Integracja Polski z Unią Europejską a fundusze pomocowe.

Fundusze pomocowe.

Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej, w celu wyrównywania dysproporcji między poszczególnymi regionami, realizacja projektów inwestycyjnych w takich dziedzinach gospodarki jak transport, rolnictwo, zasoby ludzkie będą dofinansowywane w ramach prowadzonej polityki strukturalne.
Rząd Polski przygotował na lata 2004-2006 oraz 2007-2013 Narodowy Plan Rozwoju, który określa, jakie inwestycje będą realizowane w kraju przez najbliższe lata. W zależności od tego, jakiej dziedziny życia gospodarczo-społecznego dotyczą, są regulowane przez odpowiedni Sektorowy Program Operacyjny .
1) Programy przedakcesyjne – Ich najważniejszym zadaniem jest przygotowanie Polski do członkostwa w UE oraz pomoc w wyrównaniu różnic gospodarczych.
W Polsce funkcjonują trzy fundusze przedakcesyjne:

PHARE to największy program finansowej pomocy bezzwrotnej Unii Europejskiej dla państw Europy Środkowej i Wschodniej. Obecnie z pomocy tego funduszu korzysta 10 państw kandydujących (Polska, Węgry, Republika Czeska, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Rumunia, Bułgaria, Słowenia) oraz trzy państwa nie kandydujące (Albania, Macedonia, Bośnia i Hercegowina). Największym beneficjentem programu jest Polska (roczna alokacja 398 mln euro). Końcowa wysokość środków przypadających na nasz kraj jest corocznie ustalana w drodze uzgodnień z Komisją Europejską (Phare 2000 - ponad 490 mln euro, Phare 2001 - ponad 470 mln euro). Środki z programu Phare wspierają zarówno działania jednostek samorządu terytorialnego, jak i przedsiębiorstw (MŚP) i organizacji pozarządowych.

ISPA to program wspierający inwestycje w zakresie ochrony środowiska oraz transportu. Dofinansowuje projekty na tyle duże, by ich realizacja wywarła znaczący wpływ na rozwój gospodarczy. W związku z tym przyjęto, że koszt jednego przedsięwzięcia nie może być niższy niż 5 mln euro. Propozycje finansowania przedsięwzięć transportowych z ISPA składa: w sektrorze drogowym - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, a w sektorze kolejowym - PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. W dziedzinie ochrony środowiska projekty przedstawiają samorządy lub związki samorządowe.

SAPARD to program, który finansuje (do 50% poniesionych kosztów) inwestycje w rolnictwie i przemyśle spożywczym. Z programu SAPARD mogą korzystać gminy (drogi, oczyszczalnie ścieków), rolnicy (modernizacja gospodarstw rolnych), przedsiębiorstwa (dostosowanie produkcji żywności do norm UE, tworzenie nowych miejsc pracy). Zbieraniem projektów do SAPARD oraz ich rozliczaniem zajmuje się Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa, która działa za pomocą regionalnych oddziałów, utworzonych w każdym województwie (Regionalne oddziały ARiMR).

2) Programy Wspólnotowe – programy UE, z których Polska może korzystać na mocy protokołu dodatkowego do Układu Stowarzyszeniowego. Należą tu:
VI Ramowy Program Badań, Rozwoju Technologicznego oraz Prezentacji Unii Europejskiej; Marco Polo (sektor transportowy); Młodzież; Socrates II; Leonardo da Vinci II; Save II; Kultura 2000; IDA; E-Content; Media Plus; Projekty Społeczne; Zdrowie Publiczne.

3) Fndusze strukturalne - głównym celem polityki strukturalnej (regionalnej) Unii Europejskiej jest zmniejszanie zróżnicowania rozwoju regionów. Wydatki na realizację tego zamierzenia stanowią obecnie ponad 1/3 budżetu wspólnotowego. Głównym instrumentem finansowym tej polityki są następujące fundusze strukturalne:

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF),
Europejski Fundusz Społeczny (ESF),
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF),
Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIFG).

