Izrael

PAŃSTWO IZRAEL- OD POWSTANIA DO DZISIAJ

Już w 1897 roku Teorod Herzl, syjonista ze Światowej Organizacji Syjonistycznej, nawoływał do utworzenia żydowskiego, niepodległego państwa Izrael na terytorium Palestyny. W 1917 roku minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, Arthur Balfour, zapowiedział poparcie brytyjskie dla idei powstania w Palestynie żydowskiej siedziby narodowej. W ramach ustaleń kończących I wojnę światową, imperium osmańskie zostało zlikwidowane, a na mocy mandatu Ligi Narodów zarząd nad Palestyną objęła Wielka Brytania. Pod rządami Brytyjczyków żydowska imigracja rosła, wywołując niepokój Arabów. Doszło do aktów terroru, gdy obie strony obróciły się przeciwko sobie i przeciw Brytyjczykom. Po II wojnie światowej Wielka Brytania poprosiła ONZ o rozwiązanie problemu Palestyny.
W 1947 roku ONZ podjęła decyzję o podziale Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie, a Jerozolimie i Betlejem przyznano specjalny status pod kontrolą ONZ. Na całym Bliskim Wschodzie Arabowie odrzucili ten plan, zaś palestyńscy Żydzi szaleli z radości. Po wycofaniu się Wielkiej Brytanii w maju 1948 roku, 14 maja o godzinie 16.00 Dawid Ben Gurion, przewodniczący Agencji Żydowskiej, pierwszy premier Izraela, odczytał na posiedzeniu Rady Ludowej (Mozet HaAm) w Tel Awiwie Deklarację Niepodległości, głoszącą o ustanowieniu Państwa Izrael, co wywołało ostry sprzeciw krajów aranskich skupionych w Lidze Państw Arabskich. Rządy Iraku, Transjordanii, Egiptu, Syrii i Libanu rozpoczęły mobilizację.. dobrze uzbrojeni Izraelczycy szybko uzyskali przewagę, wypierając armie arabskie, zajmując jeszcze większą część Palestyny, niż przewidywał plan podziału i wysiedlając 750 000 Palestyńczyków. Jerozolimskie Stare Miasto i Zachodni Brzeg Jordanu anektowała Jordania, a Egipt rozpoczął okupację Strefy Gazy. Izrael stracił przychylność ZSRR, który wcześniej dostarczał broń.
25 stycznia 1949 odbyły się wybory do I Zgromadzenia Ustawodawczego (Asefa haMekonenet), które później przekształciło się w pierwszy Kneset. Zgromadzenie liczyło 120 deputowanych.
11 maja 1949 Izrael został członkiem ONZ.
Nowo powstałe państwo Izrael było od samego swego początku otwarte dla imigracji wszystkich Żydów z całego świata. Jednak napływ wielu tysięcy imigrantów był olbrzymim wyzwaniem dla młodego państwa, które nie posiadało własnej infrastruktury i przemysłu. Kłopoty gospodarcze bardzo szybko osiągnęły rozmiary kryzysu gospodarczego. Na większość produktów wprowadzono reglamentację. W najgorszym okresie na jedną osobę przysługiwał tygodniowo mały kawałek mięsa i dwa jajka. Aby obniżyć koszty utrzymania wprowadzono politykę deflacyjną, która dodatkowo hamowała rozwój gospodarki. Był olbrzymi deficyt w bilansie handlowym.
9 stycznia 1952 premier Dawid Ben Gurion wystąpił z orędziem w Knesecie, przedstawiając plan negocjacji z Niemcami Zachodnimi w sprawie rekompensat za Holocaust. Kneset zgodził się na realizację planu, wywołało to jednak wzrost politycznego napięcia oraz liczne publiczne protesty w Izraelu. Niemcy jako naród ponosili moralną odpowiedzialność za zagładę narodu żydowskiego w Europie podczas II wojny światowej. Z tego powodu 20 marca 1952 rozpoczęto w Holandii rozmowy izraelsko-niemieckie na temat zadośćuczynienia RFN za Holocaust. W rozmowach uczestniczyły wszystkie ważne organizacje żydowskie, wliczając w to American Jewish Committee, American Jewish Congress, B'nai Brith i Joint Distribution Committee. Ostatecznie 10 września 1952 roku Izrael i RFN podpisały układ o odszkodowaniach dla ofiar hitleryzmu. Rząd RFN zobowiązał się do wypłacania państwu Izrael 3 mld marek w ciągu 14 lat. W 1953 roku utworzono Instytut Pamięci Męczenników i Bogaterów Zagłady (Yad Vashem).
