Różnice między mitem religijnym a współczesnym przekazem naukowym

Różnice między mitem religijnym a współczesnym przekazem naukowym.
We współczesnym świecie pojęcie mitu religijnego uległo semantycznemu rozmyciu1, tak jak wiele innych pojęć służących do opisania otaczającego nas świata. Na potrzeby tej pracy przyjmuję definicje mitu jako: opowiadania o czynach bóstw, ludzi i innych tworów animizowanych, przedstawiającego w sposób symboliczny określoną część religijnego modelu świata2. Można zakreślić zbiór parametrów decydujących o różnicach pomiędzy mitem religijnym a przekazem naukowym, są to: 1. kwestia autorstwa, 2. paradygmat ogólnopoznawczy, 3. źródła poznawcze przekazu, 4. forma przekazu, 5. funkcje semantyczne, 6. motywacyjność emocjonalna, 7. weryfikowalność, 8. społeczny zasięg przekazu, 9. stosunek do wzorców zachowań ludzkich3. Stosunek mitu i przekazu naukowego do tych parametrów będę określał jako : A i B.
1.Kwestia autorstwa.
A. Mit cechuje anonimowość przekazu ściśle ludzkiego. Jest on przypisany istocie nadprzyrodzonej. Jeśli przekazicielem mitu jest postać historyczna lub quasi historyczna, to realizowała ona biograficzny model szamana- maga , jako wielkiego wtajemniczonego (np. Zoroaster, Budda, Mojżesz, Chrystus, Manu, Mahomet, Quetzalcoatl i in.)4, i był on przede wszystkim przekazicielem wyższej jaźni.
B. Przekaz naukowy charakteryzuje ściśle określone autorstwo osobowe bądź też kolektywu autorskiego. Są to tylko ludzie i ponoszą oni osobistą odpowiedzialność za sformułowane przez siebie koncepcje, oraz mają obowiązek powoływania się na swoich poprzedników, jeśli korzystali z ich dorobku.
2.Paradygmat ogólnopoznawczy
A. We wszystkich przekazach mitologicznych rzeczywistość wyjaśniana jest zgodnie z paradygmatem animizmu, rozumianego znacznie szerzej niż w etnografiii. Postrzegana rzeczywistość jest więc uważana za rezultat gry niewidzialnych, ożywionych, uosobionych i ubóstwionych bądź zdemonizowanych mocy5. Zachodzące między nimi relacje są modelowane antropomorficznie, tzn. że ich funkcje psychiczne decydują o ich działaniach i zachowaniach w danych sytuacjach zaświatowego lub ziemskiego środowiska6.
B. Nauką rządzi paradygmat mechanizmu, wyjaśniający rzeczywistość jako skutek oddziaływań fizycznych między jej elementarnymi składnikami, jakimi są pola sił i cząstki materialne w nim umieszczone. Jest to rzeczywistość całkowicie zdewitalizowana i zdepersonifikowana7, w której przeplata się ślepy przypadek z równie ślepą koniecznością.
3.Źródła poznawcze przekazu
A. W procesie mitotwórczym występują dwa źródła poznawcze: 1. encyklopedyczna, na sposób rzemieślniczy zdobywana, świadoma wiedza o otoczeniu naturalnym i społecznym. 2. rozpoznania wynikające ze stanów transowych, udostępniających świadomości treści pamięciowe ukryte w polu podświadomości, oraz rozpoznanie tych, które wywodzą się ze stanów transpersonalnych8.
B. Przekaz naukowy jest wynikiem koncepcyjnego ujęcia wiedzy zdobytej w wyniku systematycznie prowadzonej obserwacji i eksperymentów.
