Regionalizm

1.HISTORIA REGIONALIZMU
Nazwa ta powstała u schyłku 19 wieku we Francji- dążenie do uniezależnienia centrum. Nazywany był również prowincjonalizmem, nacjonalizmem i autonomizmem. Regionalizm akcentuje odrębność kulturową.
.
2.DEFINICJE REGIONALIZMU (poszukiwanie własnej tożsamości)
1. Punkt widzenia globalistyczne- wszelki formy zrzeszenia ograniczonej liczby państw (ponad granicami ze względu na swoje wspólne cele).
2. Punkt widzenia prawno-polityczny- tworzenie w oparciu o prawno historyczne uwarunkowania, toruje sobie drogę przez antagonizmy, jest to proces trudny, wytwarza wyższe for my współistnienia państw.
3. Z punktu widzenia politologii- opiera się na szeroko pojmowanej autonomii, cele kulturowo- językowe, ekonomiczne, autonomia i samodzielność, tworzenie więzi nie bez brania pod uwagę suwerenności autonomii wynikającej z wizji zależności.
4. Z punktu widzenia nauki o literaturze- pewien rodzaj dzieł literackich, zespół kierunków literackich mające na celu szeroko pojęte odwołanie się od regionalizmu, jego kultury, językiem przeciwstawiającym się w literaturze ogólnonarodowej.
5. Z punktu widzenia przewodnika encyklopedycznego- prowincjonalizm, element fonetyczny, językowy, występujący w jedynie w danym regionie (na danym terytorium), prowincjonalizm jest często utożsamiany z regionalizmem.
6. Z punktu widzenia socjologicznego- tendencja, ruch społeczny, oparty na lokalnej kulturze, lokalnych potrzebach i aspiracjach.
7. PWN- prąd społeczno- kulturowy dążący do zachowania swoistych cech kulturowych, ich odnowa i propagowanie.
8. Encyklopedia Multimedialna:
A) tendencja społeczna przejawiająca się dążeniem zachowania ukształtowanych w procesie historycznym odrębności regionalnych kulturowych ( gwara, folklor i tradycji),
B) dążenie do oparcia rozwoju w kraju na strefie samorządowej za zminimalizowanej administracji państwowej,
C) prowincjonalizm- ruch kulturowy o określonym programie ideowo-literackim, nawiązującym do kultury, obyczajów, języka danego kraju w oparciu do głównych nurtów ogólnonarodowych lub obok nich.
9. Zjawisko poszukiwania przez zbiorowość terytorialną wewnątrz systemu państwowego własnej tożsamości.

3.Trzy SEMANTYCZNE (znaczeniowe) warstwy komunikacyjne w regionalizmie:
1. ogólna- ustalenie tożsamości, rozpoznawanie własnej kultury, u utożsamianie identyfikacji,
2. psychologiczna- utożsamianie jednej osoby z drugą osobą, utożsamianie z inną osobą danego regionu i przekazywanie jej stanów emocjonalnych, sukcesów porażek,
3. socjologiczna- utożsamiani e się jednostki lub innej grupy z przekonaniami lub wartościami innych ludzi w danej grupie.

4.ETYCZNE ASPEKTY REGIONALIZMU
Regionalizm wyznacza:
1) kulturę regionu- oznacza jako całokształt wytworów człowieka regionu,
2) jest gwarantem zachowania kultury,
3) terytorium, przestrzeń działalności społeczności regionu.

Regionalizm postrzega się w dwóch aspektach:
1) przedmiotowym- terytorium,
2) podmiotowym- subiektywna działalność społeczeństwa regionu.