Napływające środki finansowe były głównie przeznaczane na rozwój sektora publicznego. Rozwijało się budownictwo mieszkaniowe i rolnictwo w kibucach. Powstał plan budowy sieci nowych osad rolniczych wokół rejonu Gazy, które spełniałyby funkcje rolnicze i obronne. Tworzono transport samochodowy, będący w rękach spółdzielni. Budowano nowe drogi, osuszano bagniste tereny Doliny Hula oraz zalesiano pustynne połacie kraju. Jednak największą inwestycją była budowa krajowego systemu wodnego, którego osią stał się kanał rozpoczynający się u Jeziora Tyberiadzkiego.
Gdy 26 lipca 1956 prezydent Egiptu Abdel Gamal Naser ogłosił nacjonalizację Kanału Sueskiego, wywołało to natychmiastową reakcję Wielkiej Brytanii i Francji, które postanowiły wykorzystać Izrael do wywołania wojny izraelsko- egipskiej, co umożliwiłoby wojskom brytyjsko- francuskim wylądować w Egipcie aby zapewnić bezpieczeństwo międzynarodowej żeglugi po Kanale Sueskim. Do działań wojennych doszło na przełomie października i listopada 1956. Pod międzynarodowym naciskiem Wielka Brytania, Francja i Izrael musiały wycofać swoje wojska z Egiptu, a ich miejsce zajęły międzynarodowe siły. Kryzys sueski został zażegnany.
11 maja 1960 izraelscy agenci Mossadu porwali nazistowskiego zbrodniarza wojennego Adolfa Eichmanna. Do porwania doszło w Buenos Aires w Argentynie, skąd potajemnie przewieziono Eichmanna do Izraela, gdzie stanął przed sądem. Po długim procesie sądowym 15 grudnia 1961 skazano go na karę śmierci przez powieszenie. Wyrok wykonano 1 czerwca 1962 roku w więzieniu w Ramla, parę minut po północy. Jego ciało spalono, a prochy rozrzucono nad Morzem Czerwonym. Był to jedyny wykonany wyrok śmierci w historii Izraela. W maju 1960 na tym tle doszło do zatargu dyplomatycznego pomiędzy Argentyną i Izraelem. Po tajnych negocjacjach, Argentyna przedstawiła sprawę na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ, nazywając całe zdarzenie "naruszeniem praw Argentyny".
Na początku 1967 roku Syria i Egipt wydawały się przygotowywac do ataku na Izrael. 5 czerwca żydowskie państwo uderzyło jako pierwsze, wypierając siły egipskie i zajmując PółwysepSynaj oraz Strefę Gazy. Kiedy Jordania ostrzelała Tel Awiw i zachodnią częśc Jerozolimy, w odwecie Izrael zdobył całą arabską część Jerozolimy oraz Zachodni Brzeg. Na północy Izrael zajął syryjskie Wzgórza Golan. Wojna ta przeszła do historii pod mianem sześciodniowej, trwała od 5 do 10 czerwca 1967 roku. W kilka miesięcy później ONZ przyjęła rezolucję nr 242, wzywającą Izrael do wycofania się z terytoriów okupowanych. Państwa socjalistyczne zerwały stosunki z Izraelem, a do 1970 roku nad Kanałem Sueskim trwała pozycyjna wymiana ognia.
