Portret kobiet w literaturze romantyzmu

1. Romantyzm przypadł zarówno w Europie jak i w samej Polsce na czasy niezwykle burzliwe. Był to czas ruchów narodowowyzwoleńczych (powstanie listopadowe, krakowskie i styczniowe). Literatura zajmowała się głównie walką narodowowyzwoleńczą. Podstawową cechą postawy romantyków był wszechstronny bunt wobec zastanej rzeczywistości. Romantycy nie akceptowali feudalnej struktury społecznej i absolutystycznych rządów, a oświeceniowy racjonalizm, empiryzm, klasycyzm odrzucili jako niewystarczające formy myślenia o świecie i sposoby jego wyrażania.

Nazwa ta narodziła się w wyniku ewolucji słowa "romanus". Poprzez "lingua romana" (język rzymski, czyli łaciński) oznaczająca właśnie wcale nie łacinę, ale język ludowy, powstały z przemieszania się łaciny, języków germańskich i galickich. Języki te do dzisiaj noszą nazwę języków romańskich. Z nazwy języka ludowego utworzono określenie utworów pisanych w tym języku "romance, romans, romant" - romancą zwano utwór drobny, romantami obszerniejsze powieści opowiadające o niezwykłych, awanturniczych, fantastycznych przygodach. I w tym właśnie sensie pojawił się po raz pierwszy w rękopisie w XV w. wyraz "romanticus - romantyczny". Później przymiotnik "romantyczny" zaczęto używać do oznaczenia pewnej specjalnej piękności w poezji, następnie romanse - dramat szekspirowski i hiszpański. To już było znacznie zbliżone do tego, w jakim terminu "romantyzm" używali przedstawiciele młodej generacji artystów i myślicieli w końcu XVIII i początku XIX w., tj. sami romantycy.

Romantyzm tworzy obraz kobiet jako idealnego piękna, istoty wielbionej niczym bóstwo, o niezwykłej wrażliwości uczuć i łagodności. Szczególnie ceniony w romantyzmie był tzw. pierwiastek kobiecy, tak różny od męskiego, ściśle połączony z duchowością, zmysłowością i takim tez rodzajem postrzegania świata.Uwielbione przez artystów wszelkich dziedzin , niemal nieziemskie, niematerialne, były natchnieniem, inspiracją oraz tematem i wzorcem. Strój kobiecy miał być podkreśleniem jej eteryczności, delikatności i piękna, dlatego odziewano je w cienkie, jedwabiste tkaniny o pastelowych barwach. Nie można było nie ulec takim wdziękom, nie pokochać ich właścicielki.

Ta szczególnie czysta istota, niemal niebiańska, cudowna i czasem nieuchwytna postrzegana była często metaforycznie jako kwiat białej barwy bądź anioł, posłaniec niebiański. Wizerunek niespełnionej miłości ukazywany na kartach romantycznych dzieł sprawiał, że ta do której z utęsknieniem wzdychano przybierała wszystkie cechy ideału. Jedyną rzeczą, która dotyczyła kobiety była miłość i tylko do tego uczucia odnoszono jej rolę. To jak przedstawiano niewiastę było materializacją namiętności mężczyzny, który postrzegał obiekt swych uczuć jako doskonałość i przy niej osiągał pełnię życia.

Romantyczne postacie kobiece często nazywano w romantyzmie "Aniela", co miało symbolizować wszystkie elementy składowe duchowego piękna, takie , jak dobroć, delikatność usposobienia oraz czystość myśl.