Wymiary aksjologiczne regionalizmu:
1. stanowi naturalne środowisko rozwoju osoby w grupie,
2. urzeczywistnia naturalną podmiotowość jednostki,
3. jest miejscem ujawniającym i przeżywania tożsamości,
4. jest przestrzenią autentycznej autonomii,
5. jest przestrzenią aktywności człowieka. Przyjmując system wartości grupy regionalnej najważniejsze jest poczucie tożsamości.
Wspólnota regionalna jest miejscem tworzenia, gromadzenia, przetwarzania wielorakich wartości. Grupa lokalna tworzy niższy system wartości na drodze doświadczeń i narzuca je swoim członkom.
Rzeczywistość etyczną określa miarą etosu. Etos daje świadectwo jednolitości grupy lokalnej i wspólnoty.

Dwie płaszczyzny świadomości etycznej:
1.świadomość etyczna społeczności- składają się na nią doświadczenia i przeżycia grupy, grupa akceptuje powszechną hierarchię wartości;
2.zachowanie grupy-> widoczne na zewnątrz (postawy moralne).
Grupa lokalna jest nośnikiem i gwarantem systemów wartości.
Aksjologiczność gwarantuje prawidłowy rozwój jednostki.
Relatywizm moralny nie jest pozytywnym elementem i gwarantem systemów wartości.

Dwie płaszczyzny wspólnoty regionalnej:
1.świadomość etyczna wspólnoty-> na nią składają się doświadczenia i przeżycia oraz odpowiedzialność moralna, motywacje czynów;
świadomość moralna-> rozumienie, zdawanie sobie sprawy, znajomość norm moralnych obowiązujących w grupie, respektowanie hierarchii wartości wytworzonych przez grupę, kwestia akceptacji przez grupę, kwestia akceptacji społecznej w grupie na podstawie przestrzegania zasad akceptowanych przez grupę;
2.całokształt zachowania w grupie-> to wszystko co jest widoczne na zewnątrz, u jego podstaw stoi świadomość etyczna, gotowość do określonych zachowań w określonych sytuacjach.
Świadomość regionalna- jest wynikiem długotrwałych i złożonych procesów społecznych, na które składają się różne obiektywne i subiektywne czynniki. W tym tez kontekście trzeba widzieć ogólnie słabą świadomość regionalną w Polsce.
Słabość ta wynika z dwóch głównych przyczyn:
1)częste zmiany podziałów regionalnych ziem polskich w ciągu ostatnich dwóch stuleci; 2)strukturalna słabość świadomości regionalnej w systemie komunistycznym, cechującym się brakiem możliwości swobodnej samoorganizacji społeczne.

5.TOŻSAMOŚĆ
Tożsamość-> poczucie przynależności, identyfikacja.
Tożsamość regionalna jest specyficzną t tożsamością zbiorową i kulturową oparta na tradycji i regułach, odnoszona do regionu cech społecznych i kultury.
Tradycja regionalna to zespół idei, poglądów, wyobrażeń.
Tożsamość regionalna związana jest z tożsamością:
1) indywidualną -> zbiór sądów, wyobrażeń przekonań, układ auto-definicji jednostki.,
2) społeczną-> zwielokrotniona tożsamość indywidualna oparta na wspólnych wartościach, normach, zwyczajach; oparta jest na przeżywanej tradycji, nie da się jej zredukować do tożsamości indywidualnej,
3) kulturalną -> odmiana tożsamości społecznej, trwa identyfikacja członów z układem kulturowym tworzonym przez zespół idei, przekonań, obyczajów, norm.

NIKITOROWICZ:

Tożsamość- niepodlegająca zmianom, jednakowość, której podłożem jest głównie kod genetyczny. Obecnie stosowany jako podkreślenie niepowtarzalności jednostki lub grupy. Konkretne społeczne całości posiadają określoną tożsamość grupową, kulturową czy wyznaniową, która jest wynikiem działania w nich jednostek sprecyzowanych tożsamościach indywidualnych.
Tożsamość kształtuje się w określonej kulturze i pod wpływem ludzi. Jest to jedna metoda tworzenia obrazu siebie, koncepcji siebie czy identyfikowania;
tożsamość= identyfikacja, samookreślenie= poczucie tożsamości kształtuje się pod wpływem kultury;
tożsamość (samowiedza, samoświadomość): jednostka-> grupa, kultura, społeczeństwo;
czas pełny: przeszłość- teraźniejszość- przyszłość (<- muszą istnieć jakieś perspektywy).

