FRANCJA W DOBIE ABSOLUTYZMU
ABSOLUTYZM WE FRANCJI
Koniec XV wieku przynosi we Francji walkę o scentralizowanie państwa, które doprowadzi w konsekwencji do stworzenia nowego ustroju politycznego - monarchii absolutnej. Ten model ustrojowy w XVII wieku, właśnie we Francji przybrał wręcz formę modelową i klasyczną. W połowie XVI wieku w państwie francuskim dał się zauważyć kryzys władzy monarszej. Szczególnie mocno przeciwko władzy absolutnej występowali kalwini, rekrutujący się z mieszczaństwa, ale również i szlachty. Początkowo ten odłam w łonie reformacji był tolerowany przez władców Francji. Jednak w połowie XVI wieku rozpoczęły się represje wobec hugenotów, które wkrótce przekształciły się w wojny religijne. Walki zakończyły się z chwilą gdy na tronie Francji zasiadł Henryk IV. Ów władca aby uspokoić sytuację w kraju wydał edykt nantejski, w którym przyznawał swobodę wyznania i kultu kalwinom.
Wiek XVII przyniósł we Francji wzmocnienie władzy królewskiej, głównie za sprawą władców, zasiadających wówczas na tronie. Mowa tu o Ludwiku XIII i Ludwiku XVI. Nie należy jednak zapominać, że to dzięki dwóm kardynałom - Armandowi Richelieu i Juliuszowi Mazariniemu, zostały stworzone bardzo silne podstawy francuskiego państwa absolutnego. Richelieu zwalczał wszelkie próby zburzenia podstaw rządów absolutnych.Tą politykę kontynuował kardynał Juliusz Mazarini. W latach 1648-1649 miała miejsce tzw. fronda, która była próba przejęcia władzy w państwie przez arystokrację. Fronda poniosła klęskę w zmaganiu się z absolutyzmem monarszym.
Za rządów Ludwika XV Francja zaczęła powoli tracić swoja pozycję w Europie, głównie na skutek konfliktu z Anglią o kolonie w Ameryce Północnej, oraz na skutek europejskiej wojny o hiszpańską sukcesję. Ten ostatni konflikt, a dokładniej jego rozstrzygnięcie przyniosło kres mocarstwowej roli Francji w Europie. Powoli zaczął się także objawiać kryzys wewnętrzny w państwie Burbonów. Nie przyniosły skutku reformy podjęte przez kolejnych ministrów finansów. Niewyobrażalne sumy, jakie pochłaniało utrzymanie francuskiego dworu, rujnowało skarb państwa.
SPOŁECZEŃSTWO STANOWE i POZYCJA KRÓLA
Jako pierwszy stan uprzywilejowany występuje duchowieństwo.Duchowni podlegali tylko sądom kościelnym oraz byli zwolnieni od podatków. Duchowieństwo wyższe rozporządzało dochodami z ogromnych dóbr kościelnych. Rekrutowało się prawie wyłącznie ze szlachty.
Drugim stanem uprzywilejowanym była szlachta. Głównym przywilejem szlacheckim było zwolnienie od podatków.Poza tym szlachta korzystała z pewnych przywilejów w stosowaniu prawa karnego, materialnego, jak i formalnego: np. nie stosowano wobec szlachty pewnych kar cielesnych, szlachta nie odpowiadała przed sądem w prvót, lecz pierwszą instancją dla niej był sąd baillage. Szlachectwo nabywało się z reguły przez urodzenie.
Położenie prawne mieszczaństwa było specjalnego rodzaju. Można je określić jako przeciętne w perspektywie ogólnej ówczesnych stosunków społecznych we Francji. Mieszczanin nie korzystał ze szczególnych przywilejów, jak duchowny czy szlachcic, ale też nie dotykały go specjalne ograniczenia i świadczenia, jakie ciążyły na chłopach. Bogate mieszczaństwo w okresie absolutyzmu stale wzrastało na siłach. Do połowy XVIII wieku król powoływał mieszczan tej kategorii na najwybitniejsze stanowiska państwowe.