2. Kobieta jest nieodłączną częścią tematów takich jak miłość, rodzina i macierzyństwo i od zawsze była bohaterką wielu utworów. Jej pozycja i rola w społeczeństwie ulegały zmianom. Dziś niewyobrażalne wydają się nam czasy kiedy kobiecie nie wolno było zagrać roli w teatrze, nawet zasiąść na widowni, a później przez długie wieki podjąć nauki na wyższej uczelni. Te czasy już minęły i dziś kobiety zajmują równorzędne z mężczyznami miejsce w społeczeństwie w większości krajów. Galeria portretów literackich kobiet jest niezwykle bogata i mimo pewnych rozbieżności można wyróżnić pewne typy kobiet jakie zapisały się w literaturze na przestrzeni epok. Chciałabym przybliżyć kilka takich typów, które wydały mi się najbardziej interesujące, godne podziwu bądź naśladowania. Pierwszą taką postacią jest Pani z Ballady „ Lilie’ Adama Mickiewicza. Bohaterka utworu została tu przedstawiona jako niebezpieczna, mordująca z zimną krwią żoną, własnymi rękoma zacierająca ślady zbrodni, do której skłoniła ją jej niewierność wobec męża podczas jego długiej nieobecności. Pani w obawie przed srogimi karami zapowiedzianymi przez powracającego z wyprawy króla, podejmuje decyzję o zgładzeniu męża. Jak okazuje się w pierwszej rozmowie z Pustelnikiem, nie żałuje swojego czynu, a jedynie troszczy się o to aby jej straszna tajemnica nigdy nie wyszła na jaw. Z czasem o braku ojca zapominają dzieci, zapominają też bracia, którzy przybyli aby się z nim zobaczyć.

Jednak Pani dręczona wspomnieniem męża nie potrafi zapomnieć cyt.:

„Pani zapomniec trudno,
Nie wygnać z mysli grzechu.
Zawsze na sercu nudno,
Nigdy na ustach śmiechu,
Nigdy snu na źrenicy!”*

Jest stale roztargniona, skłonna do omdleń i wytrącona z równowagi. Po pewnym czasie okazuje się, że obaj bracia chcą poślubić bratową cyt.:

"Słuchaj, pani bratowo,
Przyjm dobrze nasze słowo.
My tu próżno siedzimy,
Brata nie zobaczymy.
Ty jeszcze jesteś młoda,
Młodości twojej szkoda.
Nie wiąż dla siebie świata,
Wybierz brata za brata". **

*cytat: „Lilije” A. Mickiewicz, Ballady i romanse, wyd. Greg, Kraków 2004, str. 53, wers: 83-87
** cytat: „Lilije” A. Mickiewicz, Ballady i romanse, wyd. Greg, Kraków 2004, str. 55, wers: 175-182

3. Pani nie potrafi wybrać i dlatego ponownie udaje się do Pustelnika z prośbą o pomoc. Ten sugeruje jej możliwość przywrócenia zmarłego do życia, jednak kobieta nie chce nawet o tym słyszeć, więc Pustelnik radzi jej aby sytuację rozstrzygnęły uplecione przez obu braci wieńce. Ostatecznie spór rozstrzyga duch Pana, który upomina się o niewierną żonę i złych braci. Wszyscy zostają pochłonięci przez ziemię. Mimo iż Pani miała dość czasu i możliwości aby zrozumieć, ocenić i przynajmniej w części odkupić swój grzech to nie tylko nie korzysta z szansy na odkupienie duszy, ale z tupetem brnie w coraz większe kłamstwa. Za co też spotyka ją zasłużona kara.

Utwór mówi nam o kobiecie, która zabiła swojego męża. Gdy mąż wrócił z wojny jego żona bała się, że zostanie ukarana za niewierność, więc zaciągnęła go do lasu i zabiła. Twórcy romantyczni w swoich utworach przekazywali wiedzę o psychice i przeżyciach człowieka. Ich bohaterowie są ludźmi przeżywającymi głębokie emocje, rozpacz, miłość i radość. Pani jest przykładem pogłębiania analizy psychologicznej kobiety, ponieważ odzwierciedla ona druga „naturę” romantyzmu- psychologiczne i emocjonalne podejście do życia, że uczucia , myśli i zachowanie ma wpływ na epoke romantyzmu.