SZCZEPAŃSKI:

różne tożsamości: religijna, regionalna, kulturowa, itp.;
tożsamość aktora społecznego= definiowanie własnego ?ja?;
przekonania= w miare utrwalone sądy, zdania, zachowania;
postawa (3 sfery): intelekt (wiedza), emocje (uczucia, więzy), działania => i te trzy sfery prowadzą do świadomości.
Perspektywy tożsamości regionalnej według Szczepańskiego:
1. psychologiczna- indywidualna identyfikacja z regionem, jego społecznością i kulturą, gotowość do altruistycznych działań na rzecz regionu; brak zindywidualizowanej tożsamości regionalnej.
2. socjologiczna- podział na my- oni, poczucie odrębności, odwołanie do małej ojczyzny, są ze sobą w konflikcie, ale łączą się wobec z zagrożeniem z zewnątrz.
3. geograficzna- przywiązanie do terytorium, miejsca i przestrzeni, poczucie bezpieczeństwa i wolności.
4. etnograficzna- wyznaczniki: strój i zwyczaje.
5. historyczna- związek indywidualny i społeczny z dziełami i historią regionu.
6. ekonomiczna- wspólnota gospodarowania, ekonomia regionalna, konkurencja między regionalną, przepływ kapitału, ludzi i idei, globalizacja i stosunek do niej.
Regionalny uniwersalizm symboliczny-> wartości tożsamości kulturalnej
Grupa etniczna-> ma odrębne cechy kulturowe (np. strój), występują w odrębie szerszej grupy, ich tożsamość kulturowa jest związana z odrębnych terytorium, posiada świadomość odrębności kulturowej, językowej i historycznej.

BOCHRZAŃSKI:

tożsamość społeczna (grupowa):
*znajdując się w jakimś społeczeństwie, człowiek zawsze gra role (filozoficzna teoria gry- hermeneutyce),
*zwielokrotniona tożsamość indywidualna,
*tożsamość zbiorowa, oparta na tradycji i współczesności.

Tożsamość kulturowa:
*jedna z odmian tożsamości społecznej,
*idee, poglądy, względnie stała identyfikacja związana z wart ościami.

KWAŚNIEWSKI:

12 tez:
1) Tożsamość- nie jest przejawem zacofania i przeszkodą w rozwoju, lecz faktem dziedzictwa, do którego powinno się nawiązywać lub modyfikować,
2) Tożsamość ma określony wymiar przestrzenny,
3) Cywilizacja może niszczyć folklor, tożsamość nie jest destruktywna dla regionalizmu,
4) O tożsamości decyduje to, co jest udziałem szerszej społeczności,
5) Region ma swoją specyfikę, jest odrębną całością zawierającą się jednak w większej części terytorium (narodowego, państwowego),
6) Realizacja celów regionalnych od szczegółów do ogółów, przeciwstawianie się tendencjom ogólniejszym godzącym w tożsamość regionalną,
7) Dążenie do samorealizacji kulturalnej,
8) Rozwijanie regionalnej świadomości w społeczności,
9) Układanie stosunków innymi regionami,
10) Wpływy zewnętrzne przyjmowane jako element modyfikujący, ale nie jako podstawowy wzór dla przemian regionalnych tożsamości kulturowych,
11) Uznawanie środków społecznych, regionalnych ponadregionalnych nie jako odgórnego promieniowania władzy,
12) Uznawanie pozytywnego charakteru regionalizmów literackich językowych oraz regionalizm jako dyrektywy dla badań zachowania ludzkiego jako czynników wzmacniających samoświadomość regionalną i społeczną.
Tożsamość ? skrót od pojęcia poczucie tożsamości. Tożsamość pochodzi od słowa tożsame. Tożsamość- bycie tym samym, identyczność, podobieństwo polega na częściowej tożsamości cech.
Poczucie to uświadomienie sobie czegoś, co jest fundamentem niezaprzeczalnym, stanem wewnętrznym. Słowa bliskoznaczne to odczucie, uczucie. Jest to pewien stan świadomości, coś zachodzi, ale nie potrafi tego bliżej określić.

