aktywność.
Wymienimy najistotniejsze:
aktywność motoryczna niemowlęcia,
aktywność manipulacyjna małych dzieci,
czynności skierowane do zwalczania przeszkód i przeciwników,
naśladownictwo,
dociekanie,
próby wytwarzania czegoś,
wreszcie współdziałanie, na które kładzie się zasadniczy nacisk w procesie wychowania3.
Wszystkie te formy aktywności dadzą się ująć w etapy:
1. Ruchy związane ze sposobem zachowania się, nie zawsze dające się odgraniczyć od elementów przypadkowych.
2. Czynności, w których ujawnia się pewne określone postępowanie i gdzie daje znać o sobie bodaj elementarne opanowanie związków przyczynowych.
3. Czyny stanowiące zewnętrzny przejaw naszych postaw, powiązane celowo i konsekwentnie4.
Bardzo ważne jest, aby umożliwić dziecku spokojne możliwości do poruszania się. Wszelkie sposoby jego krępowania są zakazane, gdyż spowalniają one jego rozwój ruchowy.
Z badań prowadzonych przez doktor Han - Ilgiewicz wynika jasno, że dzieci krępowane w późniejszym rozwoju są bardziej nieśmiałe niż inne.
Jest, więc ważne, aby nie ograniczać dziecku aktywności. Rodzice sami powinni wykazywać inicjatywę przejawiającą się w zapewnienie dziecku aktywności ruchowej. Wskazane jest dawanie się małemu dzieci bawić zabawkami, które przy okazji wymuszają na nich większy rozwój intelektualny. Kiedy dziecko stanie się bardziej starsze powinno się je zapoznawać z jego rówieśnikami. Dzięki temu nie będzie takie samotne oraz pozna zasady współżycia w grupie. Zabawa z innymi dziećmi korzystnie wpłynie także na rozwój jego aktywności. Dzięki tym czynnością młody człowiek umacnia poczucie swojej wciąż małej godności, wytwarza spokój wewnętrzny oraz powoduje, że staje się bardziej uczciwy. Rodzice powinni dawać się dziecku wykazywać przez to, że niektóre czynności powinno ono samo wykonywać. Bardzo często dzieje się, że dziecko mówi: ?Ja chce sam, czy sama to zrobić?. Jeżeli podczas wykonywania tej czynności dziecku nic się nie stanie nie wolno nawet mu w tym przeszkadzać. W ten sposób uczy się one samodzielności, a jego aktywność w korzystnym tego słowa znaczeniu tylko wzrasta. Jeżeli dziecko nie poradzi sobie z danym problemem warto pomóc mu go rozwiązać, a nie wolno na niego krzyczeć. Zachowanie spokoju w kontaktach z dzieckiem korzystnie wpływa na jego dalszy rozwój. Rodzice w wychowywaniu swoich dzieci powinni zachowywać ściśle ustalone granice. Dziecko powinno wiedzieć co może robić, a czego nie wolno mu wykonywać. ?Nie zahamowanie spontanicznych reakcji i inicjatywy dziecka, lecz rozsądna profilaktyka, dyskretne zapobieganie sytuacjom niebezpiecznym, dążenie do do spowodowania retrospektywnej oceny przykrych zdarzeń, których nie udało się uniknąć, oraz wyciągnięcie właściwych wniosków na przyszłość ? stanowią podwaliny wychowania do wolności5?. Rodzice powinni bardzo o tych zasadach pamiętać. Nie wolno pozwolić, aby u dziecka pojawiła się charakterystyczna inercja życiowa ?dzieci przesadnie grzecznych?. Stają się one mniej odporne na wpływy otoczenia i boją się każdej nowej dla nich sytuacji. Jest to bardzo niebezpieczne, szczególnie w dalszym rozwoju dziecka w szkole.
Poprzez nie podejmowanie wyzwań dziecko cofa się w rozwoju, a z biegiem czasu może się nawet zamykać w sobie. Takie postępowanie z biegiem czasu może prowadzić również np.: do wad wymowy związanych z ciągłym stresem itp.
Niezmiernie ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarzy w sprawach higieny i zdrowia, zapewniając tym samym dziecku dobre warunki rozwoju fizycznego oraz psychicznego. Powinno się to odbywać przez każdego rodzaju aktywność.
Często jednak zdarza się, że rodzice, mimo najlepszych chęci, nie potrafią sprostać swoim zadaniom i potrzeby fizyczne dziecka zaspokajają niedostatecznie lub w sposób nieumiejętny. Dziecko źle karmione i pielęgnowane od pierwszych dni swego życia przysparza rodzicom wielu zmartwień: źle sypia, nieustannie płacze, nie chce jeść i często choruje. W celu uniknięcia tych komplikacji konieczne jest posiadanie przez rodziców dostatecznej wiedzy na temat pielęgnowania i higieny dziecka.
Najistotniejszą zasadą obowiązującą w pielęgnowaniu dziecka jest czystość. Im młodsze jest dziecko, tym zasada ta musi być ściślej i dokładniej przestrzegana. W brudzie mnożą się bowiem liczne zarazki, będące przyczyną wielu schorzeń, na które odporność młodszego dziecka, a szczególnie niemowlęcia, jest tak mała, że łatwo ulega ono zakażeniom i znacznie częściej choruje niż dziecko starsze6.
1.2 Potrzeba wzrostu, rozwoju .......................................................
Potrzeba rozwoju oraz wzrostu dziecka jest przedmiotem oddziaływań wielu osób. Na całokształt tego elementów składają się: zabawa dziecka, jego figle, i obowiązki.
Dziecku powinno się przekazywać odpowiedni program wychowawczy.
Rodzice powinni dbać o równoczesną pracę nad charakterem dzieci i własnym. Konieczne jest to do zachowania wzrostu dziecka zarówno w formie psychicznej jak i fizycznej.
Rodzice powinni być uczuleni na momenty o dużej wadze w kształtowaniu się charakteru ich dzieci. Elementy wzrastania i rozwoju związane są z wzajemnym przenikaniem się czynników pochodzących z zewnątrz i od wewnątrz. Dziecko ma kontakt przecież nie tylko ze swoimi rodzicami, ale także z osobami z całej rodziny oraz obcymi. Nie jest sprawą obojętną, jak układa się ich proporcja, i położenie wyłącznego nacisku na oddziaływanie między tymi osobami. Nie wolno unikać kontaktów dzieci z innymi osobami. Powoduje to zniekształcenie istotnych wrodzonych i nabytych właściwości psychiki dziecka. Może to zepchnąć je do roli tylko biernego pojemnika, skupiającego narzuconą treść Takie dziecko staje się apatyczne i nie pewne siebie. Przerost natomiast czynników endogennych również kryje w sobie niepożądane możliwości.
Chodzi tutaj przede wszystkim o zmniejszoną zdolność do przystosowania się, do zmuszenia samego siebie, skłonność do swoistej anarchii. Traci na c tym ogromnie psychika dziecka. Trzeba też powiedzieć, że ucierpieć może sfera karności i świadomej dyscypliny. Dziecko pozbawione porządku i dyscypliny staje się w dalszym okresie trudne do wychowania. Nie oznacza to jednak, że rodzice powinni całkowicie ograniczać jego wzrost. Zarówno ?odchylenia? w jedną oraz w drugą stronę są niebezpieczne. Z troską i smutkiem każdy dorosły człowiek może oceniać dzieci apatyczne, swoiste marionetki, jak i na małych ?chuliganów?. Ważne jest zrozumienie dążeń małego człowieka z jego przyszłymi ambicjami. Ograniczenia społeczne skierowane do niego powoduje zderzenie jego ambicji z tym co możliwe jest do osiągnięcia. Dziecko jest niepewne o swoją przyszłość. Im bardziej żywiołowe okazuje się otoczenie dziecka tym bardziej wzrasta jego strefa sfera popędów i dyspozycji. Niemniej jednak dziecko musi wiedzieć, że nie wszystko może robić.
O ile nawet złe cechy dziecka zostały ujarzmione przez dorosłych, dzieci i tak są przekonane o swej mądrości. Psychika dziecka może się w dalszym jego rozwoju może się zmienić pod wpływem działania innych osób. Podczas tego modelowania psychiki dziecka wcześniej, czy później dadzą znać o sobie stłumione instynkty. Niestety, przejawić się one mogą w postaci okaleczonej, zniekształconej, z oznakami nad kompensacji. Bardzo często u dzieci, które wykazują swoje potrzeby następuje zmiana w charakterze. Początkowo są one wzorowymi
posłusznymi dziećmi. Nagle następują istotne zmiany w ich zachowania, które stopniowo z biegiem czasu narastały. Ukrywane niezadowolenie, niechęć do wykonywania poleceń, pozorne tylko przystosowanie się do nich oraz swoiste protesty np.: w postaci krzyku. Często takie zmiany następują z dnia na dzień i ukazują się w całej okazałości. Od około 8 miesiąca życia powinno się uczyć niemowlę picia z kubeczka i jedzenia z łyżeczki, trzymając je na kolanach w pozycji siedzącej. W ten sposób stopniowo odzwyczaja się dziecko od butelki, z którą niekiedy nie chce się rozstać nawet do 3 roku życia, jeśli matka w porę nie zacznie przechodzić na karmienie łyżeczką. Dziecko półtoraroczne próbuje trzymać kubeczek oburącz i podnosić łyżeczkę do ust już bez naszej pomocy. Niewątpliwie te pierwsze próby samodzielnego jedzenia są nieudolne, ale z czasem, jeśli jesteśmy cierpliwi i nie staramy się wyręczać dziecka, coraz zręczniej manipuluje ono łyżeczką i pije z kubka, nie oblewając się jego zawartością. Świadczy to doskonale o potrzebie wzrostu i rozwoju dziecka. Chce ono poznawać nowe rzeczy, odkrywać nowe miejsca itp.
W tym samym mniej więcej okresie życia uczy się również niemowlę aktywnego udziału w ubieraniu i rozbieraniu. Można to robić wypowiadając słowa: ,,daj rączkę, teraz drugą, a teraz nóżkę ? najpierw jedną, potem drugą7". Stopniowo dziecko zaczyna współpracować z nami i już samo wyciąga ręce na widok odpowiednio trzymanego kaftanika czy sweterka. Podaje kolejno nóżki do otworów majtek czy śpioszków. W wieku 2 lat próbuje już samo się rozebrać, a pod koniec 3 roku nakłada na siebie poszczególne części ubrania. Nie zawsze robi to zupełnie dobrze, a przy zapinaniu i odpinaniu guzików potrzebuje pomocy dorosłych.
Ucząc dziecko coraz bardziej sprawnego i samodzielnego obchodzenia się z przedmiotami codziennego użytku, cierpliwie pomagając w opanowaniu pozytywnych nawyków, a jednocześnie chwaląc za dobre wykonanie danej czynności, szybko i wcześnie można je usamodzielnić. Jest to oczywiście związane z naturalną potrzebą dziecka do rozwoju. Nie wolno nam natomiast ciągle wyręczać dziecka przy każdej okazji, tłumacząc się brakiem czasu i koniecznością pośpiechu. Nie należy również niweczyć usiłowań dziecka gniewnym zniecierpliwieniem i ciągłym łajaniem, jeśli swe czynności wykonuje nieudolnie lub zbyt wolno. Należy pamiętać, że u 2?3-letniego dziecka sprawność rączek jest jeszcze niewielka, a ruchy mało celowe. Dopiero dzięki wielokrotnemu powtarzaniu tych samych ruchów nabiera dziecko wprawy. Nasze ciągłe uwagi, pośpiech oraz oznaki niezadowolenia na pewno nie pomogą dziecku w opanowaniu potrzebnych mu umiejętności. Można wręcz powiedzieć, że przeciwnie ? szybko je zniechęcą i zahamują postęp w usamodzielnianiu się, przedłużając tym samym konieczność nieustannego pomagania mu.
Z drugiej strony nie zapominajmy, że dziecko, zdobywając samodzielność, coraz częściej będzie przejawiało swoją wolę i chęć przeciwstawienia się naszym zarządzeniom i wykonywania różnych czynności po swojemu i bez naszej pomocy. Jest to naturalny objaw wrodzonej aktywności dziecka i w sprawach drobnych nie tylko można, ale i powinno się pozostawić mu swobodę działania i wolny wybór. Jednakże w sytuacjach zasadniczych, takich jak przestrzeganie: powrotu do domu, pory posiłków, godzin snu, obowiązku mycia rąk lub zmiany bucików po wejściu do mieszkania ze spaceru, rodzice muszą być konsekwentni i rozsądnie nieustępliwi, przywołując dziecko do porządku głosem stanowczym. Tylko w ten sposób utrwalimy w nim pozytywne nawyki i przyzwyczaimy je do posłuszeństwa oraz liczenia się z naszymi wymaganiami. Dziecko w dalszym swoim rozwoju staje się coraz bardziej aktywne i może samo więcej swoich potrzeb. Dokonuje tego poprzez powtarzanie tych samych czynności wiele razy.
Najczęściej spogląda na osobę spędzającą z nim bardzo dużo czasu i naśladuje jego zachowanie oraz próbuję mówić jak on. Z tych względów bardzo ważne jest, aby dziecko posiadało dobry wzór.
1.3 Potrzeba wzoru..........................................................................
Każde dziecko potrzebuje wzoru w postaci innej osoby. Dobrze byłoby gdyby takim wzorem byli jego rodzice. Bardzo negatywnym faktem może być, że dla dziecka wzorem jest jakaś postać z telewizji. Na pewno nie wpływa to dodatnio na jego psychikę oraz rozwój. Owszem, jest to związane z tym, że rodzice nie mają czasu dla własnego dziecka. Należy jednak uniknąć takich sytuacji. Dziecko potrzebuje poświęcania mu więcej czasu. Rodzice muszą przekazywać mu mniej nakazów, zakazów, mniej strofowania, pogróżek, utyskiwań. Natomiast więcej sytuacji do radzenia sobie samodzielnie, więcej liczenia się z godnością dziecka. Nie wpływa dobrze na dziecko postrzeganie dorosłego jako wzoru brutalności, ale stanowczości pozytywnej, życzliwej, popartej własnym przykładem i zdobytym poprzednio zaufaniem dziecka8. O wiele lepiej jest otwarcie przyznać się do popełnionego błędu niż ustępować pod wpływem presji, szantażu dla tzw. ?świętego spokoju". Dziecko i rodzic szanują się wtedy wzajemnie i jest to podstawą dla ich korzystnego oraz wspólnego życia w rodzinie.