Równolegle z realizacją SPO i ZPORR, realizowane będą duże projekty (ponad 10 mln euro) współfinansowane z Funduszu Spójności. Podobnie jak w programie ISPA wsparcie uzyskają dwa sektory: transport i środowisko.
Z funduszy strukturalnych dodatkowo będą finansowane programy o charakterze horyzontalnym, tzw. Inicjatywy Wspólnotowe:

INTERREG - współpraca gospodarcza regionów przygranicznych
EQUAL - promocja równości szans kobiet i mężczyzn


Programy operacyjne

Program operacyjny to dokument służący, wraz ze strategią wykorzystania Funduszu Spójności, realizacji Narodowego Planu Rozwoju. Każdy z programów operacyjnych składa się z Priorytetów, które stanowią rozwinięcie i uszczegółowienie celu postawionego przed danym programem. kolei każdy Priorytet dzieli się na działania, czyli grupy projektów podporządkowane realizacji określonego zadania. W Polsce, dla realizacji Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006, opracowano siedem programów operacyjnych:
- Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR), który ma za zadanie tworzyć warunki dla wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałać marginalizacji niektórych obszarów;
- Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO- WKP), który służy rozwojowi przedsiębiorczości;
- Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO-RZL), który ma poprawić skuteczność instytucji rynku pracy i ograniczyć bezrobocie;
- Sektorowy Program Operacyjny Transportu (SPO-T), który służy budowie dróg oraz rozwojowi alternatywnych wobec transportu kołowego dziedzin komunikacji i poprawie bezpieczeństwa na drogach;
- Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (SPO-ROL), który ma za zadanie wspierać rozwój obszarów wiejskich oraz poprawiać konkurencyjność producentów żywności;
- Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb (SPO-RYBY), który wspiera modernizacje floty rybackiej i rozwój przetwórstwa, a także promuje ochronę zasobów ryb;
- Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO-PT), który służy wzmocnieniu instytucji wdrażających fundusze strukturalne.
Programy operacyjne mogą być finansowane z jednego lub większej liczby funduszy strukturalnych. W Polsce tylko ZPORR czerpie środki z dwóch funduszy (ESF i ERDF) .
Polska od 1990 roku korzysta z pomocy Unii Europejskiej. Do maja 2004 otrzymaliśmy ponad 5 miliardów euro. Komisja Europejska zaproponowała, że po wejściu do UE Polska uzyska dostęp do środków wysokości ponad 4 mld. € - tyle otrzymaliśmy w latach 1990- 2001. Do czasu wstąpienia do Unii Europejskiej Polska korzystała z funduszy przedakcesyjnych. Nastepnie na ich miejsce pojawiły się środki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Nie należy także zapomnieć o programach wspólnotowych, do których Polska miała dostęp jeszcze przed wstąpieniem do Unii.

Fundusze na lata 2000- 2003

Programy PHARE, ISPA i SAPARD to przedakcesyjne instrumenty pomocy Unii Europejskiej dla dziesięciu państw kandydujących do UE. Po akcesji tych państw do UE zastąpione zostały pomocą w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności.
Program PHARE (ang. Poland and Hungary Assistance in Restructuring Economies) powstał w 1989 roku z inicjatywy Komisji Europejskiej. Od 1999 roku Phare był głównym instrumentem w przygotowywaniu krajów kandydujących do członkostwa w UE.

ISPA (ang. Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) przeznaczony był na finansowanie projektów ochrony środowiska i transportu. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej, program ISPA został zastąpiony przez Fundusz Spójności.

Program SAPARD (ang. Support for Accession Measures for Agriculture and Rural Development) był instrumentem przedakcesyjnego wsparcia dla rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. W latach 2007-2013 działania w tym sektorze finansowane będą w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz Europejskiego Funduszu Rybackiego.
Fundusze na lata 2004- 2006
Lata 2004-2006 to pierwszy okres, w którym Polska korzystała ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Dodatkowo w okresie tym kończyła się realizacja programów finansowanych z funduszu przedakcesyjnego Phare.

Dokumentem, który określał priorytety i wysokość wsparcia finansowego z funduszy strukturalnych na realizację zamierzeń rozwojowych w Polsce po przystąpieniu do UE były Podstawy Wsparcia Wspólnoty (PWW), a z Funduszu Spójności – Strategia Wykorzystania Funduszu Spójności. Zgodnie z tymi dokumentami budżet na realizację polityki spójności z powyższych źródeł wyniósł 12,82 mld EUR.

W ramach dostępnych środków dofinansowywano m.in. projekty inwestycyjne, doradcze, szkoleniowe, wyjazdowe przedsiębiorstw oraz projekty infrastrukturalne samorządów terytorialnych.