Charles Taylor: Tożsamość- to wiedza o tym kim się jest. Oznacza orientację w przestrzeni moralnej, gdzie rodzą się pytania o dobro i zło, o sens i bezsens ludzkiego życia. Wg. Niego świadomość samego siebie polega na uzmysłowieniu sobie podstawowych momentów własnej tożsamości poprzez narrację indywidualną wtopioną w grupę z której jednostka się wywodzi.

Antoni Giddens: Tożsamość ? to jak ludzie rozumieją samych siebie i co dla nich ma znaczenie. Poczucie naszej tożsamości kształtuje się w procesie socjalizacji (wrastania w społeczeństwo)

Eric Ericsson ? tożsamość nabywa się w ciągu całego życia, ciągle się rozwija. Podzielił fazy życia na 8 etapów. Faza nabywania tożsamości nabywa się w okresie dorastania.
Odróżnia 4 elementy tożsamości:
I świadomy, samopotwierdzenie siebie jako swojej tożsamości
II ciągłość osobistego charakteru
III milczące realizowanie syntezy ego
IV wewnętrzna solidarność z ideałami i właściwościami grup
3 pierwsze to kategorie psychologiczne, 4 to zewnętrzne odczucia.

Antonina Koskowska- Tożsamość jednostki składa się z wielu identyfikacji. Tożsamość kształtuje się w danej grupie pod wpływem określonej kultury. Odpowiada na pyt. Kim jestem, po co jestem, kim byli moi przodkowie, jaka jest moja historia, kim chce być

Zbigniew Bokszański ? tożsamość to odp. Kim jestem. Nie można jednak jednoznacznie odpowiedzieć kim jestem. Czynnikiem, który wpływa na kształtowanie tożsamości jest kultura. Tożsamość kulturowa- to względnie trwała koncepcja, czyli obraz osoby własnej, wyrażająca się w identyfikowaniu z własnymi wartościami


6.KULTURA REGIONALNA
Na kulturę regionalną składają się:
1) okres około wojenny- imigracja inteligencji,
2) czynnik ekonomiczny- migracja ekonomiczna,
3) społeczeństwo przygraniczne.

Wielokulturowość- jest komunikacją międzykulturową, zwiększa wrażliwość, kształtuje otwartość i tolerancję, uczy akceptacji wielu różnych kultur i tego, co w nich wspólne. Nie da się jednak w tym uniknąć animozji, często dochodzi do separacji.
Skutki wielokulturowości:
1. wzbogacenie kultur o kultury napływowe,
2. przyjmowania kultury przez obywateli napływów.
W skład kultury regionalnej wchodzą:
I) dziedzictwo przeszłości-

1.muzeum- instytucja gromadząca, przechowująca i udostępniająca zbiory z różnych dziedzin. Zadaniem nowoczesnych muzeów jest: gromadzenie i konserwacja zabytków, ich naukowe opracowywanie (m.in. inwentaryzacja) i udostępnianie (wystawiennictwo).
W II połowie XVIII w. powstały pierwsze wielkie muzea europejskie.
W XX w. muzea przekształciły się w aktywne placówki naukowe i oświatowe.
W Polsce pierwszym muzeum publicznym były zbiory Czartoryskich, wystawione w początku XIX w. w Puławach. Na przełomie XIX i XX w. pojawiła się koncepcja muzeum regionalnego (Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem).
Po II wojnie świat. zadanie odbudowy sieci muzealnej powierzono Nacz. Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków.
Muzea przechowują tradycje, dorobek cywilizacji, prowadzą także galerie sztuki uprawianej w regionie. Przy muzeach działają towarzystwa przyjaciół.