W dużej ilości środków służących ukazaniu dziecku właściwej postawy aktywnej wielką rolę odgrywa zabawa. Jest ona niezbędna jak powietrze. Podczas zabawy dziecka z rodzicem umożliwia mu naśladowaniu mu pozytywnych wzorów dorosłych. Umożliwia ona skanalizowanie i pędów, stanowi teren doświadczalny dla rozwijającej się inicjatywy. Dobra zabawa gwarantuje dobre kontakty z innymi ludźmi. Daje możność dobrowolnej zmiany własnego charakteru przynajmniej na pewien czas. W dużej ilości polskich rodzin dzieci nie mogą liczyć w ogóle na zrozumienie. Nie mogą znaleźć w nich jakiego kolwiek autorytetu co jest bardzo negatywnym zjawiskiem. Powoduje to, że dzieci za swoje ideały wybierają bardzo często negatywne persony takie jak np.: chuliganów z ulicy. Są to osoby niezwykle silnie zarówno psychicznie jak i fizycznie, ale pozbawione wszelkich uczuć.
W niektórych domach rodzice w rozgrywkach między sobą zupełnie się z dzieckiem nie liczą. Ich wzajemne współżycie opiera się w dużej mierze na wymysłach, awanturach, a nawet i rękoczynach na oczach dziecka.
Dzieje się to najczęściej tam, gdzie ojciec (choć i matkom w ostatnich czasach zdarza się to coraz częściej) nadużywa alkoholu i pod jego wpływem traci kontrolę nad swym postępowaniem9. W stanie zamroczenia alkoholowego nie szczędzi żonie i dzieciom wymysłów i wyzwisk. W takich domach, przeważnie o niskim poziomie kultury, nie ma czasu ani chęci na stosowanie przemyślanych i właściwych metod wychowawczych. Dziecku zwykle brutalnie odkrywa się najgorsze strony życia dorosłych. Jest ono nie tylko świadkiem ich bijatyk, wymysłów i rozpusty, ale często musi wysłuchiwać żalów i pretensji matki lub ojca, którzy wzajemnie się oczerniają. Dziecko, wzrastające w atmosferze stałego napięcia i przemocy, przeżywa każdą kłótnię i awanturę. Staje się lękliwe, traci radość życia, przesiąka pesymizmem i nieufnością w stosunku do wszystkich dorosłych. Coraz trudniej ma także odnaleźć w swoich życiu pozytywny ideał. Często w późniejszym okresie swojego życia ?schodzą na przestępczą drogę?.
Dziecko wychowywane w atmosferze ciągłych kłótni, wzajemnych niechęci i agresji, przejmuje niekiedy wszystkie formy takiego zachowania się rodziców. Podobnie jak rodzice używa niewybrednego słownika, jest agresywne w stosunku do innych, bije dzieci itp. Liczy się jedynie z mocniejszym od siebie, ustępuje tylko przed siłą10. Toteż boi się ojca i schodzi mu z oczu, jeśli ten tyranizuje dom. Matce natomiast nie szczędzi lekceważących, cynicznych słów, dając jej do zrozumienia, że się z nią nie ma potrzeby liczyć, ponieważ nie potrafi przeciwstawić się ojcu. U takiego dziecka matka nie może liczyć na współczucie i pomoc. Rodzice, więc już dawno przestają być dla niego autorytetami. Ono samo, deprawowane od najmłodszych lat zachowaniem ojca i lękową postawą matki, która je drażni, staje się coraz gorsze, coraz bardziej nieczułe, aroganckie i agresywne. Do nauki zwykle nie ma chęci, co powoduje zmniejszenie jego szans w przyszłym awansie zawodowym. W ten sposób postępuje proces wykolejenia się dziecka ze społeczeństwa. Proces ten rozpoczął się od braku poważnego autorytetu. Słowa te potwierdzają tylko jak ważne jest, aby młody człowiek posiadał taką osobę na, której może się wzorować.
1.4 Potrzeba indywidualizacji i akceptacji...................................... Podczas indywidualizacji i akceptacji jest jedną z najważniejszych potrzeb dziecka. Każde dziecko jest dobre z innej dziedziny, robi coś lepiej.
Każda osoba posiadać talent, miarę umiejętności, które będą nadal się powiększać. Umiejętność taka jest sztuką w każdym swym stadium. U dzieci mówimy o predyspozycjach, dostrzegamy uzdolnienia, wzmożone zainteresowanie, pęd do ekspresji, dynamizm. Są to wczesne manifestacje talentu, którego nauczyć się nie można. Takie dzieci mają swoje własne, indywidualne potrzeby. Rodzice bardzo wcześniej muszą postawić sobie pytanie: w jakich dziedzinach i w jaki sposób przejawia się indywidualizacja dziecka? Przejawia się ona np.:
w rysunkach;
w modelowaniu;
muzyce i śpiewie;
w twórczości pisemnej (jeżeli dziecko piszę!);
w formach teatralnych, choreografii11.
Wytwory indywidualizmu dzieci bywają niekiedy zdumiewające. Stąd coraz częściej rodzice decydują się na rozwijanie tych talentów już we wczesnym dzieciństwie. Dalsze rozwijanie tego talentu konieczne jest jako forma zorganizowanej obrony artyzmu dzieci jako bogactwa całego narodu. Trzeba spojrzeć na to z perspektywy przyszłej kariery dziecka. Na całym świecie jest o wiele więcej utalentowanych dzieci niż dorosłych talentów. Nasuwa się niepokojący problem: dlaczego tak niewielu osobom udaje się tą cechę pozytywnie rozwinąć.
Bardzo rozpowszechnioną obecnie cechą sztuki dziecięcej jest rysunek. W kolejnych latach warto, aby dzieci rozwijały się w kierunkach technicznych. Poprzez naukę matematyki, fizyki oraz chemii mają szanse na lepszą pracę. Mogą zakładać swoje firmy, zrobić karierę zawodową. Można powiedzieć, że każde dziecko posiada inny charakter. Jest on kształtowany przez wiele czynników. Charakter dziecka, podobnie jak i wiele innych cech jego osobowości, rozwija się na podstawie odziedziczonych i wrodzonych dyspozycji, przekazanych przez rodziców i przodków12. Jednak nie tylko te dyspozycje decydują o tym, w jakim kierunku będzie się rozwijał charakter dziecka. To już w dużej mierze zależy od warunków wychowania i życia w rodzinie i społeczeństwie. Dlatego tak bardzo ważne są pierwsze wzory zachowania i postępowania, z jakimi dziecko zetknie się w kontaktach z matką, ojcem, rodzeństwem i innymi dziećmi. Te wzory decydują często o tym, jak będzie kształtowała się osobowość dziecka. To cecha indywidualna każdej osoby, a przez co jest ona tak ważna.
Jej wrodzone właściwości, takie jak temperament, inteligencja, wrażliwość emocjonalna, trzeba kształtować świadomie i z całą odpowiedzialnością od najwcześniejszego okresu rozwoju dziecka. Należy przy tym stale pamiętać, że nasze dzieci są bardzo bystrymi obserwatorami, że są krytyczne, że nic nie ujdzie ich uwagi. Niewłaściwa postawa matki, brutalność ojca, stosowanie kłamstw w najbliższym otoczeniu dziecka uczą je podobnych reakcji i utrwalają niepożądane cechy zachowania, które w decydującym stopniu mogą zaciążyć na rozwoju jego osobowości.
W kształtowaniu charakteru najważniejszym problemem jest wpajanie od zarania właściwych ocen moralnych, i systemu wartości tak, aby dziecko uniknęło powielania biednych wartości w jego przyszłym życiu. Rodzice muszą bezwzględnie szanować i akceptować dziecko takie jakim jest. Wszelkie próby zmiany dziecka bez jego aprobaty z pewnością skończą się krytycznie. Jego psychika jest jeszcze słabo rozwinięta i chociażby z tego powodu rodzice powinni akceptować swoje dzieci takie jakimi są. W tym momencie warto zadać sobie pytanie czym jest charakter oraz akceptacja. W psychologicznym znaczeniu słowa te są wyrażane jako zbiór względnie trwałych właściwości psychicznych, które wyznaczają postawę jednostki wobec siebie samego, wobec innych ludzi, wobec zjawisk i wydarzeń otaczającego człowieka świata i wyodrębniają go spośród innych. Charakter zatem wchodzi w skład osobowości człowieka, jako jedna z najważniejszych jej części składowych. Szczególne cechy charakteru, te, które jakby wybijają się ponad inne, kształtują obraz człowieka w oczach innych ludzi. Mówimy często: ,,on jest człowiekiem spokojnym", o innym ? ,,on jest słowny", lub też ? ,,uparty", ,,bezwolny", ,,gwałtowny" itd. Niejednokrotnie też formułujemy opinie, że ten czy inny ma mocny lub słaby charakter, powszechnie bowiem wiadomo, że w dużym stopniu zależy on od woli człowieka, to jest od siły i wytrwałości w pokonywaniu przeszkód, w działaniu i znoszeniu niepowodzeń, od konsekwencji w realizowaniu swych celów13.
1.5 Odruchy warunkowe i bezwarunkowe...................................
Opisując podstawowe potrzeby dziecka nie można zapomnieć o odruchach warunkowych jak i bezwarunkowych. Dzięki nauce tych pierwszych jednostka może przystosowywać się do otaczającego ją środowiska. Najprostszą, a zarazem podstawową czynnością układu nerwowego jest odruch. Odruchem nazywamy reakcję ustroju na bodziec zachodzącą za pośrednictwem układu nerwowego.
Źródło takich odruchów jest zupełnie inne. Pierwszych małe dziecko musi się nauczyć, a drugie są związane ze środowiskiem zewnętrznym, samym organizmem lub poszczególnymi narządami. Można powiedzieć, że pierwsze odruchy dziecka widoczne są już w okresie płodowym np.: kiedy ?kopie?. W większym stopniu można je zauważyć w okresie niemowlęcym u dziecka. Najprostszy łuk odruchowy składać się musi co najmniej z dwóch neuronów: czuciowego ? przyjmującego i przekazującego dośrodkowo pobudzenie oraz ruchowego ? przewodzącego pobudzenie odśrodkowo aż do mięśnia lub innego narządu wykonawczego (narządem takim może być np. gruczoł)14. Najczęściej w łuku odruchowym między neuronem czuciowym a ruchowym znajduje się jeden lub kilka tzw. neuronów pośredniczących. W skład łuku odruchowego wchodzi więc:
narząd odbiorczy, zwany receptorem (z wypustkami komórek czuciowych);
droga przewodząca pobudzenie z obwodu do ośrodkowego układu nerwowego, zwana inaczej drogą doprowadzającą (tworzy ją akson neuronu czuciowego);
ośrodek, w którym następuje połączenie synaptyczne neuronu dośrodkowego ? czuciowego, z odśrodkowym ? ruchowym; połączenie to może być bezpośrednie lub też pośrednie, realizowane przy udziale jednego lub kilku neuronów pośredniczących;
droga odprowadzająca pobudzenie z ośrodka do narządu wykonawczego (tworzy ją akson tzw. neuronu ruchowego);
narząd wykonawczy, inaczej zwany efektorem, do którego dochodzą wypustki neuronu ruchowego15.
Na podstawie tego co zostało już wcześniej napisane można powiedzieć, że najważniejszy jest podział odruchów na warunkowe oraz bezwarunkowe. Drugie z nich przekazywane są z dzieci na rodziców i nie chodzi tutaj bynajmniej o zdolności, czy talenty, a o pewne zachowania, które człowiek posiada od urodzenia np.: płacz, śmiech lub pewne nieskomplikowane czynności. Są one bardzo przydatne dla dziecka i pomagają wykonywać bardziej skomplikowane czynności jak np.: nauka raczkowania, malowanie bazgrołów itp.
Z kolei odruchy warunkowe dziecko zapamiętuje podczas kontaktów z innymi ludźmi lub nabywa je w czasie dokonywania ?swoich własnych odkryć?, które są spowodowane jego aktywnością. Przykładami takich odruchów mogą być np.: nauka chodzenia, umiejętności zachowania się między innymi ludźmi. Trzeba podkreślić także, że jeżeli te odruchy nie będą systematycznie wykonywane dziecko je zapomni. Z tego względu konieczne jest ich częste powtarzanie np.: w postaci zabaw oraz ćwiczeń. W pewnym wieku dziecko będzie je wykonywało nieświadomie, a przez to powtarzało przez co ich nie zapomni. Porównując te odruchy można powiedzieć, że bezwarunkowe są zdecydowanie mniej skomplikowane w użyciu od warunkowych. Z tego powodu znajdują się one ?w niższej części układu nerwowego?, a więc w:
rdzeniu kręgowym;
rdzeniu przedłużonym;
śródmózgowiu;
ośrodkach podkorowych16.
Uwzględniając stopień złożoności i anatomiczne podłoże odruchów bezwarunkowych, dzieli się je na cztery rodzaje, a mianowicie na:
odruchy proste, których ośrodki znajdują się w rdzeniu kręgowym;
odruchy, których ośrodki znajdują się w rdzeniu przedłużonym;
odruchy, których ośrodki znajdują się w śródmózgowiu;
odruchy, których ośrodki znajdują się w jądrach podkorowych17.
Dziecko zaczyna poznawać otaczający go świat poprzez naukę odruchów warunkowych. Powstają one przy czynnym udziale kory mózgowej pod wpływem bodźców odbieranych przez poszczególne receptory. Ich rozwój występuje już u noworodka, jednakże nie są one wtedy jeszcze bardzo skomplikowane. Z biegiem czasu stają się one coraz trudniejsze, a także obejmują coraz większy zakres czynności życiowych dziecka. Dla wytworzenia odruchu warunkowego niezbędne jest poprzedzenie bodźca wywołującego reakcję bezwarunkową bodźcem pierwotnie obojętnym. Dla właściwego rozwoju oby rodzaju odruchów konieczna jest pomoc osób dorosłych. Duże znaczenie ma także kształtowanie dziecka poprzez wychowanie. Potrzebna jest właściwa opieka oraz zapewnienie odpoczynku oraz unikanie stresu. Kiedy dziecko nie ma zapewnionego jakiegoś z tych czynników jego rozwój może nie przebiegać prawidłowo. Wszystkie z tych elementów zapewnia wychowanie bezstresowe jako jedna z lepszych metod pedagogiki. Patrząc na dziecko dopiero narodzone oraz na na starsze ? powiedzmy trzy letnie od razu na pierwszy rzut oka rzucają się duże różnice. Z pozycji leżącej, płodowej dziecko praktycznie chodzi, widoczne są już także pierwsze oznaki tego, że wkrótce zacznie mówić. Takich różnic można wypisać znacznie więcej, ale nie jest to aż tak ważne w tym momencie. Konieczne wydaje się uświadomienie zmian jakie powoduje właściwe wychowanie dziecka. Największe znaczenie mają tutaj jego trzy pierwsze lata rozwoju. Zmiany w zakresie rozwoju psychiki oraz zwiększenie jego sprawności polegają w większości na jego coraz większym poznaniu otaczającego go świata.