Inną kobietą romantyczną, której portret jest wyraźnie namalowany jest Lotta z Cierpień Młodego Wertera .... Szarlotta S. Będąca przyczyną tylu zmartwień i pośrednio też śmierci Wertera jest osobą wyjątkową. Tym razem wygląd zewnętrzny jest wyeksponowany, ale sądzę, że jest to spowodowane tym, że cały ten utwór jest pisany w formie listów. W listach tych Werter dokładnie przedstawia swojemu przyjacielowi Lotte, aby mógł on zrozumieć tą szaleńczą miłość. Przez to jej wizerunek jest wyidealizowany, ale nabiera więcej realistycznych cech niż u mickiewiczowskiej Aldony. Lotta jest przedstawiona jako mądra, oczytana młoda kobieta z wyższych sfer. Werter w swoich listach ukazuje niezwykłą wrażliwość Lotty na piękno, ale też na uczucia innych. Werter się w niej zakochuje z wzajemnością, ale Lotta miała narzeczonego, którego również kochała. Uważam, że w tym miejscu Goethe trochę przesadził z „wielkością” serca Lotty. Nie była taka idealna jakby się wydawałao w epoce romantyzmu- tak jak inne postacie tej epoki są wyidealizowane. Nie wydaje mi się, aby możliwe było kochanie dwojga ludzi taką miłością. Uważam, ze Werter źle interpretuje miłość Lotty. Według mnie jest to miłość łącząca dobrych przyjaciół, a Werter w swoim irracjonalnym szale miłosnym nie jest w stanie tego zrozumieć.

Lotta, mimo miłości do Wertera nie dopuszcza się zdrady narzeczonego Alberta. Nie jest ona w stanie zrozumieć tej szaleńczej miłości Wertera, ponieważ jej światopogląd i delikatne usposobienie nie pozwalają na trochę irracjonalizmu jakim niewątpliwie jest miłość Wertera.

W moim osobistym odczuciu Lotta nie do końca zdaje sobie sprawę z władzy jaką posiada nad Werterem, dla którego każde jej słowo ma jakieś ukryte piękno, lub też dopuszcza się małych zabaw i pomiataniem uczuciem kochanka. Oczywiście nie jest to pokazane w bardzo mocno subiektywnych listach Wertera, ale sądzę, że Lotta jako osoba oczytana i inteligentna byłaby
w stanie zrozumieć swoją straszliwą moc i władzę nad Werterem. Lotta Goethego jest chłodniejsza i mniej się poświęca, ale przez to staje się bardziej ludzka i łatwiej jest sobie wytłumaczyć miłość Wertera.

4. Kobiety godne podziwu spotykamy także w dramacie „ Balladyna „ J. Słowackiego czyli Alinę i Balladynę. Bohaterki, będące siostrami, różnią się zarówno charakterem jak i wyglądem, są swoimi przeciwieństwami. Obie siostry pochodzą z ludu, żyją wraz z matka(wdową) w ubogiej, leśnej chatce. Są postaciami należącymi do świata rzeczywistego i kierują się dlatego tego świata prawami. Alina ukazana jest jako wysoka, smukła, zgrabna dziewczyna, o blond, długich włosach, która nosi warkocz, spadający jej na ramię. Ma fiołkowe oczy. W oczach Kirkora jawi się aniołem.

Jej starsza siostra – Balladyna opisana jest jako ładna, wysoka, zgrabna brunetką, o alabastrowej cerze, która długie włosy splata w warkocz.Uroda młodszej córki jest jakby odbiciem jej charakteru. Jasność nie tylko otacza jej wygląd, ale także jej duszę. Alina jest wesoła, pogodna, szczera. Bardzo kocha matkę i siostrę. Mówi, że gdyby Kirkor ją poślubił, zabrałaby je obie ze sobą do jego zamku. Jest gotowa pokochać go. Życie w biedzie i ciężka praca nie martwią jej i nie sprawiają jej większych trudności. Przyjmuje swój los w spokoju i stara się być szczęśliwa. Jest także bardzo otwarta, dobroduszna i serdeczna dla innych. Alina jest wzorową córką i siostrą. Lubi pomagać w domu, nawet pracuje za siostrę- wynika to z jej dobroci. Troszczy się nie o siebie lecz o bliźnich. Okazuje się jednak być łatwowierna i naiwna. Jej ufność, staje się dla niej zgubą. Nie podejrzewa, że niebezpieczeństwo może zagrażać jej ze strony siostry. Nie potrafi dobrze ocenić sytuacji, charakterów, zamiarów ludzkich i przewidzieć ich działań. Jest ukazana jako niewinna i krucha istota, występnie zamordowana przez siostrę. Jest bohaterka pozytywną.