2.stowarzyszenie- dobrowolne i trwałe zrzeszenie osób, o celach niezarobkowych, samodzielnie określające swoje programy i strukturę; wyjątkowo może prowadzić działalność gospodarczą, przeznaczając dochód na cele statutowe z wyłączeniem członków stowarzyszenia. W Polsce mogą być stowarzyszenia zwykłe i zarejestrowane.

II) język-
regionalizm jako język (forma językowa):
1) wyrażenie lub jakikolwiek element językowy, cechy wymowy, składanie słów, gramatyka o zasięgu ograniczonym, co do terytorium językowego;
2) prowincjonalizm- jednostka systemu językowego reprezentująca lokalną odmianę języka ogólnonarodowego.

Mówiąc o języku mamy najczęściej na myśli ludzką mowę, tj. system artykułowanych dźwięków, układających się zgodnie z konwencją. Nie należy jednak mylić tych dwóch pojęć, gdyż mowa oznacza używanie języka w procesie porozumiewania się. Język jest także wyrazem przywiązania i poczucia przynależności.
Różne odmiany jednego języka mówionego nazywane są dialektami.

Dialekty terytorialne jakiegoś języka to odmianki językowe, oddalające się od wspólnego punktu wyjścia w wyniku ewolucji w czasie i przestrzeni jednolitego niegdyś systemu i ewolucji struktury społ., która ten system obsługuje.

Różne odmiany dialektów określa się jako:
*gwarę, narzecze - dialekt pewnego obszaru,
*żargon - dialekt pewnych grup zawodowych,
*slang - dialekt innych grup.

Gwara jest to mówiona odmiana języka ogólnonarodowego (tzw. języka literackiego), posiadająca swoiste słownictwo, a często i odmienną frazeologię oraz artykulację. Gwara ma mniejszy zasięg w stosunku do, dialektu, który występuje w określony regionie (np. Podhale). Gwara występuje najczęściej w obrębie jakiejś mieściny, wsi, miasta. Może być tak, że w ramach określonego dialektu występują różne gwary.
W językoznawstwie gwarę utożsamia się z regionem. Zwraca się przez to na uwarunkowania historyczne i kulturowe.

Dialektyzm-> użycie gwary, zwrot, forma, wyraz właściwy.
Gwara jest odmianą regionalnej polszczyzny.
Polszczyzna regionalna jest uwarunkowana społecznie (rzadziej posługują się nią ludzie wykształceni). Do gwary zalicza się także wyrazy pochodzenia obcego, np. germanizmy.

Język regionalny:
=>odmiana języka ogólnonarodowego, zlokalizowana w regionach, odznaczająca się pewnymi odrębnościami na wszystkich warstwach systemu językowego, silnie związana z podłożem dialektycznym;
=>w komunikacji język regionalizmu zachowuje się inaczej niż dialekty, gdyż bywa również używany przez warstwy wykształcone;
=>regionalizmy wyrastają na podłożu odrębności kulturowej regionu w stosunku do większego terytorium i szerszej społeczności komunikacyjnej.

III) system wartości-

1.folklor- ogół cech wspólnych danej społeczności, określający jej charakter, obyczaje, tradycje, kulturę, w tym obrzędowość i sztukę. Termin folklor wprowadził 1846 W.G. Thoms.

Folklor opiera się na światopoglądach ?typu ludowego? (mit, magia, sakralność, mityzacja). Przekazy folklorystyczne jako dominujące są znamienne dla społeczności pierwotnych i plemiennych.
W społeczeństwach stanowo-klasowych funkcjonują jako kultury nieoficjalne (folklor chłopski), środowiskowe (folklor szlachecki).
W społeczeństwie masowym stają się reliktowe, bądź występują w postaci subkultur.