Rozdział 2. Rozwój twórczości dziecka .
2.1 Pojęcie twórczości
Twórczość jest jednym z najswobodniej stosowanych i dlatego najbardziej jednoznacznych pojęć we współczesnych badaniach psychologicznych. Każde dziecko, które jest wychowywane bezstresowo oraz poświęca mu się przynajmniej troszkę uwagi jest twórcze.
Pojęcie to jest bardzo wieloznacznie i swobodnie posługuje się nim wiele osób. Stąd wiele powszechnie używanych znaczeń terminu ?twórczość" używanych jest niepoprawne lub częściowo poprawne w tych formach. Psychologowie uznają stworzyli kilka najbardziej poprawnych znaczeń tego słowa.
1.Polega ona na robieniu czegoś nowego i innego.
2.Twórczość jako proces poprzez, który powstaje coś nowego, jakaś idea, lub jakiś przedmiot
3.Według trzeciej definicji twórczość jest to działanie, które koncentruje się na powstaniu doskonałego, skończonego wytworu np.: artystycznego, literackiego, czy naukowego18.
Dzięki tym definicjom możemy lepiej rozumieć co oznacza twórczość. Bardzo często mówi się o ludziach bardzo utalentowanych pod względem naukowym, których poziom intelektualny jest dość niski. Równie dobrze wiadomo, że nie wszyscy ludzie o wysokiej inteligencji są twórcami. Wiele zdolnych dzieci osiąga sukcesy w nauce, ale niewiele z nich
wykazuje twórczy sposób myślenia, wykraczający poza to co jest ogólnie dostępne w materiale.
Dziecko samo bardzo rzadko jest w stanie zmotywować się tak, aby być kreatywnym i chętnie się uczyć. Czy wysoki poziom inteligencji i twórczości pójdą w parze, zależy to w dużym stopniu od czynników zewnętrznych zarówno w stosunku do twórczości, ale nie inteligencji. Dziecko, które jest motywowane do nauki staje się bardziej inteligentne. Z biegiem czasu może się u niego narodzić zainteresowanie daną dyscypliną wiedzy. Być może narodzi się u niego wtedy twórczość oraz pasja. Czynniki występujące w środowisku zewnętrznym mogą często przeszkadzać w rozwoju twórczości. Na przykład surowe, autorytarne metody wychowawcze w domu lub w szkole na pierwszych, podatnych na kształtowanie latach życia mogą przytłumić twórczość. Pozytywne znaczenie ma tutaj fakt, że nie wpłyną ujemnie na wysoką wrodzoną inteligencję.
Istnieje jednak dodatnia korelacja pomiędzy inteligencją a twórczością. Może to się początkowo wydawać kontrowersyjne. Należy jednak pamiętać, że twórczość, która prowadzi do wytwarzania czegoś nowego, zależy od zdolności przyswajania sobie zaakceptowanej wiedzy. Wiadomości te są następnie organizowane i otrzymują nowy, oryginalny kształt. Twórczość nie może działać w próżni. Posługuje się wiadomościami uprzednio nabytymi, a to zależy od zdolności umysłowych jednostki.
Gdy brak przeszkód zakłócających rozwój twórczości, można bez większych obaw powiedzieć, że im dziecko inteligentniejsze, tym mogłoby być bardziej twórcze19. Z drugiej strony, wątpliwe jest, czy dziecko o niskiej inteligencji mogłoby kiedykolwiek osiągnąć więcej niż średni poziom twórczości, nawet w najbardziej sprzyjających warunkach.
Duży wpływ w zakresie rozwoju zarówno inteligencji jak i twórczości mają pierwsze kontakty z edukacją20. Częściej i w młodszym wieku mają je osoby ze środowisk miejskich niż z wiejskich. Dzieci ze środowisk miejskich są zwykle bardziej twórcze niż dzieci ze środowisk wiejskich. System wychowawczy jest bardziej rozpowszechniony w niż w ośrodkach wiejskich i środowisko wiejskie mniej stymuluje twórczość dzieci niż środowiska wielkomiejskie i podmiejskie.
Dzieci zdolne przejawiają więcej twórczości niż ich mniej zdolni rówieśnicy. Te pierwsze mają więcej nowych pomysłów w rozwiązywaniu konfliktowych sytuacji społecznych i są zdolne do sformułowania większej liczby rozwiązań. Jest to jednym z powodów, że częściej są wybierane na przywódców niż ich mniej zdolni koledzy.
W badaniach naukowych nie stwierdzono, że twórczość jest cechą dziedziczną, którą posiadają tylko nieliczne dzieci. W przeszłości uważano, że rozwija się ona automatycznie i że nie potrzebuje stymulacji ze strony środowiska ani korzystniejszych warunków zewnętrznych dla swego rozwoju. Wiadomo jednak, że wszystkie dzieci są wyposażone w potencjał twórczy. U każdego z nich występują inne zdolności twórcze. Konieczne jest, więc zapewnianie mu przez środowisko możliwości rozwijania twórczości i stymulowania tego rozwoju.
Ten nowy punkt widzenia na twórczość doprowadził do badań mających określić, jakie warunki zewnętrzne sprzyjają rozwojowi twórczości, a jakie go tłumią. Badania te wykazały wagę dwóch warunków.
Po pierwsze, trzeba przezwyciężyć dominujące negatywne postawy społeczne wobec twórczości. Jest to konieczne z tego względu, że takie postawy wywierają wpływ na sposób traktowania potencjalnie twórczych dzieci przez rówieśników, rodziców i nauczycieli. Jeżeli ma się ustanowić warunki sprzyjające twórczości, czynnik negatywny musi być wyeliminowany. Wielu rodziców próbuje to robić, uwydatniając normalność swoich twórczych dzieci i zachęcając je, aby postępowały tak jak ich rówieśnicy i żeby interesowały się tym, czym interesują się ich koledzy.
Po drugie, warunki sprzyjające rozwojowi twórczości muszą istnieć wcześnie, gdy twórczość zaczyna się rozwijać, i muszą trwać, aż się już dobrze rozwinie21.
2.2 Pojęcie aspiracji Dzieci w większości żyłyby teraźniejszością, nie troszczą się o przyszłość. Nie są jednak pozostawione same sobie. Mają przecież rodzinę na, którą praktycznie zawsze mogą liczyć. Jednakże kiedyś dorosną, a wtedy będą musiały zadać sobie pytanie co chcą robić w życiu?
Początkiem tego będzie uczęszczanie do szkoły. Rodzice, krewni i przyjaciele rodziny będą musieli w tym okresie (przynajmniej początkowo) zadać sobie więcej trudu, aby dzieci wyrosły na mądrych ludzi. Już w tym okresie dziecko ma jakieś ambicje, aspiracje. W kulturze, która stwarza ludziom żyjącym w jej kręgu szerokie możliwości zostania tym, kim chcą być, i osiągnięcia tego, co chcą zrozumiałe jest, że dzieci od najmłodszych lat są poddawane naciskom, żeby miały aspiracje przyszłościowe22. Utrzymuje się przekonanie, że
aspiracje motywują dzieci do wykorzystania możliwości, jakich dostarczają im rodzice i społeczeństwo. Ogromne szanse na przyszły rozwój daje w większości szkoła, dzięki której można posiadać dobrą i lekką pracę. Obecnie coraz bardziej widoczne są większe troski rodziców o dobro dzieci. Chcą, aby skończyły jak najlepsze szkoły oraz były zaradne życiowo.
Społeczne presje, aby robić plany na przyszłość, są wzmacniane przez współzawodnictwo z członkami grupy rówieśniczej, zabawowej lub szkolnej. Dzieci zdają sobie sprawę z tego i bardzo starają się, aby nadążyć na rosnącymi wymaganiami. Gdy dzieci porównują, co potrafią robić, z tym, co umieją ich rówieśnicy, dodaje to nowego znaczenia ich aspiracjom i pobudza do powstawania nowych aspiracji. Zwykle są one planowane, aby pokazać się w grupie społecznej z jak najlepszej strony. Kształtowanie aspiracji staje się ważną dziedziną twórczości w okresie dzieciństwa. Pojęcie aspiracji. jest synonimem ?ambicji". Trzeba powiedzieć, że pierwsze pojęcie sugeruje, że dana osoba nie tylko planuje własne doskonalenie, lecz wprowadza ten plan w życie. W najwęższym znaczeniu -używanym przez
psychologów i definiowanym w standardowych słownikach ambicja oznacza pragnienie zaszczytów, władzy lub osiągnięć. Aspiracja natomiast oznacza pragnienie czegoś, co jest ponad nami, łącznie z podążaniem kierunku tego celu. Pewna różnica pomiędzy tymi dwoma określenia polega na tym, że aspiracja podkreśla pragnienie doskonalenia się, zdobycia wyższej pozycji, podczas gdy ambicja kładzie nacisk na końcowy rezultat: zdobycie władzy, zaszczytów lub jakieś osiągnięcia.
Gdyby aspiracja i ambicja były synonimami i oznaczały dotarcie do celu, ludzie byliby zadowoleni, gdyby ich osiągnięcia oklaskiwali inni ludzie. Na przykład dzieci byłyby zadowolone, gdyby ich rodzice chwalili je za zbudowanie domku z klocków lub za wykonany przez nie rysunek. Dziecko musi mieć także pewne pragnienia. Rodzice nie mogą wymagać od dziecka celów, które niekoniecznie korelują z jego pragnieniami. W przeciwnym wypadku niekoniecznie są one zadowolone ze swoich poczynań. Wprawdzie rodzice je za nie chwalą, ale nie daje im to satysfakcji. Plany dziecka muszą odpowiadać ustalonym przez nie same standardom. Dziecko nie może jednakże przesadzać i wykonywać czynności zupełnie dla niego nieprzydatnych, a także wypełniać wszystkie swoje obowiązki. Dopiero kiedy już wszystko wykona zostaje mu czas wolny, który może przeznaczyć jak tylko chce. Jest to bardzo ważne, ponieważ pomaga wyjaśnić wiele przypadków niezadowolenia dzieci, młodzieży i dorosłych przeżywanego w związku z ich osiągnięciami. Aspiracje odgrywają tak dużą rolę w psychicznym i społecznym przystosowaniu jednostki.
Aspiracje różnią się nie tylko siłą, ale także rodzajem. Mogą być pozytywne i negatywne. W pierwszym przypadku kładzie się nacisk na osiągnięcie sukcesu lub na zrobienia czegoś lepiej niż poprzednio. W aspiracjach negatywnych nacisk jest położony na unikanie niepowodzeń. Bliskie aspiracje są to cele, które jednostka ustala na najbliższą przyszłość - na dzisiaj, jutro, na przyszły tydzień lub miesiąc. Natomiast aspiracje odległe są to cele, których realizacja ma nastąpić w przyszłości. Dzieci bardzo często mają takie aspiracje i wyrażają się np.: w chęci podjęcia przez nie przyszłego zawodu. Oczywiście ich zdanie na ten temat bardzo często i szybko się zmienia.
Dziecięce aspiracje są najczęściej nierealistyczne, ponieważ wiedza i doświadczenie w tym wieku są ograniczone. W związku z tym dzieci nie potrafią ocenić swoich zdolności tak dokładnie, aby wiedzieć, co mogą, a czego nie mogą robić, albo jakie przeszkody ze strony środowiska mogą przeszkodzić im w robienie tego, co chciałyby robić. Utrudnia to im kontrolowanie ich myślenia dywergencyjnego poprzez fakty, a pozwala puszczać wodze ich wyobraźni.
Na dzieci mogą wpływać czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne, które powodują u nich wzrost oraz spadek aspiracji.
Do czynników wewnętrznych można zaliczyć np.:
Pragnienie dzieci, aby osiągnąć to, czego chcą.
Osobiste zainteresowanie, mające wpływ na dziedzinę aspiracji dziecięcych.
Uprzednie doświadczenia dotyczące sukcesów, które wzmacniają aspiracje, i niepowodzeń, które je osłabiają.
Wzór osobowości wpływa zarówno na rodzaj, jak i na siłę aspiracji dzieci.
Wartości osobiste determinują, jakie aspiracje są ważniejsze.
Płeć - aspiracje chłopców są wyższe niż dziewcząt.
Status społeczno ? ekonomiczny - aspiracje dzieci z klasy średniej i wyższej są większe niż u dzieci ze środowisk uboższych.
Pochodzenie rasowe - dzieci należące do grup mniejszościowych mają często nierealistycznie wysokie aspiracje, co jest pewną formą kompensacji23.
Do czynników zewnętrznych można zaliczyć np.:
Ambicje rodzicielskie - wyższe na ogół w stosunku do dziecka pierworodnego niż do następnych dzieci.
Oczekiwania społeczne, które podkreślają, że ci, którym się powodzi w jednej dziedzinie, mogą, jeżeli zechcą, osiągnąć sukces w każdej innej.
Presje rówieśników, aby mieć aspiracje w dziedzinach ważnych dla grupy społecznej.
Grupa kładzie nacisk na to, aby aspiracje odpowiadały płci.
Tradycje kulturowe, zgodnie z którymi wszyscy ludzie mogą osiągnąć, co zechcą, jeżeli dołożą wszelkich starań i sił.
Wartości społeczne, które się różnią, zależnie od dziedziny osiągnięć.
Środki masowego przekazu, które rozbudzają aspiracje do osiągnięć.
Uznanie społeczne za osiągnięcia wysokie, a lekceważenie i odrzucanie za słabe wyniki.
