"Lalka" Prusa- opowieść o rodzacym się kapitalizmie

"Lalka" Prusa to powieść, której tematyka stanowi kompilację wzorów romantycznych i pozytywistycznych. Jednocześnie jest w niej krytyka głównych haseł pozytywizmu, obalająca mity o możliwości zjednoczenia narodowego, czy realizacji haseł "pracy organicznej" i "pracy u podstaw". Powieść powstaje w czasie, gdy już właściwie wiadomo, że program pozytywistów był zbyt ograniczony i w gruncie rzeczy prowadził do kapitalistycznej pogoni za pieniądzem.
Na czym polega to "opowiadanie o rodzącym się kapitalizmie"? Juz sama postawa głównego bohatera ma w sobie coś z kapitalistycznego przkonania, że wszystko można kupić za pieniadze. Owszem, miłość Wokulskiego do Izabeli Łeckiej jest wielka i nieszczęśliwa, być może romantyczna, ale drogi, jakimi kupiec stara się pozyskać względy panny, są z gruntu kapitalistyczne. Oto wpierw Wokulski stara sie rozwinąć przedsiędiorstwo, osiągnać majątek, a przez to wyższy stopień w hierarchii społecznej, by zbliżyć się do ukochanej arystokratki.
Już sama możliwość takiego awansu klasowego poprzez wzbogacenie się na handlu, świadczy o czymś nowym w stosunkach społeczych, właśnie o kapitalizmie.
Ten rodzący się nowy prąd społeczno-ekonomiczny podkreslony jest jeszcze przez wprowadzenie do powieści postaci Rzeckiego. Już sam fakt, że stary subiekt, wierzący w to, że Polskę wybawi "drugi Napoleon", pisze pamiętnik, a więc dzieło opowiadajace o przeszłości, świadczy o tym, że stare czasy minęły, że nie ma już miejsca na najszlachetniejsze nawet idee, jeśli nie mają one szans reallizacji. Liczy się przede wszystkim pieniądz. Przekonuje się o tym bolesnie sam Wokulski, który- uzyskawszy zgode Izabeli na małżeństwo- zrozumiał, że nie uczucie, a pieniądzezaważyły na jej decyzji.
Na jeszcze jedno niebezpieczeństwo, związane z rozwojem kapitalizmu, zwrócił Prus uwage. Otóż "Lalka" obala przekonanie, że niewola narodu przyczynia się do jego wewnętrznej integracji. Prus pokazał, że naród pozostajacy w niewoli staje się narodem zdegenerowanym, tym bardziej im większa wagę bedzie przykładał do pieniądza niz do własnej wolności.