Wkrótce po zajęciu Zachodniego Brzegu, Strefy Gazy, Synaju, Wzgórz Golan w czasie wojny z 1967 roku Izrael przyjął politykę zmierzającą do stworzenia na tych terenach cywilnych osiedli izraelskich, których usunięcie byłoby trudne dla każdego, także dla przyszłych rządów państwa żydowskiego. Taka działalność narusza zasady czwartej konwencji genewskiej, która zakazuje zwycięzcom wojny kolonizowania obcych terenów zdobytych w bitwie. ONZ, UE i Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości do dzisiaj uznają izraelskie osiedla za nielegalne. Tym niemniej każdy izraelski rząd od 1967 roku rozbudowywał te osiedla, wywłaszczając arabskie ziemie i budując domy dla izraelskich Żydów, nawet wtedy, gdy izraelscy przywódcy toczyli rozmowy pokojowe z Palestyńczykami. Choć niektórzy izraelscy osadnicy kierują się pobudkami ideologicznymi, innych przyciągają subwencje i rozmiate zachęty rządowe. Wiosną 2001 roku Izrael przywrócił na tych terenach swoją całkowitą kontrolę cywilną i wsojkową do czasu zagwarantowania bezpieczeństwa na tych terenach. Do roku 1993 ok. 100 tysięcy Palestyńczyków dojeżdzało do pracy w Izraelu. Rząd izraelski, w odwecie za palestyńskie ataki na Izraelczyków zaczął jednak ograniczość możliwość poruszania się tych pracowników ze szkodą dla palestyńskiej gospodarki.
W 1970 roku powstała Organizacja Wyzwolenia Palestyny z Jasirem Arafatem na czele, reprezentująca interesy rozproszonych Palestyńczyków. 1972 roku zaatakowali oni Izrael, rok później ONZ uznała OWP za prawnego przedstawiciela narodu palestyńskiego.
6 października 1973 wojska arabskie niespodziewanie napadły na Izrael w dniu żydowskiego święta Jom Kippur (Dzień Pojednania). Wojska egipskie zaatakowały okupowany Synaj, a Syria Wzgórza Golan. Po początkowych porażkach, Siły Obronne Izraela przeprowadziły mobilizację i odrzuciły Arabów poza linię zawieszenia broni z 1967 roku, a nawet przekroczyły Kanał Sueski i zagroziły Kairowi. Dzięki wysiłkom mediacyjnym USA i ZSRR 25 października podpisano zawieszenie broni, a na linii frontu rozlokowano międzynarodowe siły pokojowe. W marcu 1974 roku USA skłoniły Izarel do wycofania się na wschodzi brzeg Kanału Sueskiego. Konflikt ten miał gospodarcze reperkusje, na państwa popierające Izrael w tym konflikcie nałożono embargo na import ropy naftowej. Od 1974 roku na Wzgórzach Golan w ramach ONZ jedną z misji stabilizacyjnych jest polska misja wojskowa w Camp Ziouani.
1 września 1975 doszło do zawarcia izraelsko-egipskiego porozumienia w sprawie Półwyspu Synaj. Na jego mocy Izrael przeprowadził częściowe wycofanie swoich wojsk na odległość 70 km na wschód od Kanału Sueskiego. W zamian Egipt obiecał złagodzić bojkot ekonomiczny oraz umożliwić żeglugę po Kanale Sueskim statkom handlowym wiozącym towary do lub z Izraela. Równocześnie USA przyznały Izraelowi pomoc w wysokości 2-3 mld USA rocznie. Była to rekompensata za straty poniesione przez Izrael w wyniku oddania Egiptowi obszarów roponośnych na Synaju.
W 1978 roku amerykański prezydent Jimmy Carter doprowadził do spotkania w Camp Davis w stanie Matryland egipskiego prezydenta Anwara Sadata z izraelskim premierem Menachemem Beginem, by wypracować pierwszy traktat pokojowy pomiędzy Arabami a Izraelczykami. W zamian za pokój z Egiptem (obejmujący pełne stosunki polityczne i gospodarcze) Izrael zgodził się zwrócić Synaj i usunąć stamtąd swoje osiedla. Na Sadata wywierano nacisk, by poruszył sprawę palestyńską, ale w Camp Davis ta kwestia nie uzyskała należytej rangi. Beginowi i Sadatowi przyznano wówczas pokojową Nagrodę Nobla.