Współzawodnictwo z rodzeństwem i rówieśnikami w nadziei pokazania im
swej przewagi24.
2.3 Emocje u dziecka
Do prawidłowego wychowania dziecka potrzebne jest zapewnienie mu wszystkich, niezbędnych dla niego czynników. ?Potrzeba psychiczna jest wyrażeniem wieloznacznym i używane jest zamiennie z wyrażeniem popęd, instynkt. Według definicji Camerona ?potrzeba psychiczna jest stanem niestabilnej lub zaburzonej równowagi w zachowaniu się organizmu, przejawiającym się zwykle jako przedłużająca się czynność i napięcie25?. Dziecko posiada potrzeby, których nie spełnianie warunkuje w pewien sposób celowe wyróżnianie dziecka. Może stawać się ono agresywne, a przecież wystarczy poświęcić mu tylko troszkę czasu. Posiada ono wartości, które kocha i ceni. Można tutaj wymienić chociażby wolność, sprawiedliwość, czy uczuciowość. Niespełnianie potrzeb dziecka powoduje przejawianie przez nie postaw zarówno werbalnych jak i niewerbalnych. Emocje powstają w procesie konfrontacji potrzeb człowieka oraz możliwości stwarzanych mu przez świat, czy życie. Aby móc bezstresowo wychowywać dziecko należy dawać mu szanse do zaspokajania jego potrzeb uczuciowych, biologicznych, a także społecznych. Procesy psychofizyczne zachodzące pomiędzy dzieckiem, a rodzicem lub nauczycielem mają ogromne. W przypadku poprawnego stosunku pomiędzy obiema stronami naradza się pomiędzy nimi pozytywna więź. Obu stronom zależy także na pozytywnym wyniku ich współpracy. Każdy element werbalny, jak i niewerbalny jest bardzo ważnym wydarzeniem dla dziecka z punktu widzenia emocjonalnego. Czuje się ono dowartościowane, a to wpływa korzystnie na jego wychowanie. Emocje u dziecka wywołują potrzeby, które musi mieć ono zaspokojone. Brak jakiegoś elementu jak zostało wcześniej napisane powoduje bunt i ogólne niezadowolenie. Bardzo łatwo można zapobiec takim przypadkom stosując w wychowaniu ?małego człowieka? takie elementy jak:
Potrzeby fizjologiczne - charakterystycznym dla tej grupy jest to, że potrzeby są od siebie izolowane i mają swoją określoną lokalizację w ciele (potrzeba głosu, snu, pragnienia, aktywności, przyjemnych doznań zmysłowych);
Potrzeby bezpieczeństwa - należą do nich potrzeby bezpieczeństwa zależności, opieki i oparcia, protekcji, wolności od lęku, niepokoju i chaosu oraz potrzeba ładu, porządku, postrzegania określonych praw;
Potrzeby przynależności i miłości ? Taką potrzebę można zobaczyć obserwując zachowanie dziecka, które zgubiło rodziców, człowieka, który znalazł się w nowym dla siebie środowisku. Potrzeby te występuj w dążeniu do tworzenia przyjaźni przez dziecko, usiłowania do przezwyciężenia osamotnienia;
Potrzeba uznania ? Dziecko musi mieć zapewnioną wolność, respekt, a także uznanie ze strony innych ludzi. Bardzo pozytywnie na nie wpływa zwracania na niego powszechnej uwagi, kiedy jest smutne lub bezradne.
Potrzeby samorealizacji - jest to dążenie dziecka do rozwoju swoich potencjalnych możliwości. Dążenie to jest konieczne, aby utrzymało ono spokój i równowagę26.
Pragnienia te muszą być zaspokajane przez rodziców, a w późniejszym okresie przez pedagogów dziecka. Ich brak powoduje u dziecka poczucie winy, bólu, a także rezygnacji. Charakterystyczne jest dla bezstresowego wychowania właściwe uświadamianie dziecku jego miejsca w życiu rodzinnym. Dzięki temu w przyszłości łatwiej będzie mu się przystosowywać do przyszłego życia w większej grupie społecznej. Przeszkody w zaspokajaniu potrzeb wywołują niezadowolenie, frustracie, złość i agresję. Należy sobie zdawać sprawę, że ich brak nie warunkuje satysfakcji z życia rodzinnego i pozytywnych relacji między poszczególnymi członkami rodziny. Czynniki pozwalające na zaspokojenie potrzeb wywołują zadowolenie i mają ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania rodziny i właściwego jej rozwoju. Brak autonomii to często poczucie ograniczenia własnych możliwości twórczych dziecka oraz wkroczenie w jego granice psychologiczne. Bardzo ważne jest, aby udostępnić mu samodzielność w podejmowaniu niektórych decyzji i zadań. Działaniami takimi mogą być wspólne prace na rzecz rodziny jako grupy. Pozytywne następstwa powodują wszelkie emocje, które umożliwiają dziecku poczucie swojej niezależności. Potrzeba autonomii, przeciwstawienia się narzuconym ograniczeniom i przymusowi są jednymi z lepszych metod wychowawczych. Uczą one przy okazji dziecka samodzielności. Dobrze zdaje sobie ono sprawę z tego, że samo chciało podejmować pewne wyzwania. Czuje się wtedy odpowiedzialne za ich wykonanie i praktycznie zawsze zmusza tak bardzo siebie, że wykonuje to zadanie. Można powiedzieć, że taka metoda wychowawcza bardzo przydaje się w późniejszym życiu zarówno zawodowym jak i społecznym.
2.4 Przeszkody w rozwijaniu talentów dziecka
Dziecko poprzez pomoc ze strony rodziny może jeszcze lepiej rozwijać siebie oraz swoje ambicje. Jednakże poprzez nieumiejętne wychowywanie oraz inne sytuacje patologiczne łatwo można dziecko zatrzymać we wzmożonym rozwoju na wszystkich polach. Obecnie w Polsce dzieje się tak również poprzez coraz mniejszą liczbę czasu poświęcaną dzieciom przez rodziców. Badania socjologiczne i dane statystyczne dowodzą niezbicie faktu upowszechniania się wzorów i modeli rodziny jedno - dwudzietnej, która dominuje nad rodziną posiadającą troje i więcej dzieci.
W Polsce upowszechnił się wzór rodzimy z jednym lub dwojgiem dzieci (64% rodzin w mieście i 51% ogółu rodzin na wsi). Liczba dzieci w rodzinie spada, a wiąże się to po części z coraz większą ilością godzin rodziców poza domem.
Należy się spodziewać, że ze względu na wzmagające się stale procesy urbanizacji społecznej, wyrównywanie się sytuacji w omawianym tu zakresie w środowiskach miejskich i wiejskich będzie stanowiło jedną z zasadniczych cech przyszłej rodziny w Polsce27.
Dalszą cechą tego kierunku przemian będzie wzrost liczby rodzin małodzietnych ze względu na stale wzrastające wskaźniki zatrudnienia kobiet oraz podnoszący się poziom wykształcenia ogólnego i zawodowego. Rodzice muszą coraz więcej czasu poświęcać na pracę, a coraz mniej na swoje dzieci. Wydaje się być pewne zachodzenie korelacji między aktywizacją zawodową kobiet zamężnych oraz rosnącym poziomem wykształcenia rodziców, a tendencją do ograniczania liczby dzieci.
Taki stan rzeczy znajduje pełne odbicie w sferze wyobrażeń małżonków o optymalnej liczbie dzieci w rodzinie. Najczęściej mianowicie znajduje akceptację model rodziny jedno oraz dwudzietnej.
Jeżeli dziecko, może być bardzo często zaniedbywane przez rodziców. Brak rodzeństwa powoduje brak możliwości zabawy, a nawet rozmowy z drugim człowiekiem. Może to także prowadzić do złego przystosowania psychicznego i społecznego. Dziewczynka, która trwa przy swoim wzorowanym np. na jednym z rodziców lub nauczycieli, może się przekonać, że rówieśnicy uważają ją za niedojrzałą, jeżeli sami zamienili swoje modele na bardziej fascynujące, np. przywódców społecznych lub aktorki.
Twórczość jest tak ważna dla dobrego przystosowania psychicznego i społecznego, że wszystko, co przeszkadza jej rozwojowi, jest niebezpieczne.
Gdy warunki zewnętrzne sprzyjają nieelastyczności myślenia lub myśleniu konwergencyjnemu, mogą stanowić przeszkodę w rozwijaniu giętkości umysłu lub myślenia dywergencyjnego.
Równie wielkie znaczenie ma to wszystko, co zachęca do poświęcania zbyt wiele czasu pewnym formom twórczości, które, jeśliby zajmować się nimi od czasu do czasu, mogłyby dać pozytywne wyniki, ale nie wówczas, gdy nazbyt kogoś absorbują. Na przykład sporadyczne marzenia na jawie mogą prowadzić do dobrego przystosowania psychicznego i społecznego, ale gdy są zbyt częste, nie tylko neutralizują owe dobre skutki, lecz mogą nawet szkodzić obu rodzajom przystosowania28.
Przegląd tych niebezpieczeństw pozwoli dostrzec potencjalne zagrożenia w tej sferze rozwoju dziecka i wyjaśnić, dlaczego i w jakich warunkach są one niebezpieczne. Wprawdzie zadatki twórcze są wrodzone, jak każdy wrodzony potencjał, jednak ich rozwój musi być stymulowany. Wszystko, co przeszkadza tej stymulacji, uniemożliwia rozwój twórczości.
Dowody, na które uprzednio zwrócono uwagę, wskazują, że twórczość pojawia się wcześnie, a jej pierwszym przejawem jest bawienie się zabawkami. W okresie niemowlęcym wszystko, co przeszkadza rozwojowi, może zahamować twórczość. Jedną z najczęstszych przeszkód jest brak stymulacji.
Może to wynikać z ignorancji rodziców lub innych osób w otoczeniu małego dziecka. Pewnym błędem może być także przekonanie, że twórczość jest właściwością wrodzoną, a natura zapewni jej rozwój i dlatego stymulacja nie jest potrzebna.
We wczesnym dzieciństwie dzieciom należy poświęcać wiele czasu. Jeżeli nie zdobędą wiadomości i umiejętności, które mogą stanowić podstawę twórczego myślenia i działania mogą mieć trudności w dalszej edukacji. To bardzo często otoczenie nauczycielskie nie potrafi we właściwy sposób rozpoznać, jakie są możliwości twórcze danego dziecka. Dopóki nie będzie się przeprowadzać testów do wykrywania potencjalnej twórczości dzieci, dopóty nie będzie sposobu, by poznać te możliwości.
Nic więc dziwnego, że w takich warunkach zaniedbuje się rozwijanie twórczości. Gdy są już dowody na to, że dziecko ma zdolności twórcze, może być za późno, aby stymulacja spowodowała pełny ich rozwój.
Wspomniane postępowanie obojętności uniemożliwi rozwój twórczości wielu potencjalnie twórczym dzieciom.
Warunki społeczne często przeszkadzają rozwojowi twórczości. Przybierają one najczęściej dwie formy. Może to być nieprzychylna postawa wobec twórczych dzieci lub brak społecznego uznania dla twórczości. Warunki tłumiące rozwój twórczości, gdy dziecko jest małe, prawdopodobnie się utrzymają i będą także później tłumiły rozwój jego twórczości.
Warunki szkolne także wpływają na rozwój twórczości. Jeżeli są niekorzystne, mogą w znacznym stopniu neutralizować stymulowanie rozwoju przez korzystne środowisko domowe. Jest to jedna z przyczyn rozpoczęcia uczęszczania do szkoły przez dziecko jest czasem wstrzymania rozwoju zdolności w rozwoju twórczości.
Spośród wielu uwarunkowań szkolnych, które zniechęcają do rozwoju twórczości, można wymienić:
duże liczebnie klasy, w których niezbędna jest surowa dyscyplina;
kładzenie nacisku na zapamiętywanie;
zniechęcanie dzieci do wszystkiego, co nie jest zgodne z utartymi wzorami;
bardzo rygorystyczny rozkład zajęć szkolnych;
surowa, autorytarna dyscyplina;
pogląd nauczycieli, że dzieci twórcze są trudne do kierowania, a ich prace trudniej oceniać niż pracę konformistów.
Oprócz szkoły także wpływ rodziców może mieć negatywny wpływ na rozwój dziecka. Rodzice mogą prowadzić do wstrzymania rozwijania się własnych talentów dziecka, chcąc aby miało zainteresowania podobne do nich. Jest to bardzo szkodliwe i z pewnością nie prowadzące do niczego dobrego.