Wygląd zewnętrzny Balladyny również ma wskazywać czytelnikowi na jej charakter. Balladyna wydaje się być na początku tylko zła siostrą, leniwą, egoistyczną i psutą przez matkę, której w rzeczywistości nie kocha i nie darzy szacunkiem. Wkrótce okazuję się, że jest zazdrosna o siostrę, która traktuje jak rywalkę i darzy jedynie nienawiścią. Z czasem ujawnia się jej zbrodnicza i ciemna natura. Staje się przebiegła, uparta, silna, despotyczna i władcza. Gdy dostrzega szansę ucieczki od biedy i zdobycia władzy, zmienia się w bezwzględną, groźną kobietę, której wygórowane ambicje doprowadzają do pozbawienia moralności. Myśli jedynie o sobie. Wraz z rozwojem akcji charakter Balladyny się zmienia, staje się bardziej mroczny i występny. Autor, który opierał się na dramatach Szekspira, wzorował jej postać na wizerunku Lady Makbet. Balladynę tak samo ogarnia żądza posiadania władzy. Jej występne uczynki powoli doprowadzają ją do obłędu.

5. Szukając malin wszędzie widzi krew. Jest to już zapowiedzią, jej przyszłej zbrodni. Trapią ja wyrzuty sumienia, wizje. Słyszy głosy ( odzywa się do niej piszczałka wierzbowa). Nawiązaniem do szekspirowskiego dramatu jest również ukazanie się Balladynie ducha Aliny. Balladyna nie kochała również Kirkora. Ślub z nim ma dla niej znaczenie tylko z tego względu, że pozwoli jej zdobyć władze i uciec od świata w którym czuje się źle. Gdy Kirkor wyjeżdża, a ona zostaje sama i piastuje władze, staje się tyranem, gnębi i prześladuje poddanych, wyrzeka się matki, która prosi ją o pomoc. Dalsze jej działania są obrazem zbrodniczych metod dążenia do władzy, po trupach pnie się do celu, nie przebiera w środkach, nie okazuje skrupułów. Gdy zostaje już całkiem sama na polu walki i nie ma już innych rywali, pragnie zacząć życie od nowa. Ma nadzieję, że jej zbrodnie nie zostaną wykryte. Obiecuje sobie się zmienić. Każe rozkuć jeńców z pęt, rozdawać codziennie jałmużnę żebrakom, a także uhonorować zwłoki Kirkora. Jej zmiana jest jednak spowodowana jedynie strachem przed wykryciem i karą. Jest zakłamana i wciąż gra. W końcu pod naciskiem ludu, domagającego się ukarania sprawców morderstw na dworze, wydaje wyrok na winnych (w rzeczywistości na samą siebie) i ginie porażona piorunem.

W pracy wybrałam dwie postacie negatywne, chociaż o Lottcie też można by rzec, że jest postacia negatywna, ponieważ swoja postawą doprowadziała do śmierci „ukochanego”. Wydaje mi się, że większość ludzi uważa, że epoka romantyzm to tylko miłośc, piekno itp. W rzeczywistości w większości przypadków tak jest...kobiety postrzegane w utworach są wspaniałe, piękne, bez grzechu i jedyne w swoim rodzaju. Ale chciałam zwrócić uwagę na ta drugą stronę „romantyzmu”. Kobiety opisane przezemnie także są piękne, warte uczuć innych oraz kochane. Tylko, że w tych trzech utworach są one przedstawione bardziej od strony emocjonalnej, psychogicznej...wydaje mi się, że są to portrety psychologiczne kobiet zakochanych i kochanych, które nie potrafia sobie poradzić z ta miłością.

6. Bibliografia:
Lieratura podmiotu:
1. A. Mickiewicz: Ballady i romanse, Lilije, wyd. Greg, Kraków 2004r.,
2. J. W. Goethe: Cierpienia młodego Wertera, wyd Greg, Kraków 2006r.,
3. J. Słowacki: Balladyna, wyd. Ossolineum, Wrocław 1986r.,
Literatura przedmiotu:
1. Strona internetowa: http://pl.wikipedia.org/wiki/Romantyzm, (09.12.2008r)
2. T. Macios: Leksykon lektur szkolnych, Liceum, wyd. Park, Bielsko- Biała 2007r., str. 37-46
3. T. Skoczek: Historia literatury światowej, Tom VI, Romantyzm, wyd. SMS, Bochnia- Kraków- Warszawa 2006r.,
4. J. Bajda: Epoki literackie, Wielki leksykon literatury polskiej, wyd. Dolnośląskie, Wrocław 2007r., str. 314-316,

Praca również w załączonym pliku