4.Forma przekazu
Mit charakteryzuje zwerbalizowane ujęcie elementów zmysłowego obrazowania świata, tj. wyobrażeń odtwórczych i fantazyjnych, grających rolę symbolicznych znaków archetypowych9. Dzięki poetyckości języka mitów, nadaje się on szczególnie do przekazywania tradycją ustną, co w połączeniu z symbolizującą obrazowością zapewnia wysokie walory mnemotechniczne10. Obrazowość ta ułatwia przekształcenie treści mitów w wytwory materialne i niematerialne, tzn. w sztukę przedstawiającą i czynności obrzędowe.
B. Przekaz naukowy charakteryzuje prosta narracja prozą, przy użyciu wyspecjalizowanych terminów z danej dziedziny, odnoszących się do pojęć abstrakcyjnych, oraz konkretnych obiektów i procedur badawczych. Dominują tu abstrakcyjne kody arbitralne, aż po różne wykresy, schematy i symbole matematyczne11.
5.Funkcje semantyczne
A. Syntetyzująca przez analogię obrazowość mitu umożliwia zawarcie w nim naraz różnych warstw tematycznych, co na pierwszy rzut oka może niekiedy sprawiać wrażenie niespójności i sprzeczności12. Można uzyskać taką wieloznaczność poprzez świadome jak i spontaniczne analogizowanie, wywołując warstwy treściowe o nieokreślonej głębokości.
B. Przekaz naukowy charakteryzuje tendencja do jednoznaczności i jednotematyczności a treść odnosi się do jednego już na wstępie określonego tematu badawczego. Przeczytanie i zrozumienie treści jest możliwa dla każdego odbiorcy zdolnego do racjonalnego myślenia oraz obeznanego z koncepcjami i terminologią danej dziedziny13.
6.Motywacyjność emocjonalna
A. jak już było mówione wcześniej zawarte w micie obrazowe symbole archetypowe i analogizujące nabyte (?) choćby z powodów neurofizjologicznych ? są najściślej skojarzone z grą ośrodków napędów emocyjnych i nastrojowych antynapędow14 . Motywacyjność mitu jest dodatkowo wzmocniona i wzbogacona na skutek poetycko- umuzykalnionego przekazu i teatralności.
B. W przekazie naukowym zaś mamy do czynienia z pośredniością skojarzeń ośrodków koronnych dla abstrakcyjnej symbolizacji arbitralnej, która dopiero poprzez ośrodki gnozji obrazowej jest skojarzona z ośrodkami napędowymi i antynapędowymi15 .Przekaz naukowy wzbudza przede wszystkim doznania intelektualne, a znikomy udział, bądź brak w nim symbolizmu powoduje trudności bądź uniemożliwia wprowadzenie go w zachowania zrytualizowane.
7.Weryfikowalność
A. Prawdziwość mitu gwarantuje autorytet objawiającej go istoty nadprzyrodzonej, oraz autorytet osoby go przekazującej. Wszelkie treści astronomiczne, biosferyczno- klimatyczne oraz historyczno- społeczne można zweryfikować gdyż dotyczą konkretnej wiedzy o otoczeniu. O wiele trudniej jest z uwiarygodnieniem bądź sklasyfikowaniem treści inicjacyjnych a szczególnie wszelkich założeń animizujących, mających się odnosić do normalnej ukrytej przd zmysłami strony rzeczywistości. Te pierwsze można jeszcze badać (?) i próbować je wyjaśniać w kategoriach neurofizjologii i psychologii, a też psychiatrii. Natomiast te drugie będą a limine odrzucane ze względu na obowiązujący paradygmat mechanizmu i związany z nim redukcjonizm.
B.(... )Weryfikacja przekazu naukowego następuje w drodze zastosowania kryteriów poprawności formalnej samego wywodu, a następnie- poprzez dalsze, zaplanowane obserwacje, eksploracje czy eksperymenty16. Zaś autorytet badacza nie powinien być w ogóle brany pod uwagę.