Rozdział III Kierunki rozwoju psychofizycznego dziecka
3.1. Przygotowanie do życia we współczesnym społeczeństwie
Bezstresowe wychowanie nie służy jedynie jako współczesna metoda wychowawcza dzieci. Tak jak zostało już wcześniej wspomniane zapewnia ona dziecku praktycznie wszystkie potrzeby intelektualne, których ono potrzebuje. Oczywiście samo życie jest wartością, ale taką którą trzeba już od najmłodszych lat rozwijać. Początkowo dziecko samo nie potrafi dokonywać właściwych wyborów. Dlatego właśnie odpowiednie wychowanie przez rodziców stanowi tak dużą wartość. Powstaje w ten sposób pewna strategia życia, którą warto, aby dziecko rozwijało. Wychowanie bezstresowe stanowi właśnie taką ?furtkę do rozwoju?. W społeczeństwie bardzo ważne jest osiągnięcie prestiżowych stanowisk, dużych pieniędzy oraz dorównywanie wymaganiom mody. Wszystko to udaje się osiągać dziecku z zachowaniem etyki dzięki bezstresowemu wychowaniu. Nie jest one przez to agresywne, ani nadpobudliwe. Zdaje sobie sprawę również ze stojącym przed nim wyzwań, szans oraz zagrożeń. Rodzice stają przed ogromnym wyzwaniem starając się wychować swoje dzieci na wartościowych ludzi. Tak wiele jest pytań dręczących współczesnych ludzi, że nie mogą oni w poświęcać swoim dzieciom tyle czasu ile chcieliby. Rodzice zdają sobie sprawę, że dzieci bez właściwego wykształcenia mogą nie poradzić sobie we w współczesnym świecie. Pytania te dotyczą przede wszystkim przyszłego rozwoju cywilizacji, a więc nowego porządku politycznego i społecznego, który by mógł uchronić losy tej ziemi od zagrożeń wciąż narastających, a może i od zniszczenia. Nadejdzie czas, kiedy dzieci będą musiały podejmować działania za swoich rodziców, którzy już będą w wieku podeszłym. Być może będą oni zastanawiali się nad nowym porządkiem świata. W dziesiątkach uchwał i rekomendacji, przyjmowanych w międzynarodowych organizacjach, na setkach kongresów naukowych, w tysiącach publikacji formułowane i dyskutowane są naczelne idee tego nowego porządku, który chcielibyśmy zbudować w dziejach ludzkości, bogatszych dziś ? niestety ? bardziej niż kiedykolwiek w konflikty interesów, w nienawiści i fanatyzmy różnego rodzaju, w słowa puste i podstępne, w propagandowe mity przesłaniające rzeczywistość, wymagającą racjonalnej interwencji29. Są to problemy, które bardzo ciężko jest dosyć często rodzicom. Nie są oni pewni własnych metod wychowawczych, a dodatkowo nie są absolutnie pewni, czy zapewnią one ich dzieciom byt w późniejszym życiu. Ważną kwestią rozmyślań rodziców są sprawy związane z etyką. Dotyczą one zarówno zasadniczych spraw moralnego wyboru, który staje się coraz trudniejszy w naszej epoce rozchwiania wszelkich wartości, jak i umiejętności prowadzenia własnego życia ku powodzeniu i szczęściu, różnorako rozumianym. W obu zakresach człowiek współczesny staje przed pytaniami trudnymi i niepokojącymi. Jakie są wartości trwałe, jeśli w ogóle takie istnieją? Na czym opiera się ich trwałość? Dlaczego mamy być im wierni? Czy rodzą się dziś wartości nowe, a jeśli tak, to czego one od ludzi wymagają? Jakie jest ich uzasadnienie? Co to jest życie godne? I dlaczego mamy żyć godnie? Jakie wybory powinniśmy czynić w sytuacjach konfliktowych, zachodzących między interesami jednostki i dobrem społecznym? Między obroną prawdy a taktyką manipulowania świadomością ludzi? Między wiernością radykalnym ideałom moralnym a strategią kompromisu? Między posłuszeństwem wizjom alternatywnym i utopijnym a uległością wobec programu konformizmu? Czy obowiązuje nas zasada bezwzględnej walki ze złem, czy też raczej zasada niesprzeciwiania się złu? Jakie miejsce w tym konflikcie zajmuje strategia akcji ?wolnej od gwałtu"? Jakie są moralne zobowiązania30?
3.2. Indywidualizm jako podstawa wychowania bezstresowego
W oczach bardzo wielu badaczy pedagogiki wychowawczej oraz różnych naukowców indywidualność jest podstawą do właściwego wychowania. Nie zarysowują się jednak możliwości integracji tych różnorakich materiałów, a antropologia filozoficzna, powołana najbardziej do wypełniania tego zadania, interesuje się znacznie bardziej tym, jaki człowiek jest, niż tym, jak powinien prowadzić swe życie31. Niestety wbrew potrzebom społecznym w tym zakresie panuje wciąż tendencja do lekceważenia tej problematyki jako niemodnej lub niedostatecznie precyzyjnej. Powoduje to oczywiście bezradność wśród wychowawców. Każdy z rodziców z pewnością zdaje sobie z tego sprawę, że liczyć się powinny najbardziej działania wychowawcze, które pomagałyby młodzieży budować życie wartościowe i szczęśliwe. Poprzez zastosowanie metod bezstresowego wychowania udaje się w większości dzieciom kreować wewnętrznie bogate i powiązane wspólnotą z innymi ludźmi kontakty, a także w pełni się w nie angażować. Niestety to co udaje się wypracować nauczycielom i wychowawcom obejmuje raczej tylko powierzchnię życia, na której zapisują się proste umiejętności, jakiś zasób wiedzy, niektóre stereotypy zachowania.
Wychowanie jest zawsze wielką nadzieją, skierowaną ku lepszym losom pojedynczych ludzi i całego społeczeństwa. Wychowanie to także kształtowanie i hartowanie dziecka oraz analiza tego, czy zachodzący proces pozwala mu na przystosowywanie się do warunków istniejących i akceptującego panujące zasady urządzania się w życiu.
Wychowanie ma najczęściej jest przygotowaniem do życia, do określonych zadań i sukcesów w tym życiu. Ten punkt widzenia jest równie często aprobowany przez część pedagogów, co i przez społeczeństwo jako całość. Można powiedzieć, że po części jest to słuszny punkt widzenia, ale nie zupełnie w całości. Każda jednostka powinna mieć możliwość rozwijania swoich indywidualnych zainteresowań, swoich pragnień oraz potrzeb. Dzięki temu jej rozwój może być pełny.
Z punktu widzenia jednostki tak rozumiane wychowanie powinno ją przygotować do zawodu, do stanowiska, jakie zajmie ona w życiu, do społecznej roli czy ról, jakie będzie wypełniać. Powinno zapewnić jednostce możliwość zarobku, może nawet zyskownego zajęcia, zapewnić możliwość osiągania sukcesów na tej drodze, uzyskiwania znaczenia społecznego, a nawet ? władzy nad innymi ludźmi32.
Jest pewna zbieżność w tych koncepcjach indywidualnych i społecznych, prowadzących do takiego właśnie rozumienia pożytecznego wychowania. Tak rozumiane wychowanie pożyteczne dzieje się rzeczywiście we wszystkich krajach, dzieje się także w naszym kraju, stanowi fragment rzeczywistości szkolnej, ustroju szkolnego, szkolnej organizacji. Polityka oświatowa niejednokrotnie regulowana jest tymi właśnie zadaniami. Znaczna część dyskusji nad reformą oświaty w Polsce sterowana jest przez wyobrażenia, zgodnie z którymi wychowanie powinno zapewniać wieloszczeblową kadrę pracowników i przynosić społeczeństwu nie tylko kadrę najwyżej kwalifikowaną, ale i spełniającą niższe funkcje zawodowe.
Trzeba jednakże podkreślić, że tradycyjne formy wychowania nie mogą być całkowicie negowane. Są one rzeczywiście pożyteczne i muszą pełnić swą rolę ze względu na potrzeby życiowe jednostki i potrzeby społeczne.
Wychowanie wiąże się z pewną ogólniejszą filozofią człowieka i społeczeństwa, filozofią, która nie całkiem jest prawdziwa i nie całkiem społecznie słuszna i bezpieczna. Ta koncepcja wychowania wiąże się z przeświadczeniem, że społeczeństwo jest tylko pewnego rodzaju organizacją, a jednostka ludzka funkcjonuje w społeczeństwie w różnych układach, w różnych sytuacjach i różnych rolach jako element tego mechanizmu.
Powinien być zatem wypracowany pewien system kar i nagród, mający charakter zachęty i ostrzeżenia, za pomocą których można by sterować postępowaniem jednostek, wprowadzać je w te koleiny sytuacji, które są szczególnie pożyteczne33. Filozofia ta prowadzi także do swoistej koncepcji życia własnego, koncepcji formułowanej przez poszczególne jednostki. Życie traktowane bywa przez człowieka jako środek do sukcesów. Samo życie nie staje się wartością; staje się środkiem do czegoś innego, jest zużywane, aby osiągać sukcesy zewnętrzne. I zużywane jest bardzo systematycznie, w sposób zorganizowany, aż do wyjałowienia go ze wszystkich wartości, które są wartościami samoistnymi.
Powstaje w tej sytuacji strategia życia, polegająca na tym, aby płynące chwile naszego istnienia nie były traktowane jako ważne same przez się, ale jako droga do czegoś innego.
W różnych sytuacjach i w różny sposób życie orientowane jest wertykalnie, polega na wspinaniu się wzwyż po tej wielorakiej drabinie, która wydaje się nam drabiną powodzeń i która prowadzi nas do jakichś osiągnięć nieważnych, ale manifestowanych na zewnątrz jako nasze powodzenie, wymagających od nas dalszego wysiłku, aby wspinać się znowu wyżej. Wartość bieżącego życia, wartość różnorakich stosunków aktualnych zostaje w ten sposób przekreślona. Powoduje to, że wszelkiego rodzaju kontakty międzyludzkie tracą coraz bardziej na znaczeniu, a coraz większą rolę odgrywa ?pogoń za pieniądzem?.
Czy jednakże na pewno całe kształcenie ogranicza się jedynie do roli posiadania coraz wyższego statusu społecznego? Czy wszystko, co się dzieje w wychowaniu, może i powinno być rozumiane jako środek do czegoś innego? Czy też są jakieś dziedziny, zakresy, w których wychowanie jest czymś innym i stawia sobie jakieś inne zamierzenia? Są to bardzo ciekawe pytania i z pewnością na większość z nich można odpowiedzieć pozytywnie powołując się na wychowanie bezstresowe. Pozwala ono nie tylko na wszechstronny rozwój danej jednostki, ale także swoiste wpojenie jej pewnych zasad etycznych, które znacząco ułatwią jej kontakty z innymi ludźmi. Współczesna cywilizacja staje się coraz bardziej konsumpcyjna. Każdy chce posiadać coraz więcej towarów. Można tutaj zauważyć przeciwieństwo: być i mieć. Następuje tutaj konflikt pomiędzy chęcią posiadania, a uczuciami, zjawiskami psychologicznymi panującymi w sercu każdego człowieka. Edukacja bezstresowa musi zmagać się współcześnie nawet z takimi problemami. Widać tutaj postać przeciwieństwa między być jakimś i robić coś, między być jakimś i wiedzieć coś, między być wykształconym i mieć wykształcenie, być moralnym i mieć moralność itd. Jej konsekwencje pedagogiczne są coraz wyraźniejsze, ponieważ tak jak zostało już wcześniej wspomniane człowiek uczenie się po to, aby umieć być oraz posiadać wartości materialne. Ta wizja życia wiąże się z przekonaniem o autonomicznej wartości przeżyć, jakimi możemy wypełnić nasze życie, a które tracimy zazwyczaj w sytuacjach, w których ogniwa tego życia są tylko środkami służącymi do czegoś. Autonomiczna wartość przeżyć może zachodzić w kontaktach międzyludzkich. Oczywiście, można sądzić, że nasze stosunki z innymi ludźmi powinny być potraktowane jako środki wiodące do jakichś innych celów. Ale wtedy ci inni ludzie stają się dla nas narzędziami działania, sprzymierzeńcami w pewnych przedsięwzięciach lub wrogami, z którymi się walczy czy rywalizuje.
Jeśli zajmujemy tę inną postawę życiową, stosunek człowieka do człowieka traci charakter instrumentalny. Przeżycia miłości czy przyjaźni mogą być doświadczane jako wartościowe same przez się, nawet jeśli niczemu nie służą.
Rozdział 4. Metodologia badań.
4.1 Przedmiot i cel badań
Celem badań pedagogicznych zgodnie z teorią Krzysztofa Konarzewskiego jest korzystanie ze zjawisk, które są nam już znane, aby poznawać te, których jeszcze nie znamy. Poznawanie odpowiedzi na dane pytanie powinno towarzyszyć konkretnemu korzystaniu z tej odpowiedzi. Badanie nie jest procesem łatwym, ponieważ wykonując je należy spełnić równocześnie kilka wymagań. Oto one:
Ciekawość szczegółu i zainteresowanie syntezą;
Ścisłość i swoboda;
Sceptycyzm i optymizm;
Bezstronność i odpowiedzialność34.
Tak jak widać należy tutaj pogodzić kilka przeciwstawnych cech. Podziału badań na typy dokonuje się ze względu na ich cele35. Można tutaj wyróżnić:
Typ teoretyczny;
Typ praktyczny.
Pierwszego typu badań dokonuje się ze względu na budowanie teorii naukowej. Teoria to uznana konstrukcja umysłowa, która pozwala zrozumieć związki między zjawiskami. Jej celem jest szukanie zastosowań praktycznych, które mogą powstać po rozwiązaniu danego problemu badawczego. Typ praktyczny posiada zastosowanie w przypadku ?dostarczania impulsów? do rozwoju pewnej dziedziny praktyki społecznej np.: kształcenia, leczenia, transportu itd. Przygotowując się do badania osoba je wykonująca musi dużo wiedzieć na badany temat. Dzięki swojej wiedzy może próbować przypuszczać wynik przyszłego badania.
Celem badań jest także poszukiwanie odpowiedzi na dane pytanie przy pomocy fachowego języka, technik badawczych itp. Metoda to całość postępowania badawcza zmierzająca do rozwiązania określonego problemu naukowego.
W myśli powyższego przedmiotu badań podjętych w pracy jest beztresowwe wychowanie dziecka .
Celem podjętych badań jest uzyskanie informacji dotyczących :
potrzeb rodziców w wychowywaniu dziecka
zaradności rodziców kryzysowej w wychowywaniu i radzenia sobie z nią
metodami wychowawczymi
zaspokojenia potrzeb dzieci
asasas
sasasaa
4.2 Metody, techniki i narzędzia badawcze.
Ustalony i zaaprobowany przez społeczność naukową sposób wykonywania każdej z czynności potrzebnych do wykonania badania nazywany jest metodą. W najogólniejszym ujęciu mówimy o trzech klasach metod:
metoda doboru próbki;
metoda zbierania danych;
metoda analizowania danych36.
Badanie należy przeprowadzać zapoznając się z kwerendą, czyli książkami oraz innymi materiałami w dziedzinie, która interesuje badacza. Nie może być to jednakże przypadkowe wybranie danych utworów. Duża część z nich przedstawia stan wiedzy sprzed kilkunastu lat, a także błędne założenia spowodowane np.: systemem komunistycznym. Kwerenda polega na studiowaniu monografii teoretycznych i doniesień z badań. Pozwala to na ?ominięcie? pytań na, które została już udzielona odpowiedź lub zostały uznane za błędne. Bardzo często badacz napotyka na przeciwstawne ze sobą wyniki. Stanowi to dobrą zachętę do podjęcia własnych badań. Trzeba podkreślić, że lepiej podjąć próbę sprawdzenia hipotezy za pomocą scalenia wyników, czyli metaanalizy.