Według informacji Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, instytucji zarządzającej PWW, na koniec 2006 r. podpisano umowy lub podjęto decyzje na finansowanie przedsięwzięć na blisko 91% dostępnego budżetu, przy czym warto zauważyć, że wartość wniosków o udzielenie dotacji przekroczyła dostępny budżet o prawie 106%. Jednocześnie wartość płatności dokonanych na rzecz beneficjentów wyniosła 32% alokowanych środków. Oczywiście rozkład wnioskowanych, zakontraktowanych i wydatkowanych środków nie był jednakowy dla wszystkich kategorii projektów i projektodawców. Największym zainteresowaniem ze strony wnioskodawców cieszyły się programy SPO WKP i ZPORR, najwyższy wskaźnik zakontraktowania odnotowano ze środków IW Equal, ZPORR i SPO Rol., a najwyższy wskaźnik płatności osiągnięto w ramach SPO Rol, ZPORR i SPO Ryby na koniec 2006 r .
Fundusze na lata 2007-2013
Zmieniła się unijna polityka regionalna na lata 2007-2013. Nowe państwa członkowskie nie są już traktowane oddzielnie, procedury wdrażania funduszy będą uproszczone, a największe środki zostaną przeznaczone dla najbiedniejszych regionów. Komisja zaproponowała budżet na politykę regionalną w wysokości 347 mld euro. Stanowi to ponad 35% wszystkich wydatków UE w tym okresie. To ogromny budżet, prawie trzykrotnie większy od planu Marshalla – programu pomocy Stanów Zjednoczonych dla zniszczonej wojną Europy. W latach 1948-1951 łączna wartość udzielonej pomocy przekraczała 13 mld ówczesnych USD (równowartość 130 mld dolarów w 2006 r.). Polsce na realizację polityki spójności w nowym okresie programowania przypadła kwota 67 mld euro.
Strategia rozwoju
Na podstawie wytycznych UE określających główne cele polityki spójności oraz uwzględniające uwarunkowania społeczno-gospodarcze Polski przygotowano Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO), wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Dokument określa kierunki wsparcia ze środków finansowych dostępnych z budżetu UE w ciągu 7 najbliższych lat w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności.
Wizja rozwoju w strategii NSRO
Zakładanym efektem strategii proponowanej w NSRO jest podniesienie jakości życia mieszkańców Polski i osiągnięcie spójności gospodarczej z innymi krajami UE. Realizacja NSRO będzie miała istotnie pozytywny wpływ na poziom PKB, obniżenie stopy bezrobocia. Wzrośnie liczba nowych miejsc pracy i tendencja ta utrzyma się do 2013 r.
Do roku 2013 Polska powinna się stać miejscem atrakcyjnym dla inwestowania, życia i pracy. Oznacza to znaczącą poprawę jakości i dostępności drogowej infrastruktury transportowej, jak i infrastruktury środowiska. Wszystkie regiony Polski będą powiązane z pozostałymi krajami UE transeuropejskimi sieciami infrastrukturalnymi, a przez wszystkie powiatowe miasta w Polsce ma przebiegać sieć infrastrukturalna – europejska, krajowa lub regionalna.
W latach 2007-2013 Polska będzie skutecznie wdrażać cele Strategii Lizbońskiej, co umożliwi szersze wykorzystanie wiedzy i innowacyjności, służących wzrostowi gospodarczemu. Więcej środków zostanie przeznaczonych na nakłady inwestycyjne w sektorze B+R. Dzięki temu gospodarka polska do w 2013 r. stanie się innowacyjna.
Na terenie całej Polski ma być zapewniony powszechny dostęp do internetu. W wyniku informatyzacji służb publicznych i otoczenia biznesowego zostanie wdrożona e-gospodarka, e-administracja, e-zdrowie, e-edukacja.
Do 2013 r. wzrośnie wskaźnik aktywności zawodowej, co pozwoli lepiej wykorzystać potencjał młodzieży i przedłużyć aktywność zawodową osób w wieku okołoemerytalnym. Dzięki temu powinna się zmniejszyć stopa bezrobocia, a zachęty wynikające z poprawy sytuacji na rynku pracy mogą stymulować powrót znacznej części młodych pracowników do Polski. Do 2013 r. uelastyczni się rynek pracy ¬- pracownicy łatwiej zdobędą zatrudnienie, a przedsiębiorcy szybciej uzupełnią kadry. Model kształcenia ustawicznego umożliwi doskonalenie kwalifikacji w ciągu całej kariery zawodowej.
Polska stanie się państwem przyjaznym dla obywateli, posiadającym sprawnie funkcjonującą i nowoczesną administrację, w którym świadczone są wysokiej jakości usługi publiczne. Nastąpi profesjonalizacja aparatu urzędniczego administracji rządowej i samorządowej, a państwo będzie w stanie zapewnić bezpieczeństwo publiczne, wsparcie w utrzymaniu zdrowej siły roboczej, warunkującej rozwój gospodarczy. Widoczna będzie zasadnicza poprawa systemu ochrony ludności i ratownictwa, w tym medycznego, profilaktyki, opieki medycznej podstawowej i specjalistycznej, oraz wzmocniona zostanie promocja zdrowego stylu życia.
Cele polityki spójności w Polsce wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie
Celem strategicznym NSRO jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej.
Zostanie on osiągnięty przez realizację horyzontalnych celów szczegółowych:
1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa
2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej
3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski
4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług
5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej
6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich.
Programy operacyjne
Obok działań o charakterze prawnym, fiskalnym i instytucjonalnym cele NSRO będą realizowane za pomocą programów i projektów współfinansowanych z funduszy strukturalnych:
- Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
- Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka
- Program Operacyjny Kapitał Ludzki
- 16 Regionalnych Programów Operacyjnych
- Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej
- Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej
- Program Operacyjny Pomoc Techniczna (wspiera instytucje uczestniczące w realizacji programów operacyjnych) .