Większość państw arabskich zdecydowanie odrzuciło możliwość jakiegokolwiek procesu pokojowego z Izraelem i zamroziło swoje stosunki dyplomatyczne z Egiptem, a Syria dodatkowo wydała zezwolenie oddziałom OWP w południowym Libanie swobodnego atakowania terytorium Izraela. Palestyńscy terroryści przeprowadzili całą serię ataków i zamachów terrorystycznych.
6 czerwca 1982 roku Izrael zdecydował się na ingerencję w pogrążpnym w chaosie wojny domowej Libanie. Celem operacji wojskowej była likwidacja baz i rozbicie oddziałów OWP, któa miała swoja główną siedzibę w Bejrucie. Podczas działań doszło do ciężkich starć z wojskami syryjskimi, które okupowały część Libanu (od 1976 roku z tytułu mandatu Ligi Państw Arabskich). 11 czerwca 1982 pod naciskiem międzynarodowym wprowadzono w życie rozejm syryjsko-izraelski. Armia izraelska przystąpiła wówczas do oblężenia Bejrutu. Po zaciętych walkach i wyniszczającym bombardowaniu miasta, międzynarodowa mediacja polityczna ONZ oraz USA nakłoniła Palestyńczyków do ewakuacj z Libanu. Ewakuowali się oni do Tunezji, Algierii, Libii, Jemenu, Sudanu i Iraku. 17 maja 1983 podpisano porozumienia o stopniowym wycofywaniu wojsk izraelskich z Libanu.
16 września 1982 roku oddział chrześcijańskiej Falangi liczący 150 żołnierzy dowodzony przez Elie Hobeiko wkroczył wieczorem do obozów palestyńskich uchodźców Sabra i Shatila, pod Bejrutem. Doszło wówczas do masakry Palestyńczyków. Liczbę ofiar ocenia się na około 800 zabitych. Izraelscy dowódcy ponosili pośrednią odpowiedzialność, gdyż nie interwniowali, aby przerwać masakrę cywilów.
13 wrzęsnia 1984 roku premierem został Simon Peres. W 1984 gospodarka Izraela znalazła się na progu załamania. Inflacja pobiła wszystkie rekordy osiągając wysokość 374 %. Ceny większości towarów zdrożały czterokrotnie. Wzrosło bezrobocie i nastąpił spadek realnych dochodów społeczeństwa. W listopadzie 1984rząd jedności narodowej rozpoczął żmudną pracę stabilizacji gospodarki. Pierwszym krokiem było zamrożenie cen produktów krajowych, podatków i płac. Starano się ograniczyć deficyt budżetu oraz pobudzić produkcję poprzez zwiększenie eksportu. W grudniu 1984 rząd wprowadził drastyczne cięcia budżetu państwa i zmniejszył wydatki wojskowe. W konsekwencji redukowano personel w bazach wojskowych, wstrzymano liczne nowe inwestycje, ograniczono infrastrukturę, zmniejszono zakupy sprzętu bojowego i ograniczono zaopatrzenie docierające do jednostek bojowych. Ocenia się, że zdolność bojowa armii spadła wówczas niemal o jedną trzecią.
Stale narastał konflikt pomiędzy Izraelem a Plaestyńczykami, żyjącymi na okupowanych terenach Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy. W 1987 roku wybuchło ogólnopalestyńskie powstanie nazywane Pierwszą Intifadą (wojną kamieni). Izarel rozpoczął rokowania z przywódcą OWP, Jasirem Arafatem, który w 1988 roku proklamował powstanie niepodległego państwa plaestyńskiego.
13 września 1993 roku Icchak Rabin i Jasir Arafat podpisali w Waszyngtonie Deklarację Pokojowych Intencji (Declaration of Principles) wynegocjowaną w Oslo. Za to w 1994 otrzymali pokojową Nagrodę Nobla wraz z Simonem Peresem. Od czasu porozumień z Oslo, liczba osadników na terenach zamieszkiwanych przez Palestyńczyków wzrosła o 50 %. Deklaracja określiła zasady funkcjonowania Autonomii Palestyńskiej w pięcioletnim okresie przejściowym. Izrael uznał OWP jako reprezentację narodu palestyńskiego. Z Palestyńskiej Karty Narodowej miano usunąć wszystkie punkty antyizraelskie. Ciałem prawodawczym w Autonomii Palestyńskiej jest Rada Ustawodawcza, a egzekutywą Palestyński Zarząd Narodowy, którego przewodniczącym został Jasir Arafat. 4 listopada 1995 roku żydowski fanatyk religijny Jigal Amir zamordował premiera Icchaka Rabina.
