Skutki wielkich odkryć geograficznych

W XV i na początku XVI wieku, wielkie odkrycia geograficzne dokonane przez Hiszpanów i Portugalczyków, były obok rozwoju humanizmu, reformy religii oraz wynalazku druku, jednym z najważniejszych zjawisk, wpływających na głębokie przemiany realiów życia europejskiego. Głównym celem, czysto ekonomicznym, wypraw była chęć zdobycia metali szlachetnych, których w XV wieku w Europie bardzo brakowało (wyeksploatowane kopalnie srebra w Europie środkowej i złota z Zatoki Gwinejskiej) i w mniejszym stopniu przypraw oraz współegzystujący bez sprzeczności motyw religijny („niekończąca się” wojna między chrześcijańską Europą a wyznawcami Islamu). Wielkim wyprawom nie towarzyszyła żadna rewolucja techniczna, tylko stopniowe wykorzystywanie nabytej wiedzy i zdobywanego wciąż doświadczenia. Pociągnęły jednak za sobą liczne (pozytywne i negatywne) konsekwencje, a wśród nich m. in…

Bezpośrednią konsekwencją wielkich odkryć było utworzenie imperiów kolonialnych: portugalskiego i hiszpańskiego. To pierwsze opierało się na rozlicznych faktoriach, rozsianych po całym obszarze od Azorów po Filipiny i Indonezję, stanowiących ufortyfikowane porty, dominujące nad resztą kraju i służące jako porty przeładunkowe dla statków handlowych oraz jako bazy floty wojennej, zapewniającej, przy użyciu siły, monopol handlowy Portugalczykom wobec wszelkich konkurentów (zarówno europejskich, jak i azjatyckich). Zupełnie inne było kolonialne imperium hiszpańskie. Wielu zdobywców wywodzących się z Hiszpanii podejmowało kolejne wyprawy odkrywcze. Dokonując zarazem podbojów Nowego Świata w trzech etapach: Wielkie Antyle (1492 – 1519), Meksyk zdobyty na Aztekach przez Hernana Cortesa (1519 – 1521), Peru zdobyte na Inkach przez Francisco Pizarra (1531 – 1533). Po złupieniu skarbców Azteków oraz Inków eksploatacja kopalń złota, a przede wszystkim srebra, prowadzona przez wicekrólów reprezentujących monarchię Hiszpanii, zapewnia do połowy XVI wieku wielkie bogactwo Indiom Hiszpańskim, a w konsekwencji metropolii.

Skutki wielkich odkryć mają ogromne znaczenie również dla całej Europy. Po raz pierwszy gospodarka europejska – ograniczona w końcu XV wieku do Starego Kontynentu, z dwoma głównymi ośrodkami w północnych Włoszech i w Niderlandach – rozwija się na skalę światową. Głównym rezultatem tego rozwoju jest wzrost znaczenia wybrzeża atlantyckiego, ze sprawującymi kontrolę nad handlem światowym Lizboną i Sewillą, oraz Antwerpii, wielkiego portu hiszpańskich Niderlandów, zapewniającego redystrybucję produktów kolonialnych na reszcie kontynentu europejskiego. Wzrost znaczenia portów atlantyckich nie oznacza jednak bezpośredniego i nieodwracalnego upadku portów śródziemnomorskich, choć na pewien czas ich rola się zmniejszyła.

Inną konsekwencją eksploatacji Nowego Świata jest napływ do Europy metali szlachetnych. Ich zasoby europejskie w końcu XVI wieku będą dwukrotnie większe niż na początku, zasoby srebra zaś trzykrotnie, a może nawet czterokrotnie większe. Ten wzrost, który nabiera znaczenia po roku 1550, staje się siłą napędową handlu, pociągając za sobą wzrost cen towarów przemysłowych i zarazem wzrost produkcji. Nie wszyscy Europejczycy odnoszą z tego rozkwitu ekonomicznego jednakowe korzyści. Wielkimi beneficjantami jest mieszczaństwo kapitalistyczne dużych miast handlowych, właściciele manufaktur, hurtownicy, armatorzy i bankierzy. Z pewnymi wyjątkami nie jest nimi szlachta, która, aby utrzymać swoją pozycję społeczną, musi stawić czoło wydatkom rosnącym szybciej niż dochody z uprawiania ziemi. Jeśli chodzi o klasy niższe, zależnych wieśniaków i najemnych robotników miejskich, następuje ich pauperyzacja na skutek wzrostu cen towarów rolniczych i przemysłowych. W końcu, chociaż Portugalczycy i Hiszpanie mają oczywiście największy udział w tym wzbogaceniu się, to fakt, iż coraz bardziej skłonni są kupować za granicą prawie wszystko, czego im trzeba, sprawia, że pieniądze amerykańskie trafiają do Sewilli, a handel portugalski z Azją wzbogaca resztę Europy.