Podstawowe cechy folkloru:
*oralność (ustność), nie będąca kategorią formalną ale światopoglądowo-estet.; *kolektywność, przejawiająca się w anonimowości i tradycyjności wytworów, kanonie improwizacji, wariantywności, kategorii twórcy-odtwórcy;
*estetyczność.
Dwie pierwsze cechy wyrażają jedność norm estet., moralnych, tożsamość ideałów i wzorów życia, hierarchię wartości wspólnoty folklorystycznej.
Estetyczny aspekt folkloru oznacza przeżywanie oraz interpretowanie świata w sposób typowy dla sztuki.

Folklor jest zjawiskiem wielofunkcyjnym, charakteryzuje go jedność funkcji praktyczno-bytowych, estet., normatywnych i światopoglądowych. W środowisku macierzystym wyraża podstawowe potrzeby egzystencjalne, wyrasta z doświadczenia życia wspólnotowego i zarazem to życie modeluje (?scenariusze zachowań?), jest rzeczywistością symbol.-artyst. małych grup i wspólnot typu emocjonalnego, nośnikiem więzi grupowych.

Badaniem folkloru zajmuje się etnologia, a opisywaniem etnografia. Badania folkloru dostarczają wiedzy historycznej, w tradycji ludu zachowane są ważne informacje, wykorzystywane przez socjologów i antropologów zarówno do analizy przeszłości, jak i interpretowania ciągłości zjawisk społecznych i kulturowych.

Istotą folkloru jest:
1.wydobywanie elementów interesujących treściowo i formalnie;
2.prezentowanie tych treści w formie atrakcyjnej (łączonej z częściami obcymi, rzadko odsłownie);
3.ukazanie elementu folkloru w sytuacjach specjalnie wywołanych, odmiennych od autentycznego ich występowania.

Według Burszta folklor powstał:
=ze względu na zanik kultury ludowej,
=w odpowiedzi na kulturę masową,
=ze względu na niskie wartościowanie pop-kultury.

2.folkloryzm- termin folkloryzmu wprowadził H. Moser w latach 60.
Folkloryzm to system odwołań do zjawisk kultury ludowej, przeniesienie ich poza macierzyste środowisko kulturowe i wtórne użycie w postaci cytatu lub stylizacji ?na ludowo? w popularnej kulturze artyst. (muzyce, widowisku, plastyce, piśmiennictwie), w kulturze bytu (turystyka, wystrój wnętrz), w przekazie kultury masowej (pamiątkarstwo, reklama).

Folkloryzm pełni funkcje pośrednika między kulturą lud., także w jej historycznej postaci, a kulturą narodową. Jest wyborem tradycji, nadaje kulturze nar. cechy stylu lud., wzmacnia poczucie ?swojskości?, ?lokalności? i tożsamości kulturowej.
Realizuje funkcje zabawowe, estet., wtórnie może pełnić funkcje ideologiczne, a nawet polityczne.

Znaki tradycji lud. (strój, taniec, symbole chłopskiego etosu) służą wzmacnianiu wspólnot typu emocjonalnego i są wykorzystywane w obchodach uroczystości nar. i rel., obrzędowości świątecznej, festynach, mityngach i spontanicznych zgromadzeniach publicznych.

IV) idee, przekonania-
Polski regionalizm od pierwszych dziesięcioleci XX wieku odgrywał i wciąż odgrywa znaczącą rolę w życiu i kulturze naszego narodu.
Zdaniem Jana Bujaka regionalizmy polskie były elementem wzmacniającym proces narodowotwórczy, proces, który w przypadku narodu polskiego trwał przez cały wiek XIX, a przybrał na sile zwłaszcza w początkach XX wieku- wtedy, gdy idee regionalne przyjęły się na ziemiach polskich.
Ideami regionalnymi przepojona jest deklaracja Ministerstwa Edukacji Narodowej. Zasadniczym warunkiem zachowania własnej kultury i jej trwania jest przekaz dziedzictwa kulturowego. Powinno być ono rozumiane przede wszystkim w kategoriach historii, żywej tradycji, folkloru, folkloryzmu oraz języka. Obecnie w regionalizmie chodzi o dynamiczny rozwój i wzbogacenie wartości tkwiących we własnym środowisku.