W najprostszej metodzie wystarczy zapisać uzyskane wyniki przez innych badaczy np:
7 badań ? hipoteza została przyjęta
2 badania ? hipoteza została odrzucona
3 badania ? hipoteza nie wniosła żadnych różnic
Można to także przeprowadzić przy pomocy ukazaniu wielkości efektu. Jest to sposób dość precyzyjny. Wielkość tą opisuje się za pomocą wzoru:
delta = (XEśr. -Xkśr.)/ SK
gdzie:
XKśr. = średnia w grupie kontrolnej;
XEśr. = średnia w grupie eksperymentalnej;
SK = odchylenie standardowe w grupie kontrolnej.
Ważona średnia tych wielkości tworzy rozkład zbliżony do normalnego o średniej 0 i odchyleniu standardowym 1. Wracając do problemu kwerendy należy ją prowadzić przy pomocy specjalnych wydawnictw np.: przedwojenną ?Encyklopedią wychowania? lub współczesną ?Encyklopedią pedagogiczną? pod redakcją W. Pomykały. Książki te stanowią ogromną skarbnicę wiedzy na tematy związane z pedagogiką tak, że są niezbędne każdej osobie piszącej prace na te tematy. Wydawnictw zagranicznych na interesujące tematy jest znacznie więcej, ale najważniejsze z nich to:
?The International Encyclopedia of Education?;
?Research and Studies? pod redakcją T. Husena i T. N. Postlethwait? a
Przedstawiane materiały pomagają bardzo w odnalezieniu literatury przedmiotu, ale nie są one zbiorem danych raportów badawczych. W przypadku, gdy badacz chce poznać konkretne wyniki badań oraz miejsce ich przeprowadzania musi posłużyć się przewodnikami bibliograficznymi. W chwili obecnej nie ma w Polsce wydawnictwa, które publikuje coroczne informacje o krajowych publikacjach pedagogicznych. Ostatnim dużym zbiorem, który został wydany na temat pedagogiki jest ?Bibliografia prac pedagogicznych? pod redakcją L. Wołoszczynowej, która zawiera w sobie publikacje z lat 1946 ? 1978. Są one w chwili obecnej bardzo nieaktualne, ale z pewnością w tworzeniu pracy można posłużyć się kilkoma badaniami zawartymi w tym utworze. Badacz może zapoznać się z informacjami na podobny temat także w Ośrodku Informacji przy Instytucje Badań Edukacyjnych w Warszawie. Krajowe zbiory są, więc dość ubogie pod względem materiałów. Trzeba jednakże podkreślić, że wynika to raczej z ich rozproszenia i braku książek, które systematyzowałyby wiedzę na te tematy. W krajach Zachodniej Europy istnieje, więcej takich materiałów. Pomocne jest zwłaszcza trójjęzyczne wydawnictwo UNESCO ?Current Bibliographical Sources in Education37?. Istnieją wydawnictwa, które zajmują się syntezowaniem aktualnych prac na tematy związane z pedagogiką, a nawet zawierającymi pewne informacje o badaniach prowadzonych w tych pracach. Najbardziej znane na świecie są trzy wydawnictwa amerykańskiego ?Educational Resources Information Center (ERIC)?:
?Current Index to Journals in Education (CIJE)?;
?Resources in Education (RIE)?;
?Exceptional Child Education Resources (ECER).38?
Wszystkie dostępne w tych wydawnictwach materiały znajdują się obecnie w postaci elektronicznej na płytach CD tak, że osoba badająca może je łatwo i szybko przeszukać. W naszym kraju można mieć dostęp do tych materiałów oraz materiałów z pokrewnych dziedzin pochodzących z USA np.: ?Psychological Abstracts?, ?Disseration Abstracts International?, czy ?Sociological Abstracts?.
Niezależnie od tego do jakich celów służyć ma projekt badawczy powinien on odpowiadać na osiem pytań.
Z jakiego powodu wykonuje się dane badania? Czy jego celem jest rozwinięcie jakiejś praktycznej metody nauczania, stworzenie nowej teorii w tej dziedzinie, weryfikacja danej dziedziny wiedzy pedagogicznej lub jeszcze inny. Należy skupić się wyłącznie na badaniu wyłącznie swojego problemu badawczego.
Jaka jest hipoteza (w badaniu weryfikacyjnym) lub pytanie (w badaniu eksploracyjnym lub praktycznym)39? .
Jakich obiektów badawczych będzie dotyczyła omawiane badanie? Zależnie od badania będą to osoby np.: uczniowie, grupy np.: klasy w różnych szkołach lub nawet w tej samej, organizacje np.: szkoły. Badacz staje także przed kwestią wyboru próbki badawczej oraz jej wielkości zależnie od schematu oraz metody badawczej.
W jaki sposób zostanie przeprowadzony schemat badania? Pozwoli to na wybór odpowiedniej metody badawczej.
Przy pomocy jakich metod prowadzone będzie zbieranie danych? Zależnie od rodzaju badania wybrać można np.: metody służące do zbierania danych jakościowych ? obserwacja jakościowa i wywiad oraz metody służące do zbierania danych ilościowych ? obserwacja ilościowa, testowanie, ankieta itp.
Przy pomocy jakiej metody będą analizowane dane? Metody analizy muszą być dostosowane do rodzaju danych: ilościowe wymagają metod statystycznych, jakościowe ? analizy jakościowej (czasem wspieranej przez metody ilościowe40).
Jaki jest harmonogram, czas oraz koszt przeprowadzenia badań?
Po zakończeniu badania w jakiej formie zostaną one opublikowane np.: książka, referat itp.
Przy prowadzeniu badań osoba je przeprowadzająca musi zwracać uwagę także na kilka innych szczegółów np.:
Koniecznie należy przestrzegać moralnych aspektów prowadzenia badania np.: należy zawsze autoryzować przeprowadzane badanie oraz nie umieszczać fałszywych wyników itp.;
Osób badanych nie wolno traktować przedmiotowo oraz narażać ich na szkody psychiczne;
Nie dopuszczalne jest wyjawienie informacji komukolwiek na temat kto brał udział w ankiecie oraz jakich odpowiedzi udzielał;
Analizując dane zapisane na komputerze plikom w, których zapisujemy nasze dane trzeba zapisywać je pod takimi nazwami, aby bez problemu później je odszukać.
4.3 Badania jakościowe i ilościowe
Przeprowadzając badania badacz zdaje sobie sprawę z występowania określonej cechy oraz określonego nasilenia tej cechy. Do określenia tych dwóch cech służą badania jakościowe i ilościowe. Pierwsze z nich stanowią o częstości (gęstości) występowania danej cechy (zjawiska), a drugie stanowią jak duże jest to zjawisko.
W badaniu ilościowym dane mają postać liczb (np.: zbiór ilorazów inteligencji) [...]. W badaniu jakościowym dane mają postać tekstu (np.: korespondencja, pamiętnik, pełny zapis wywiadu, szczegółowy opis epizodu interakcyjnego41. Badanie jakościowe polega na zbieraniu wypowiedz innych ludzi, a ilościowe na przetwarzaniu odpowiednich danych. Dzięki temu badaczowi najczęściej udaje się wysnuć odpowiednią hipotezę, a potem tezę. Celem przeprowadzania badań jakościowych jest poznawanie nowych założeń, idei wpływających znacząco na znany w danej chwili wiedzę, a nawet na zaskakiwanie osoby czytającej i oceniającej prace. Głównym celem prowadzenia każdych badań jest poznawanie otaczającego nas świata.
Ogromnym problemem przed jakim staje osoba prowadząca badania jest ich rzetelność i wiarygodność. Szczególnie nierzetelne mogą być badania ilościowe. Wynika to z tego, że osoba prowadząca badania może zupełnie nie wiedząc tego przekazywać ankietowanym osobom odpowiedzi na pytania. Dzieje się tak, kiedy nie zna ona założeń badania oraz jego hipotezy. Bardziej wiarygodne badania mogą być prowadzone za pomocą metod statystycznych, które często są przeprowadzane na komputerze. Osoby ankietowane nie muszą mieć bezpośredniego kontaktu z osobą prowadzącą badania, a to eliminuje większość możliwości nakierowywania na pożądane odpowiedzi. Są to oczywiście badania Niestety w przypadku badań jakościowych wszelka automatyzacja jest co najmniej niewskazana, a można powiedzieć, że wręcz szkodzi prowadzonym badaniom. Prowadząc tego rodzaju badania osoba zawsze dokonuje pewnej selekcji. Część zgromadzonych przez nią materiałów musi zostać pominięta, a zachowane tylko te najważniejsze. Przy zagadnieniu rzetelności koniecznie należy wspomnieć o rodzajach rzetelności:
rzetelność nierealistyczna;
rzetelność diachroniczna
rzetelność synchroniczna.
We wszystkich trzech przypadkach rzetelność jest sprawą redukcji przypadkowości we wszystkich etapach działania42. Przy prowadzeniu badań duże znaczenie ma ich trafność. Do niczego przecież nie przydadzą się badania, które nie przeprowadzone są na właściwy temat, mimo iż przykładowo mogą być wykonane bardzo dokładnie. Bardzo ważne jest, aby badanie miało bezpośredni związek z rzeczywistością.
Pytanie
Odpowiedź
Ilość osób
Udział osób z danym wykształceniem
Cytaty
1.CZY STRESOWE WYCHOWYWANIE DZ. JEST KORZYSTNE W WYCH.?
TAK
40
Wyższe humanistyczne
?Nie jestem w stanie określić dobrego sposobu na to, aby moje dziecko stało się dobrym człowiekiem?
NIE
20
Wyższe techniczne
NIE MAM ZDANIA
60
Średnie i inne
2.CZY ZAWIERAJĄ PAŃSTWO Z DZIECKIEM KONTRAKTY?
TAK
80
Wyższe humanistyczne i techniczne
?Staramy się proponować dziecku takie rozrywki, aby mogło rozwijać swoje zainteresowania.?
NIE
40
Średnie i inne
3. OŚRODEK WŁASNEJ AKTYWNOŚCI DZIECKA DECYDUJE O SWOIM LOSIE?
TAK
43
Wyższe humanistyczne
?Jako rodzic uważam, że troszkę wolnej woli nie zaszkodzi w prawidłowym rozwoju dziecka.?
44
NIE
Wyższe techniczne
W PEWNYM STOPNIU
33
Średnie i inne
4. CZY STAWIAJĄ PAŃSTWO GRANICE W WOLNYM WYBORZE DZIECKA?
TAK
32
Wyższe humanistyczne
?Wprawdzie chcę, aby moje dziecko mogło samo decydować o pewnych sprawach to w większości musi ono zgodzić się ze mną.?
NIE
44
Wyższe techniczne
ZALEŻY OD SYTUACJI
54
Średnie i inne
5.W JAKI SPOSOB PANSTWO SOBIE RADZĄ W TRUDNYCH SYTUACJACH W KWESTII WYCHOWANIA?
PROSIMY, ABY DZIECKO SIĘ USPOKOIŁO
54
Wyższe humanistyczne
?Nie mamy jakiegoś określonego ?Złotego Środka?, ale po prostu staramy dopasowywać się do aktualnej sytuacji.?
Wyższe techniczne
35
Stosujemy inne metody wychowawcze
Stosujemy przemoc
31
Średnie i inne
6.JAK PAN/PANI REAGUJE KIEDY DZIECKO:
a) KRZYCZY
b) PRÓBUJE WYRZEĆ NA SIEBIE UWAGĘ
USPOKAJAM DZIECKO
45
Wyższe humanistyczne
?Staram się zachować spokój, ponieważ to jest według mnie bardzo ważne przy wychowaniu dziecka.?
STOSUJE PRZEMOC
45
Wyższe techniczne
30
Średnie i inne
STOSUJE INNE METODY WYCHOWAWCZE
7. CO PAŃSTWO ROBIA JESLI DZIECKO POZNO WRACA DO DOMU?
ZABRANIAM MU WYCHODZIĆ NA DŁUŻSZY CZAS Z DOMU NA SPACER
53
Wyższe humanistyczne
?Staramy się przekonać dziecko, że spotykanie się ze znajomymi wieczorem lub w nocy nie jest przez nas zbytnio tolerowane?
OTRZYMUJE KARY RÓŻNEGO RODZAJU
22
Wyższe techniczne
ZABRANIAMY MU KORZYSTANIA Z WSZELKICH ROZRYWEK
Średnie i inne
8. CO PANSTWO ROBIA LUB REAGUJA GDY DZIECKO SIEDZI DLUGO PRZY
KOMPUTERZE/TELEWIZORZE
PRÓBUJEMY GO PRZEKONAĆ, ABY SIĘ ZMIENIŁO
80
Wyższe humanistyczne
?Staramy się je przekonać, że taka postawa nie przynosi żadnych korzyści i najczęściej to przynosi oczekiwane skutki.?
28
Wyższe techniczne
STOSUJEMY PRZEMOC
STOSUJEMY KARY, KTÓRE MAJĄ SPRAWIĆ SZYBKĄ POPRAWĘ
12
Średnie i inne
9.JAKI PANSTWA JEST WYBOR
a)SWOBODNE WYCHOWANIE-LICZĘ SIE ZE ZDANIE MOJEGO DZIECKA
TAK NIE NIE WIEM
b)PRZYMUS-DZIECKO MUSI SLUCHAC MOICH POLECEŃ
Odpowiedź A
80
Wyższe humanistyczne i techniczne
?Nie jesteśmy bardzo surowymi rodzicami i zawsze staramy się znaleźć jakiś kompromis. Jest to dla nas ogromnie ważne i z tego powodu nie możemy dać jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie.?
Odpowiedź B
40
Średnie i inne
10. CZY UWAZAJA PANSTWO ZE DZIECKO MA PRAWO DO BLEDOW?
TAK
35
Wyższe humanistyczne
?Uważamy, że każda osoba (a szczególnie dziecko) może popełniać błędy, ale oczywiście powinna wyciągać z nich wnioski?
35
NIE
Wyższe techniczne
NIE WIEM
50
Średnie i inne
11. CZY POZWALAJA PANSTWO NA KORYGOWANIE TYCH BLEDOW?
TAK
100
Wyższe humanistyczne i techniczne
?Oczywiście, że tak.?
20
Średnie i inne
NIE
12. CZY MOZE DZIECKO ZADZWONIC I UPRZEDZIC O SPOZNIENIACH ?
TAK
70
Wyższe humanistyczne i techniczne
?Tak jak najbardziej, Zawsze jest to lepsze rozwiązanie niż niepowiadomienie Nas o jakimś problemie.?