W 2000 roku znowu w Camp Davis przywódca Autonomii Palestyńskiej Jasir Arafat i izraelski premier Ehud Barak spotkali się z prezydentem Clintonem, licząc na przełom w negocjacjach. Rozmowy nie doprowadziły do porozumienia w sprawie statusu Jerozolimy i powrotu uchodźców palestyńskich. W kilka tygodni po zakończeniu rozmów doszło do prowokacyjnej wizyty lidera prawicowej opozycji Ariela Szarona na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie, wywołała ona wybuch niezadowolenia Palestyńczyków. Krwawe starcia ogarnęły cały Zachodni Brzeg- tak zaczęła się druga Intifada, zwana intifadą Al-Aksa. Kilka dni później Jasir Arafat podjął decyzję o wypuszczeniu z więzień członków Hamasu, którzy byli odpowiedzialni za zamachy na Izraelczyków. Pomimo wszelkich prób ratowania pokoju, doszło do eskalacji przemocy i wzrostu liczby samobójczych zamachów terrorystycznych w Izraelu dokonywanych przez Brygady Męczenników Al-Aksa, Islamski Ruch Oporu (Hamas) i Hezbollah. Izraelska armia przystąpiła do okupacji i pacyfikacji terenów Autonomii Palestyńskiej. W styczniu 2001 roku obie strony spotkały się w egipskiej Tabie, mediatorem były USA, starano się dojść do porumień w sprawie okupacji, utworzenia państwa palestyńskiego, problemu osadnictwa izraelskiego, jednak bez większych sukcesów. W odwecie za szereg ataków terrorystycznych, które miały miejsce wiosną 2002 roku, Izrael rozpoczął ponowną okupację Zachodniego Brzegu, paraliżując instytucje samorządu palestyńskiego. Siły izraelskie ostrzeliwały palestyńskie miasteczka, a osadnicy atakowali palestyńskich wieśniaków i rolników. Dwa lata później Izraelczycy rozpoczęli budowę muru. Dziś jedynymi Żydami, którzy regularnie bywają w Betlejem, są żołnierze w opancerzonych wozach. Od wybuchu intifady zginęło ponad 5 600 Palestyńczyków i 1 200 Izraelczyków. Śmierć Jasira Arafata w listopadzie 2004 roku wygasiła w znacznym stopniu Intifadę. Nowy przywódca Autonomii Palestyńskiej Mahmud Abbas przystąpił do rozmów pokojowych z Izraelem. Stwarzało to nadzieję na pokojowe rozwiązanie konfliktu palestyńsko-izraelskiego, aż do zwycięstwa Hamasu w wyborach w Autonomii w 2006 roku.
Od 2003 roku do dzisiaj trwa otaczanie Zachodniego Brzegu przez Izrael pięciometrowym murem zakończonym drutem kolczastym wzdłuż Zielonej Linii demarkcyjnej z 1947 roku. Wewnątrz znajduje się 35 tysięcy Palestyńczyków. Nigdzie indziej frustracja nie jest głębsza niż w obozach dla uchodźców, gdzie nadal żyją rodziny wysiedlone ze swoich domów w czasie formowania państwa Izrael. Mur docelowo ma mieć 724 km długości. W niektórych miejscach będzie sięgał na 24 km w głąb terytorium Zachodniego Brzegu, wycinając dla izraelskich osadników 10 % palestyńskiej ziemi. Izraelski rząd twierdzi, że jego jedynym celem jest ochrona życia Izraelczyków, a nie ustalanie nowego przebiegu granicy, i gdy tylko w palestyńskiej polityce wobec Izraela nastąpi znacząca zmiana, bariera zostanie zburzona, a ziemia zwrócona. Władze unikają nawet nazwy mur, używając określenia ?płot bezpieczeństwa?.
Dzisiaj premierem Izraela jest Ehud Olmert, a prezydentem Simon Peres.