8. Społeczny zasięg przekazu
A. Stosowanie w mitach kodów ikoniczno ? numerycznych powoduje zróżnicowanie społeczne w odczytywaniu zawartych w nich treści. Doprowadzając do reglamentacji treści w zależności od stopnia wtajemniczenia. W grę wchodzi po pierwsze, o ujawnienie odpowiednich kluczy deszyfracyjnych (?) , a po drugie, o jakby samo odsłanianie się zanalogizowanego bogactwa znaczeń przez uprawianie praktyk inicjacyjnych, prowadzących do kolejnych poziomów zmienionej świadomości17. Dla zwyczajnych ludzi przeznaczona była warstwa najbardziej powierzchowna zwana literalną. Głębsze treści były ukryte przed profanami. Świetnie opisuje to stwierdzenie Klemensa Aleksandryjskiego : ?Wszyscy teologowie wśród Greków i nie- greków ukrywali istotę rzeczy i prawdę przekazywali w zagadkach i symbolach, w alegoriach i metaforach?18. Niestety pełne klucze deszyfracyjne, oraz praktyki inicjacyjne gubią się nieuchronnie na przestrzeni dziejów, lub zmieniają swa zawartość. Należy pamiętać iż ikoniczna symboliczność mitu jest skierowana nie tylko do świadomego odbioru ale również do podświadomości odbiorcy.
B. Zasięg przekazu naukowego jest intencjonalnie nieograniczony i zależny tylko od stopnia upowszechnienia oświaty i zdolności intelektualnych odbiorcy. Jego tendencje ku jednoznaczności i problemowej określoności powodują możliwość jednorodnego rozumienia również w przekazie międzypokoleniowym. Ze względu jednak na znaczne tempo rozwoju nauki, występuje zjawisko szybkiej utraty wartości poznawczych konkretnego przekazu naukowego19.
9. Stosunek do wzorców zachowań
A. wskutek nacechowania personifikacją, przekaz mitologiczny zawsze zawiera wzorce zachowań jednostkowych i grupowych. Zawiera zwykle wprost skierowane nakazy i zakazy, od tabuistycznych po moralność normatywną. Mit sankcjonuje poznawczo i motywuje emocyjnie te wzorce, co ułatwia sterowanie społeczeństwem za pomocą bodźców ideologicznych20. Jest to tym skuteczniejsze iż treść mitologiczną łatwo jest przekodować na bajkę lub baśń dostosowaną do psychiki dziecka.
B. Przekaz naukowy, wyłączając etykę, moralność lub prawo nie próbuje uzasadniać bądź sankcjonować wzorców zachowań ludzkich, posiadając co najwyżej wartość poznawczą w zakresie problemu, do którego się odnosi. Co najwyżej mogą występować w nim w sposób mniej lub bardziej niejawny ? wzorce zachowań poznawczych. Nauka (?) kształci a nie wychowuje, a główny nacisk jest położony na jej zastosowania w technicznym poznaniu świata i manipulowaniu ludźmi21.

Na podstawie zaproponowanych punktów można zdecydowanie odróżnić mit religijny od przekazu naukowego. Są one dwoma biegunami ludzkiego ujmowania rzeczywistości. Pierwszy z nich reprezentuje globalne wiązanie przez analogię wyników ekstra- i introspekcyjnych rozpoznań różnorodnego typu w trybie sztuki, a drugi ? specjalizację w zakresie wyłącznie intelektualnego, zracjonalizowanego wiązania danych zmysłowych i pomiarów aparatury mierniczej ( albo abstraktów ilościowych w przypadku matematyki)22. Spolaryzowanie to nie oznacza wykluczających się alternatyw, gdyż w przekazach mitologicznych jest spora ilość realnej wiedzy o świecie i człowieku, a znowu wiele przekazów naukowych jest w różnym stopniu zbeletryzowanych i nie spełniają kryteriów formalnej poprawności wywodu, co dotyczy w szczególności dyscyplin humanistycznych23. Obydwa bieguny wyrażają ludzką tendencję poznawczą do wykraczania poza gatunkowe ograniczenia i deformacje przystosowawcze postrzegania zmysłowego, które człowiek zyskał w spadku po swych zwierzęcych przodkach24.