50
Średnie i inne
NIE
Ankieta pt: ?Ambitni profesjonaliści?
Została ona przeprowadzona na grupie badawczej 120 osób. Badania zostały przeprowadzone w gminie ?.. dzielnica w styczniu 2009 roku. Korporacja zajmuje 200 stanowisk pracy. Około 1/3 stanowisk zajmują osoby zajmujące się wykonywaniem prac biurowych związanych z obsługą klientów przychodzących do firmy. Resztę stanowisk zajmują osoby zajmujące się prowadzeniem właściwej działalności gospodarczej firmy oraz menadżerowie. Były to osoby w wieku 30 ? 38 lat. Osoby te sprawują stanowiska kierownicze w dużych firmach, są prawnikami, czy menadżerami, ale także pracownikami fizycznymi. Dzięki temu będzie można dokonać porównania jakie grupy osób preferują bezstresowe wychowanie. Ankieta została przeprowadzona w miejscu pracy danej osoby, tylko i wyłącznie w obecności mojej osoby w wyznaczonym do tego pokoju. W ten sposób został wyeliminowany wpływ osób trzecich, które mogły na osobie ankietowanej wywierać wpływ. Sprawdzone zostało także wykształcenie osób w badanej grupie. Wprowadzony został także warunek ?posiadania? maksymalnie pięcioletniego dziecka. Dzięki tak przeprowadzonej ankiecie wydaje mi się, że uda się znaleźć odpowiedź na pytania, czy bezstresowe wychowanie jest dobrym sposobem wychowania. Dzięki tak prowadzonym badaniom możliwa może stać się odpowiedź na pytanie, czy dla dziecka lepsze jest wychowanie, kiedy może on chociaż w małym stopniu odpowiadać za swoje decyzje, czy lepsze jest takie, gdzie musi on być bezwzględnie posłuszny rodzicom. Umożliwi to także rzeczowe zapoznanie z badanym przeze mnie problemem, a także będzie można wszystko zaprezentować w postaci tabeli oraz wykresów. Prowadzenie badań na danej grupie osób wprawdzie nie da całkowitej pewności co do stawianych przeze mnie też, ale z pewnością pomoże w większym stopniu ukazać temat.
Pierwsze pytanie dotyczy problemu, czy stresowe wychowanie wpływa na dzieci w sposób negatywny? Padały tutaj różne odpowiedzi, lecz można tutaj zauważyć zbieżność dotyczącą wykształcenia badanych osób. To osoby posiadające wykształcenie wyższe techniczne nie miały w tym wypadku swojego zdania. Odpowiedzi negatywne lub pozytywne stanowiły zaledwie niewielki procent. Ładnie taką zależność można ukazać za pomocą wykresu:
Badanie wg płci i wykształcenia
Grupa płci
wykształcenie
kobiety
mężczyźni
ogółem
l
%
Zasadnicze
4
2
5
średnie
5
1
5
Wyższe techniczne
36
36
60
Wyższe humanistyczne
18
18
30
ogółem
63
57
120
100,00
1. Założenia metodologiczne badań własnych
Współczesne społeczeństwo bardzo się zmienia. Zmieniają się także pewne nawyki oraz zachowania, które te społeczeństwo stosuje w swoim życiu codziennym. Jeszcze kilkanaście lat temu ogromna większość rodziców wychowywała swoje dzieci w sposób ?tradycyjny?, a jednocześnie bardzo często stosowała kary cielesne. Można powiedzieć, że duże zmiany nastąpiły w chwili zmieniania się ustroju politycznego w naszym kraju na przełomie lat 90. Polska otworzyła się na pewne nowości zarówno w kwestii zwyczajów jak i np.: dokonywanych zakupów. Ludzie widzieli, że można żyć zupełnie inaczej niż jeszcze kilkadziesiąt lat temu. Wraz z biegiem czasu coraz bardziej popularne stało się bezstresowe wychowanie dzieci. Wielu rodziców zrozumiało, że przemoc fizyczna, kary cielesne oraz stare metody wychowawcze nie są skuteczne w tak szybko zmieniającym się obecnie świecie. Obecnie coraz bardziej obniża się wiek inicjacji seksualnej, pierwszego spożycia alkoholu, oraz co jest najbardziej smutne korzystania z takich używek jak narkotyki. Bardzo często dzieci nie potrafią wybrać właściwej drogi jaką jest nauka, a zaczynają się interesować rzeczami, które nie przyniosą im nic dobrego. Duże znaczenie mają tutaj rodzice i wartości, które wpajają swoim dzieciom. Ważne jest również przekazywane zaufanie oraz możliwość dokonywania przez dzieci samodzielnego wyboru w mniej ważnych sprawach. Od dawna zastanawiam się jak dzieje się naprawdę? Jak duży procent rodziców opowiada się za wychowaniem bezstresowym? Czy występują tutaj jakieś zbieżności z posiadanym przez rodziców wykształceniem? Dlaczego podejmowali właśnie takie decyzje? Głównym celem tej pracy jest odpowiedzenie na te oraz inne poboczne pytania.
2. Przedmiot i cel badań
Głównym celem prowadzenia badania jest chęć zdobycia odpowiedzi na stawiane pytania. Niniejsza praca ma ambicje poszerzyć, uaktualnić i usystematyzować wiadomości jedynie zasygnalizowane w poprzednich wydawnictwach. Badanie problemu polega na ustaleniu czynników, wyważeniu ich wartości i mocy oddziaływania, ujawnieniu wzajemnych stosunków, które prowadzić mogą do wykrycia tego, co dotąd było nieznanym. Można, ogólnie stwierdzić, że problem badawczy to określone zespoły pytań, na które odpowiedzi powinny dostarczyć przeprowadzone badania. Czynnikiem decydującym o powstaniu problemu jest tzw. sytuacja problemowa, która wynika ze sprzeczności między istniejącym poziomem wiedzy a nowymi potrzebami społeczeństwa.
Ze względu na przedmiot i cel badań wyróżniamy:
Badania ilościowe - pozwalają na generalizację wyników badania na całą badaną populację będącą przedmiotem badania. Do ich realizacji wykorzystywane są narzędzia standaryzowane (najczęściej kwestionariusze wywiadu lub ankiety). Badania ilościowe realizowane są zazwyczaj na dużych, reprezentatywnych próbach. Zdobyte dane poddaje się analizie za pomocą metod statystycznych. W badaniach dąży się do nadania analizowanym zjawiskom określonych miar. Badania ilościowe w potocznym rozumieniu pozwalają odpowiedzieć na pytania: kto? co? ile? Stosowane są zawsze wtedy, kiedy głównym celem realizowanego projektu badawczego jest uzyskanie informacji na temat wielkości i częstości badanego zjawiska.
Badania jakościowe - badania tzw. swobodne, pozwalają wyjaśnić motywy, postawy preferencje osób badanych. Zasadniczym celem badań ilościowych jest pogłębiona analiza opinii, zachowań oraz postaw osób badanych. W potocznym rozumieniu pozwalają zatem odpowiedzieć na pytania: jak? dlaczego? Badania jakościowe nie podlegają wymogom reprezentatywności i dlatego mogą być realizowane na niewielkich, czasami nawet kilkunastoosobowych próbach badawczych. Narzędzia badawcze, które są stosowane w badaniach ilościowych nie mają standaryzowanej formy, ponieważ muszą umożliwiać rejestrację dowolnych, obszernych, spontanicznych i wyczerpujących odpowiedzi osób badanych. Wyników tych badań nie można uogólniać na badaną populację.
Ze względu na cel i przedmiot badań badania dzielimy również na:
Badania opisowe są to badania, których celem jest ilościowa charakterystyka populacji, obiektów, zjawisk, zdarzeń itp. Badania opisowe z uwagi na stosowane metody i techniki, mogą być synonimem badań ilościowych.
Badania wyjaśniające to badania, których celem jest ustalenie przyczyn zachowań badanych osób, motywów kształtujących ich opinie i poglądy, czynników powodujących określone zdarzenia i zjawiska itp. Badania wyjaśniające z uwagi na stosowane metody i techniki, mogą być synonimem badań jakościowych.
Przedmiotem badań mojej pracy jest uzyskanie informacji na temat motywacji do pracy od osób prowadzących własne biznesy lub pracujących na wysokich stanowiskach. Natomiast celem mojej pracy jest:
- zastosowanie standaryzowanego narzędzia badawczego jakim jest kwestionariusz ankiety (cel praktyczny)
- poznanie czynników motywujących rodziców do wychowywania bezstresowego
Celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach, które są przedmiotem badań43.
3.Problemy i hipotezy badawcze
Pojęcie ?problem?, zgodnie ze współczesną terminologią psychologiczną, określa nie tylko trudności o charakterze teoretycznym, ale również, gdy działalność podmiotu skierowaną na osiągnięcie jakiegoś celu, lecz droga do tego celu jest jeszcze nieznana, przynajmniej nie w pełni. Osiągnięcie celu z wykorzystaniem wyłącznie instynktownych lub nawykowych działań jest niemożliwe.
Problem badawczy wynika przede wszystkim z określonej potrzeby i ma charakter pytania. Te problemy tworzone są na roboczo w formie pytań nie tylko, aby uzyskać wiedzę bardziej ścisłą, pewną i użyteczną, ale jak również, aby uzyskać tę wiedzę przy racjonalnych nakładach sił i środków. Są określone zespoły pytań, które odpowiedzi powinny dostarczać przeprowadzane badania.
Aby prawidłowo sformułować rejestr problemów, badacz musi mieć świadomość jakiego rodzaju pytania należy postawić dla wyczerpania tematu (stanu niewiedzy) i ukierunkowania badań oraz rozstrzygnięcia zagadnienia. W tym celu musi wykonać pewną pracę koncepcyjną, polegającą na sformułowaniu zestawu pytań, które powinny spełniać następujące zadania:
1. wyczerpać zakres naszej niewiedzy zwarty w temacie badań,
2. ukazać kierunki poszukiwań badawczych oraz sposoby badań, wyjaśnić temat44.
Skuteczne przeprowadzenie badania naukowego wymaga, oprócz postawienia problemów badawczych, również sformułowania hipotez roboczych. Stanowią one stwierdzenia, co do których istnieje pewne prawdopodobieństwo, że są właściwym rozwiązaniem postawionych problemów badawczych. Są one więc tylko założeniem badań, a nie końcowym rezultatem lub płynącym z nich wnioskiem.
Problem badawczy wynika przede wszystkim z określonej potrzeby i ma charakter pytania. Te problemy tworzone są na roboczo w formie pytań nie tylko, aby uzyskać wiedzę bardziej ścisłą, pewną i użyteczną, ale jak również, aby uzyskać tę wiedzę przy racjonalnych nakładach sił i środków. Są określone zespoły pytań, które odpowiedzi powinny dostarczać przeprowadzane badania. W tym celu powinny być:
realne,
istotne,
prawidłowo sformułowane,
oparte na rzetelnych założeniach.
Analiza literatury pozwoliła mi sformułować problemy badawcze. Jako problem główny uznałam zagadnienie: Czy bezstresowe wychowanie jest pozytywną i skutkującą w okresie późniejszym prawidłowym wychowaniem dziecka metodą wychowawczą? Czy metodę tę można uzupełniać innymi? Czy możliwe jest jej rozwijanie?
Pozostałe problemy to:
1.Do jakich grup społecznych i jakie posiadające wykształcenie należą rodzice stosujący wychowanie bezstresowe?
2.W jaki sposób radzą sobie rodzice dziecka, który podlega omawianemu modelowi wychowania, a dziecko jest nieposłuszne?
3.Jakie warunki stawiają rodzice wychowywanym w sposób bezstresowy?
4.Jakie metody wychowawcze stosują rodzice dzieci wychowywanych w omawiany sposób.
5.W jaki sposób oraz czy rodzice stosują wobec swoich dzieci kary?
6.Dlaczego omawiana grupa rodziców wychowuje swoje dzieci w sposób bezstresowy?
4.Metody i techniki narzędzia badawcze
Do poprawnego przeprowadzenia badania konieczne jest przestrzeganie schematu, który zawiera kilka odrębnych czynności. Większość czynności jest taka sama w różnych schematach i z tego powodu dają się one opisywać niezależnie od nich. W najogólniejszym ujęciu mówimy o trzech klasach metod:
metodach doboru próbki
metodach zbierania danych
metodach analizowania danych
4. 4 Opracowanie badań
Z moich obserwacji wynika, że coraz więcej rodziców przekonuje się do bezstresowego wychowania. Istnieją wciąż w naszym kraju obszary, gdzie takie wychowanie uznawane jest za zbyt nowoczesne i nie skuteczne. Warto jest, więc przedstawić jakie wyniki można zaobserwować w grupie badawczej w, której przeprowadziłam ankietę. Do pełniejszego ukazania problemu przedstawię jeszcze procentowy udział każdego zawodu w korporacji.
Rodzaj zatrudnienia
Liczba osób
Procentowy udział (w przybliżeniu!)
Sekretarka
5
2,5
Pracownik biurowy
45
37,5
Menadżer
10
10
Pracownik fizyczny
60
50
Rys. 1 Przedział wiekowy ankietowanej grupy badawczej
Źródło: przeprowadzona ankieta
Na podstawie tabelki można powiedzieć, że większość badanych znajduje się w grupie wiekowej 34 ? 36 lat. Ankieta została przeprowadzona na grupie badawczej, która składała się głównie z osób wysoko wykształconych, które zajmują głównie menadżerskie stanowiska. Decyzję o założeniu rodziny takie osoby podejmowały w wieku ok. 30 lat. Dość dużą grupą są także rodzice w wieku 30 ? 34 lat. Zajmują także wysokie, ale niższe stanowiska niż grupa wcześniej omawiana. Decyzję o założeniu rodziny podejmowali wcześniej i z tąd ich kariera zawodowa rozwinie się w późniejszym okresie. Najmniejszą grupę stanowią osoby w wieku od 36 do 38 lat. Trzeba jednakże podkreślić, że liczby osób należących do każdej z grup są bardzo zbliżone.
Rys. 2 Czy wychowanie stresowe nie jest korzystne dla dziecka?
