Historia Krakowa w latach 1800-1830.

W 1795 roku, gdy nastąpił III rozbiór ziem polskich Kraków dostał się w ręce austriackie. Najbliższe lata związane są z nadzieją na odrodzenie państwa polskiego za sprawą Napoleona Bonaparte, który obiecał stworzyć państwo polskie.
W latach 1809 – 1815 Kraków był ośrodkiem departamentu w Księstwie Warszawskim.
Formą manifestowania i umacniania uczuć i więzi narodowych były w 1814 r. uroczystości związane ze sprowadzeniem do Krakowa trumny księcia Józefa Poniatowskiego. Prochy Księcia Józefa i Tadeusza Kościuszki złożono odpowiednio w 1817 i 1818 roku w krypcie św. Leonarda w podziemiach Katedry Wawelskiej, obok królów Rzeczpospolitej.
Dla Krakowa bardzo ważny okazał się 1818 rok, czyli Kongres Wiedeński związany z pokonaniem Napoleona przez koalicję. W wyniku kompromisu pomiędzy trzema zaborcami tj. Rosją, Austrią i Prusami, postanowiono, że Kraków wraz z przylegającymi do niego ziemiami, wyłącznie na lewym brzegu Wisły zostanie miastem wolnym , niepodległym i niezależnym, jedynie pod opieką trzech sąsiednich mocarstw. W rzeczywistości miasto było całkowicie zależne od trzech zaborców. Nowe państewko nazywano Wolnym Miastem Krakowem lub Rzeczpospolitą Krakowską. Powierzchnia Krakowa, wraz z przyległymi ziemiami wynosiła 1150 km². Ludność miasta wynosiła 23 tyś., a całego królestwa 88 tysięcy mieszkańców. Wolne Miasto Kraków zostało urządzone przez komisarzy trzech mocarstw w oparciu o wytyczne Kongresu Wiedeńskiego naszkicowane przez Adama Czartoryskiego.
Okręg Wolnego Miasta liczył 224 wsie i 3 prywatne miasteczka. Sto wsi należało do państwa i kościoła, a pozostałe do 40 właścicieli ziemskich.
W 1818 roku ogłoszono konstytucje Rzeczpospolitej Krakowskiej również opartą na założeniach z kongresu przygotowanych przez A. Czartoryskiego. Ustrój był republikański, faktycznie władze sprawowała arystokracja i burżuazja. Władzą wykonawczą kierował senat, składający się z prezesa (Stanisław Wodzicki) i 12 senatorów. Prezes był wybierany przez Zgromadzenie Reprezentantów, Uniwersytet Krakowski (Jagielloński) i kapitułę krakowską. Senatorów w praktyce wybierali rezydenci Rosji, Austrii i Prus. Jako ciało ustawodawcze konstytucja ustanawiała Zgromadzenie Reprezentantów, zwane sejmem. Część jego reprezentantów wybierały podobnie zorganizowane jak w Królestwie zgromadzenia gminne, część wyznaczały różne instytucje jak Uniwersytet Krakowski (odgrywał on ważna role w ówczesnym życiu politycznym, koncentrując wokół siebie opozycję liberalną). Nikłe kompetencje sejmu ograniczały się do możliwości kodyfikacji praw (bez zmieniania), opiniowania kandydatów i wyboru niektórych kategorii urzędników, a przede wszystkim do kontrolowania praworządności urzędników i sędziów. Wszelkie stosunki zewnętrzne Wolnego Miasta sprawowane były za pośrednictwem służb dyplomatycznych trzech mocarstw rozbiorowych. Językiem urzędowym był język polski. Nad zachowaniem ustalonego porządku bacznie czuwali trzej rezydenci (po jednym z każdego państwa ościennego), formalnie jako przedstawiciele dyplomatyczni. Mimo stałej kontroli „dyplomatów” Polacy mieli zapewniony swobodny rozwój życia narodowego.
Kierujący senatem Stanisław Wodzicki, przywódca frakcji arystokratycznej tak bezwzględnie walczył z opozycją (inteligencja miejska skupiona głównie na uniwersytecie), że wielokrotnie wzywał do ingerencji rezydentów, co zawsze prowadziło do dalszego ograniczania samodzielności Rzeczpospolitej Krakowskiej. Np. w 1820 roku Wodzicki odwołał się do Metternicha i doprowadził do ograniczenia autonomii uczelni. W 1827 r. Wodzicki przegrał w wyborach na prezesa senatu. Sejm obrał kandydata opozycji Józefa Nikorowicza. Wówczas rezydenci na apel byłego prezesa unieważnili wyboru, zawiesili czynności sejmu, a ponadto usunęli opozycjonistów z wyższych stanowisk rządowych i uniwersyteckich. W ten sposób obóz miejscowej reakcji podkopał własnymi rękami samodzielność Wolnego Miasta.
Mimo wielu ograniczeń Rzeczpospolita Krakowska była w praktyce jedynym wolnym terytorium polskim. Wskutek działań patriotyczno-konspiracyjnych państwa zaborcze coraz bardziej ingerowały w Rzeczpospolitą, łącznie z próbą likwidacji w 1835 roku. Okupacja austriacka w latach 1836-1841 doprowadziła do rewolucji krakowskiej.



Źródła:
- Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1995
- Jerzy Skowronek „Od Kongresu Wiedeńskiego
do Nocy Listopadowej”, Warszawa 1987
- Stanisław Grodziński, Eligiusz Kozłowski
„Polska zniewolona 1795 – 1806”, Warszawa 1987
- Józef Andrzej Gierowski
„Historia Polski 1764 – 1864”, Warszawa 1979
- Stefan Kieniewicz
„Historia Polski 1795 – 1918”, Warszawa 1983
- Krzysztof Groniowski, Jerzy Skowronek
„Historia Polski 1795 – 1914”, Warszawa 1987