1. Pojęcie strategii i jej podstawowe elementy.
Strategia rozwoju to sposób wyznaczania celów, kierunków i sposobów działania, będących reakcją na otoczenie w sytuacji szybko zachodzących zmian. Zadaniem strategii jest dostarczenie podstaw racjonalnego działania.
Główne cechy strategii to:
- oparcie rozwoju na trwałych wartościach i stabilnych elementach środowiska materialnego,
- podporządkowanie działań bieżących długookresowym celom strategicznym,
- całościowe podejście do problematyki rozwoju poprzez ujęcia systemowe,
- aktywny udział władz i społeczeństwa w całym procesie formułowania i realizacji strategii.
Strategia jest jakościową koncepcją przyszłości, zbiorem celów i zadań oraz głównych przedsięwzięć organizacyjnych w powiązaniu z zasobami, układem decyzji i ukierunkowaniem wysiłków na jej realizację. Jest ona zatem koncepcją poprzedzającą działanie, opracowywaną przed działaniem, do którego się odnosi. Opracowywanie koncepcji strategii następuje w oparciu o proces planowania przyszłego rozwoju.
Podmiotem strategii:
- szczebel kraju - rząd centralny,
- szczebel województwa, gminy, powiatu - organy samorządu,
Podmiotami współdziałającymi na wszystkich poziomach planowania rozwoju są rozwijające się instytucje oraz organy polityczne, społeczne i zawodowe oraz instytucje pozarządowe. Przedmiotem strategii w skali globalnej? jest cały kraj. W skali regionalnej są jednostki administracyjne: województwa, powiaty, gminy.
Traktując strategię jako określenie pewnego sposobu postępowania, można wyróżnić w ramach niej trzy podstawowe części, tj.: uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju. Uwarunkowania wynikają z diagnozy istniejącego stanu, która pozwala ujawnić podstawowe problemy dotychczasowego rozwoju oraz szanse i zagrożenia wpływające na przyszły rozwój. Cele rozwoju wskazują na sposób rozwiązywania zaistniałych problemów i wykorzystania szans oraz przeciwdziałania zagrożeniom. Natomiast kierunki rozwoju są kontynuacją przyjętych celów w postaci zbioru zadań i programów rozwoju odniesionych do struktur zarządzania.
Planowanie strategiczne jest sposobem rozumowania, który musi kolejno uwzględniać następujące elementy:
- ustosunkowanie się do stanu istniejącego poprzez jego ocenę i interpretację,
- określenie mechanizmów rozwoju identyfikujących jego podstawowe elementy,
- wyznaczenie pola możliwych rozwiązań poprzez wskazanie parametrów granicznych,
- wskazanie kierunków postępowania na drodze osiągania pożądanych rezultatów,
-wykorzystanie okoliczności i pokonywanie ograniczeń dzięki odpowiednim sposobom działania.
2. Tok opracowania strategii.
Strategia rozwoju jest opracowaniem własnym samorządu terytorialnego, który w całości odpowiada za jej sformułowanie i realizację. Dlatego też udział ekspertów w opracowaniu strategii ma jedynie charakter pomocniczy.
Zarząd (podmiot strategii) w ramach toku opracowywania strategii powinien powołać:
- osobę odpowiedzialną za opracowanie strategii (pełnomocnika),
- Społeczną Radę Konsultacyjną, złożoną z przedstawicieli: stowarzyszeń społecznych i środowisk opiniotwórczych, przedstawicieli nauki i wybitnych specjalistów wiodących zagadnień, ważniejszych podmiotów gospodarczych i finansowych oraz przedstawicieli samorządów,
- Zespół Roboczy (terenowy) do Opracowania Strategii, który dzieli się na Zespół Redakcyjny i Zespoły Zadaniowe. Zespół Redakcyjny powinien być tworzony z pracowników departamentów lub wydziałów odpowiedzialnych za planowanie rozwoju przy udziale zaproszonych specjalistów.
Praca nad strategią powinna mieć formę seminariów roboczych, odpowiadających kolejnym fazom formułowania strategii. Przy opracowywaniu strategii niezbędne jest zapewnienie współpracy:
- jednostki administracji państwowej i samorządowej wyższego i niższego rzędu,
- sąsiednie jednostki /podmioty strategii/,
- organizacje pozarządowe oraz samorządy gospodarcze i zawodowe,
- szkoły wyższe i jednostki naukowo - badawcze.
Tok opracowania strategii powinien być ponadto poddany procesowi uspołecznienia z wykorzystaniem procedur konsultacyjnych i negocjacyjnych w zależności od ustaleń ustawodawczych bądź lokalnych zwyczajów. Ich celem jest osiągnięcie możliwie wysokiego stopnia porozumienia (konsensusu) społecznego, jako podstawowego warunkującego realizację strategii w przyszłości. Tok opracowania strategii w tym kontekście otwiera opublikowanie w Dzienniku Wojewódzkim uchwały o przystąpieniu do opracowania strategii. Następnym etapem opracowania strategii jest przygotowanie ?Bilansu otwarcia?, opartego na aktualnie dostępnych materiałach. Bilans otwarcia wraz z ankietą dotyczącą podstawowych problemów, celów rozwoju i najważniejszych zadań powinien być rozesłany do jednostek samorządowych niższego rzędu oraz podmiotów bezpośrednio uczestniczących w rozwoju danej jednostki terytorialnej. Popularna wersja bilansu otwarcia z zestawem pytań powinna być również opublikowana w lokalnej prasie z prośbą o składanie propozycji i wniosków. Trzecią fazą toku opracowania jest przygotowanie diagnozy prospektywnej wraz z identyfikacją podstawowych problemów, a także macierzy składających się ze słabych i silnych stron oraz szans i zagrożeń. Diagnoza stanu przedstawiona w tej formie powinna być zaopiniowana przez Społeczną Radę Konsultacyjną i przyjęta przez sejmik wojewódzki lub radę powiatu czy gminy. Akceptacja ta jest warunkiem dalszych prac nad strategią rozwoju. Czwartą fazą jest opracowanie celów i wizji rozwoju, które powinny być poddane temu samemu procesowi uzgodnień i akceptacji. Ostatnią fazą jest opracowanie kierunków polityki i programów rozwoju, które powinny być przedmiotem konsultacji i negocjacji z samorządami terytorialnymi oraz formalnych uzgodnień z administracją rządową. Ostateczna redakcja obejmująca pełny zakres strategii jest poddana ponownej opinii Społecznej Rady Konsultacyjnej i poszczególnych komisji rad samorządowych, a następnie przedstawiona do uchwalenia przez sejmik wojewódzki lub radę powiatu czy gminy.