Regionalne programy operacyjne
Regionalne Programy Operacyjne, które stworzono odrębnie w poszczególnych województwach, w całości współfinansowane są z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Budżet wszystkich 16 RPO wyniesie ok. 16 mld euro (uwzględniając tylko środki z EFRR). W ramach RPO o unijne pieniądze można się starać na wiele typów inwestycji z zakresu edukacji, ochrony zdrowia, infrastruktury drogowej i ochrony środowiska, społeczeństwa informacyjnego, kultury, turystyki, sportu, a także przyczyniające się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw. W porównaniu ze Zintegrowanym Programem Operacyjnym Rozwoju Regionalnego, realizowanym w latach 2004-2006, zmienia się właściwie wszystko: wielkość funduszy (kilkakrotny wzrost), ich przeznaczenie (nowe cele, priorytety i działania), a także sposób wyboru projektów (prekwalifikacja) i zarządzania poszczególnymi RPO (funkcję tę przejmują zarządy województw) .


Budżety PRO w poszczególnych województwach przedstawiają się następująco:
województwo przyznana kwota w ramach RPO
dolnośląskie 1 213 144 879
kujawsko-pomorskie 951 003 820
lubelskie 1 155 854 549
lubuskie 439 173 096
łódzkie 1 006 380 910
małopolskie
1 290 274 402
mazowieckie 1 831 496 698
opolskie 427 144 813
podkarpackie 1 136 307 823
podlaskie 636 207 883
pomorskie 885 065 762
śląskie
1 712 980 303
świętokrzyskie 725 807 266
warmińsko-mazurskie 1 036 542 041
wielkopolskie
1 272 792 644
zachodni-pomorskie 835 437 299
Tabela 1.

Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny 2007-2013 (WRPO) - regionalny program operacyjny w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO), zgodnie z założeniami ma być podstawowym narzędziem służącym zmniejszeniu dysproporcji gospodarczych, społecznych i terytorialnych pomiędzy Wielkopolską a pozostałymi regionami Unii Europejskiej. Głównym celem jest wzmocnienie potencjału rozwojowego Wielkopolski na rzecz wzrostu konkurencyjności i zatrudnienia, a ponadto: poprawa warunków inwestowania; wzrost aktywności zawodowej mieszkańców, a także wzrost udziału wiedzy i innowacji w gospodarce regionu.
Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny obejmuje okres od 1 stycznia 2007 roku do 31 grudnia 2013 roku. Działania realizowane w ramach WRPO finansowane będą przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz przez środki krajowe – publiczne i prywatne. Na realizację programu Wielkopolska otrzyma z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego 1 272 792 644 euro. Instytucją Zarządzającą WRPO jest Zarząd Województwa Wielkopolskiego, który będzie wykonywał swe zadania przy pomocy Departamentu Polityki Regionalnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego (UMWW).
W ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 realizowane będą następujące priorytety:
Priorytet I – Konkurencyjność przedsiębiorstw
Priorytet II – Infrastruktura komunikacyjna;
Priorytet III – Środowisko przyrodnicze;
Priorytet IV – Rewitalizacja obszarów problemowych;
Priorytet V – Infrastruktura dla kapitału ludzkiego;
Priorytet VI – Turystyka i środowisko kulturowe;
Priorytet VII – Pomoc techniczna
WRPO został zaakceptowany przez Komisją Europejską .