Źródło: dane własne
Większość osób w przebadanej przeze mnie grupie nie posiada jasnego zdania na temat szkodliwości zwyczajnego wychowania na rozwój dzieci. Może być to spowodowane brakiem zainteresowania rodziców tematem wychowania bezstresowego. Badane przeze mnie osoby były dość zapracowane tak, że nie mają czasu na poznawanie ?nowości? w sprawie wychowywania swoich dzieci. Trzeba podkreślić, że dość duża grupa osób uważa, że bezstresowe wychowanie jest korzystne dla rozwoju dziecka ? ponad 30% badanych. Negatywnym zjawiskiem może być fakt, że aż 1/5 badanej grupy opowiada się za tym, że stresowe wychowanie jest korzystne dla dziecka.
Rys. 3 Czy zawierają Państwo z dzieckiem kontakty?
Źródło: dane własne
Aż 70% osób z badanej zbiorowości opowiada się za tym, że zawiera z dzieckiem kontakty. Wychowanie bezstresowe nie oznacza, że daje się dziecku całkowitą dowolność w kwestiach jego wyborów.
Na podstawie przeprowadzonych badań mogę powiedzieć, że większość rodziców zawiera ze swoimi dziećmi kontrakty. Chodzi tutaj o pewne zobowiązania pozwalające wychowywać dzieci bezstresowo. Dziecko musi znać swoje prawa i obowiązki, aby mogło wyrosnąć na dobrego człowieka. Nie może robić wszystkiego na co ma ochotę, ponieważ wtedy zacznie się sprzeciwiać swoim rodzicom oraz wygłupiać i zwracać na siebie uwagę. Niepokojącym zjawiskiem jest to, że prawie 1/3 rodziców nie zawiera ze swoim dzieckiem żadnych kontaktów.
Rys. 4 Czy dziecko decyduje o własnym losie?
Źródło: dane własne
W przypadku tego pytania odpowiedzi ułożyły się praktycznie w stosunku 1:1:1. Równe grupy badanych osób odpowiedziały, że dziecko decyduje o własnym losie, nie decyduje albo także decyduje tylko w pewnym stopniu. Wydaje się być słusznym, że dziecko powinno decydować o sobie przynajmniej w pewnym stopniu. Całkowity brak stanowienia o swoim życiu przez dziecko może spowodować to, że nie będzie ono potrafiło później w dorosłym życiu samo podejmować decyzji. Z drugiej strony sytuacja kiedy dziecko całkowicie samo stanowi o swoim życiu wydaje się być zbytnio przesadna.
Rys. 5 Czy stawiają Państwo granice w wolnym wyborze dziecka?
Źródło: dane własne
Większość z badanej przeze mnie grupy osób (40%) opowiada się, że stawiają granice w wolnym wyborze dziecka zależnie od sytuacji. Około 25% ankietowanych stwierdza, że zawsze stawiają granice w wolnym wyborze dziecka, a ponad 35% ankietowanych stwierdza, że nie stawia granic w wolnym wyborze dziecka. Łącznie ponad 65% osób przynajmniej stawia dziecku minimalne granice w wolnym wyborze. Jest to bardzo pozytywny fakt tym bardziej, że aż 35% nie stawia żadnych granic w wyborach dziecka. Wydaje mi się to brakiem pełnego zrozumienia kwestii wychowania bezstresowego.
Rys. 6 W jaki sposób radzą sobie Państwo w trudnych chwilach wychowania dziecka?
Źródło: dane własne
Rodzice bardzo różnie radzą sobie z dzieckiem w chwilach, kiedy następują trudne momenty w jego wychowywaniu. Występuje dość dużo literatury na temat odpowiedniego wychowywania, ale z pewnością rodzicom brak jest czasu, a niestety czasami także chęci na studiowanie takich materiałów. Pozytywnym faktem może być to, że aż 45% rodziców z badanej grupy prosi dziecko o uspokojenie, czyli bardzo często rozmawia z dzieckiem. Występowały dość różne odpowiedzi i należało je zwięzić do pewnego schematu myślowego. Błędnym sposobem wychowywania dziecka w trudnych momentach jest stosowanie przemocy, jak robi to 30% ankietowanych. W przypadku braku odpowiedniej wiedzy na temat wychowania dziecka odpowiednim zachowaniem wydaje się stosowanie innych metod wychowawczych, co robi około 25% badanej grupy rodziców.
Rys. 7 Jak Państwo reagują kiedy dziecko (podliczona została średnia arytemtyczna):
a) krzyczy
b)próbuje zwrócić na siebie uwagę
Źródło: dane własne
Rys. 8 Co Państwo robią, gdy dziecko późno wraca do domu?
Źródło: dane własne
W przypadku, gdy dziecko późno wraca do domu rodzice stosują bardzo rygorystyczne metody wychowawcze. Czy są one naprawdę skuteczne? Trudno jest powiedzieć. Z moich badań wynika, że aż 45% badanych rodziców w takim przypadku zabrania wychodzić dziecku z domu przez dłuższy czas. Ponad 35% badanej grupy rodziców zabrania dziecku korzystać z wszelkich rozrywek przez dłuższy czas. Jedynie 1/5 badanej grupy stosuje innego rodzaju kary. Niestety rodzice nie pisali jakiego rodzaju są to kary. Wydaje mi się, że główną pobudką tego jest bardzo wysokie poczucie chęci zachowania prywatności wśród osób z badanej grupy. Badani rodzice pracują na wysokich stanowiskach i podawanie takich informacji mogłoby być dla nich niekorzystne.
Rys. 9 Co Państwo robią, gdy dziecko długo przesiaduje przy komputerze/ telewizorze?
Źródło: dane własne
Rodzice są stosunkowo tolerancyjni w stosunku do złych nawyków dziecka. Ponad 65% z przebadanej przeze mnie grupy osób próbuje przekonać dziecko, aby zmieniło swój zły nawyk. Tylko 15% z całej badanej grupy stosuje wobec dziecka kary, które mają przynieść poszukiwane przez nich efekty. Ankietowani nie opisywali tych sposobów, więc nie mogę ich przedstawić. Negatywnym zjawiskiem może być fakt, że aż 1/5 badanej grupy stosuje wobec dzieci przemoc. Takie postępowanie nie dość, że nie pomaga to jeszcze przeszkadza w rozwoju dziecka.
Rys. 10 Jaki jest Państwa wybór:
a) Swobodne wychowanie, liczę się ze zdaniem mojego dziecka
b) Przymus, dziecko musi słuchać moich poleceń
Źródło: dane własne
Na podstawie przedstawionego wykresu można powiedzieć, że większość rodziców opowiada się za swobodnym wychowaniem. Zdanie dziecka jest dla nich również ważne. Ta grupa stanowi prawie ? wszystkich ankietowanych. Przeciwne zdanie ma ponad ? wszystkich ankietowanych. Według nich dziecko musi się ściśle trzymać ich poleceń.
Rys. 11 Czy uważają Państwo, że dziecko ma prawo do błędów?
Źródło: dane własne
Na podstawie przeprowadzonej przeze mnie ankiety mogę powiedzieć, że tylko 1/3 rodziców uważa, że ich dzieci mają prawo popełniać różnego rodzaju błędy. Taka sama grupa rodziców uważa, że nie mogą tych błędów popełniać. Największa grupa ? 40% badanej zbiorowości nie ma zdania w tej sprawie.
Rys. 11 Czy pozwalają Państwo na korygowanie błędów dziecka?
Źródło: dane własne
Rodzice mają dość różne zdanie na temat możliwości popełniania przez dziecko błędów. W większości pozwalają jednakże swoim dzieciom je naprawiać. Aż 85% badanej zbiorowości jest takiego zdania, a tylko 15% nie pozwala swoim dzieciom korygować swoje błędy.
Rys. 11 Czy Państwa dziecko może zadzwonić i poinformować o tym, że się spóźni?
Źródło: dane własne
W przebadanej zbiorowości ogromną większość stanowili ludzie wykształceni, którzy idą z duchem czasu. Posiadanie przez dzieci telefonów komórkowych staje się coraz bardziej popularne. Widać dobrze to w przypadku tego pytania. Aż 60% badanej grupy ankietowanych było zdania, że pozwalają swojemu dziecku zadzwonić, że się spóźni i nie czyniąc z tego faktu żadnych konsekwencji. Trzeba podkreślić, że 40% osób z badanej grupy w różnego rodzaju sposób wyciąga wobec swoich dzieci konsekwencje za spóźnienia nawet jeżeli one do nich zadzwonią.
Zakończenie
Wydaje mi się, że po przeczytaniu mojej pracy nie będzie osoby, która będzie wątpiła w przewagę wychowania bezstresowego nad zwykłym wychowaniem. Niestety wciąż bardzo dużo rodziców nie zastanawia się praktycznie wcale nad tym jak wychowuje swoje dzieci. Duża grupa rodziców wychowuje w nieodpowiedni sposób swoje dzieci, czego dobrym przykładem może być przeprowadzona przeze mnie ankieta. Bezstresowe wychowanie to nie tylko wychowanie zapewniające dziecku komfortowe warunki dla jego rozwoju zarówno psychicznego, jak i fizycznego. To także stymulowanie bodźców, które pomogą dziecku do dalszego rozwoju w społeczeństwie. Tak jak zostało powiedziane na wstępie dziecko to roślinka, która jest kształtowana przez rodziców. Tylko od ich kreatywności zależy jak zostanie wychowane dziecko. Jest pewne, że rodzice zmagają się z wieloma problemami, które nie zostały ukazane w tej pracy. Niemniej jednak starałam się przekazać swoje obserwacje, przemyślenia i wnioski dotyczące tego wychowania bezstresowego. Jego najważniejszym elementem jest rozmowa z dzieckiem, ponieważ każdy z rodziców musi odbywać ją z dzieckiem codziennie. Taka komunikacja jest sprawą bardzo osobistą, ale wciąż wydaje mi się, że konieczne jest posiadanie wiedzy jak rozmawiać z dziećmi, aby słuchały ich rozmówców. Nowe doświadczenia zdobywane z lektury wielu książek oraz innych materiałów pozwoliły mi zrozumieć nowy sposób traktowania dzieci i spoglądania na siebie samą. Pozwoliło mi to na lepsze kontakty z moim małym dzieckiem. W chwili obecnej mogę wyciągać z tego pozytywne konsekwencje. Wierzę jednak, że w przyszłości pozwoli mi to na lepsze rozumienie problemów mojego dorastającego dziecka.
Każde małe dziecko ma w sobie pewien potencjał, który może się rozwijać w dorosłym życiu. Aby tak się stało należy ten talent stymulować np.: poprzez różnego rodzaju ćwiczenia lub zabawy. Rodzic powinien znać bariery ograniczające potencjalne możliwości rozwoju dziecka. Już z małym dzieckiem powinno się rozmawiać, aby z czasem nauczyło się mówić. Jeżeli dziecku poświęca się dużo czasu, rozmawia z nim to po pewnym czasie następuje u niego wykształcenie się aspiracji. Mała osoba bardzo wcześnie zauważa, że rodzicom bardzo na nim zależy. Z biegiem czasu dziecko chce odwdzięczyć się rodzicom za trudy, które poświęcili mu w początkowej fazie wychowania. W zakończeniu chciałabym także zwrócić uwagę na akcję ?Kocham nie biję?. Jej wartości są zbliżone do głównego przesłania mojej pracy. Akcja chce promować wartości rodzinne, rozszerzać wiedzę na temat przemocy domowej, ale także zająć się zwróceniem uwagi na problemy najmłodszych dzieci. Jak wskazuje sam tytuł akcji jej głównym zagadnieniem jest ochrona dzieci przed przemocą oraz wyczulenie osób, które mogą jej przeciwdziałać o robienie tego. Efekt tej kampanii medialnej zależy tylko od Nas samych. Pomagając naszym dzieciom w przyszłości pomagamy także sobie.
Aneks
Pytania na, które odpowiadały ankietowane osoby:
1.Czy wychowanie stresowe nie jest korzystne dla dziecka?
2.Czy zawierają Państwo z dzieckiem kontakty?
3.Czy dziecko decyduje o własnym losie?
4.Czy stawiają Państwo granice w wolnym wyborze dziecka?
5.W jaki sposób radzą sobie Państwo w trudnych chwilach wychowania dziecka?
6.Jak Państwo reagują kiedy dziecko: a) krzyczy, b) próbuje zwrócić na siebie uwagę?
7.Co Państwo robią, gdy dziecko późno wraca do domu?
8.Co Państwo robią, gdy dziecko długo przesiaduje przy komputerze/ telewizorze?
9.Jaki jest Państwa wybór: a) Swobodne wychowanie, liczę się ze zdaniem mojego dziecka, b) Przymus, dziecko musi słuchać moich poleceń?
10.Czy uważają Państwo, że dziecko ma prawo do błędów?
11.Czy pozwalają Państwo na korygowanie błędów dziecka?
12.Czy Państwa dziecko może zadzwonić i poinformować o tym, że się spóźni?
Bibliografia:
1. Spionek Halina, ?Rozwój i wychowanie małego dziecka?, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, Warszawa 1967 r.
2. Han -Ilgiewicz Natalia, ?Potrzeby psychiczne dziecka?, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1961 r.
3. Popielarska Aniela, ?Dlaczego nasze dzieci sprawiają trudności wychowawcze?, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983 r.
4. Hurlock B. ?Rozwój dziecka?, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985 r.
5. Mazur Jadwiga, ?Przemoc w rodzinie?, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2002 r.
6. Franciszek Adamski, ?Socjologia małżeństwa i rodziny?, Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1982 r.
7. Suchodolski Bogdan, ?Wychowanie i strategie życia?, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983 r.
8. Konarzewski Krzysztof, ?Jak uprawiać badania oświatowe?, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2000 r.
9. Brzeźiński Jerzy, ?Metodologia badań psychologicznych?, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 r.
10. Dykcik Władysław, ?Pedagogika specjalna ? praca zbiorowa?, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2007 r.
11. Lewandowski Tadeusz, "Pedagogika we współczesnym dyskursie humanistycznym", Wydawnictwo Impuls, Kraków 2004 r.
12. Mietzel Gerhard, "Psychologia kształcenia", Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002 r.
13. Pachociński Ryszard, "Pedagogika porównawcza", Wydawnictwo Trans Humana, Białystok 1995 r.
14. Pomykało Wojciech, "Encyklopedia pedagogiczna", Wydawnictwo Innowacja, Warszawa 1993 r.
15. Sawa Barbara, "Jeżeli dziecko źle czyta i pisze", Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987 r.
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.