Ogół chłopów przetrwał we Francji do Rewolucji Francuskiej w stosunku zależności od szlachty, który należy określić jako stosunek poddańczy. Poddaństwo objawiało się poprzez istnienie sądownictwa dominialnego panów nad chłopami. Drugim zasadniczym objawem zależności poddańczej chłopów wobec szlachty był fakt, że chłop nie był właścicielem uprawianej przez siebie ziemi, jakkolwiek była w jego posiadaniu od wieków. Za właściciela w dalszym ciągu uchodził pan i w zamian za pozostawienie ziemi w użytkowaniu chłopa miał prawo żądać od niego szeregu świadczeń. Świadczenia te przeszły w ciągu wieków typową na zachodzie Europy ewolucję od świadczeń w robociźnie, poprzez świadczenia w płodach rolnych, do czynszu pieniężnego.Najdotkliwsza forma pośredniego wyzysku chłopa był fakt przerzucania na niego całego ciężaru podatków państwowych. Wypływało to z przywilejów duchowieństwa i szlachty niepłacenia podatków. Można rozróżnić dwie kategoria chłopów, są to tzw. chłopi wolni i tzw. serfs. Serfs byli przywiązani do ziemi i nie wolno im było tej ziemi opuszczać, natomiast chłopi wolni korzystali ze swobody przenoszenia się z miejsca na miejsce. W początkach feudalizmu serfs byli regułą, a wolni chłopi wyjątkiem. W ciągu wieków proporcja między nimi stale się zmieniała na korzyść wolnych chłopów, a to na skutek ciągłego wzrostu miast i przyciągania przez nie siły roboczej ze wsi.
MOTYWACJE I CELE POLITYKI W CZASACH LUDWIKA XIII I LUDWIKA XIV
Po zamordowaniu króla Henryka IV jego następcą został Ludwik XIII. Monarcha ów na I ministra powołał kardynała Richelieu.Podłożył on podwaliny pod potęgę Francji. Francja była wówczas państwem zdecentralizowanym. Richelieu przedstawił nowy sposób widzenia spraw państwowych. Odtąd polityka miała być prowadzona przez tzw. rację stanu. Każe władcy zrezygnować z ludzkich uczuć. W imię racji stanu król nie może być hojny i zamiast dawać pieniądze swoim poddanym musi nakładać na nich podatki. Władca musi zrezygnować z poczucia honoru, racja stanu może go zmusić do złamania danego słowa. Richelieu wyznawał zasadę władzy absolutystycznej (absolutna gwarancja własności w zamian za władzę absolutną). Aby zrealizować francuzką rację stanu Richelieu złamał innowierców, ale pozostawił im swobodę praktyk religijnych, złamał też potęgę arystokracji. Richelieu nie zmieniał praw królestwa, pozostawił nawet dawne instytucje sprawowania władzy, ale pozbawił je znaczenia. Tak więc rada królewska musiała ustąpić fachowemu rządowi, urzędy gubernatorów prowincji zastąpili królewscy intendenci, urząd intendenta był nie do kupienia, liczyła się tylko fachowość.W ręku intendenta był wymiar podatków i administracja. W czasach Richelieu wzrosły podatki. Był on zwolennikiem merkantylizmu, zwalczał import, chronił i popierał rodzimą produkcję, dzięki czemu uzyskiwał nadwyżki budżetowe. Kładł nacisk na sprawy morza i handlu. Rozpoczął budowę atlantyckiej floty wojennej, powołał kompanię do handlu z Rosją, Ameryką, Indiami. Stworzył też fachową służbę dyplomatyczną. Po śmierci Richelieu obowiązki jego sprawował Juliusz Mazarinii. Jego rządy przypadają na okres buntu arystokracji i bogatego mieszczaństwa.Rozgromił on opozycję arystokratów i przyczynił się do usprawnienia administracji królestwa.Mazarini dążył do ugruntowania absolutnej władzy królewskiej oraz do zapewnienia Francji przewagi w Europie. Politykę obu ministrów określa się mianem merkantylizmu.Władza królewska kończyła się na prawie własności. W czasach Ludwika XIV arystokracja i szlachta w praktyce zostały odsunięte od realnego wpływu na politykę. Urzędy w służbie królewskiej zarówno centralne jak i terenowe nabywali mieszczanie. Monarchia absolutna to głównie: administracja, sprawny system podatkowy, wydatki na armię, dwór królewski, prowadzenie ekspansywnej polityki militarnej, na mecenat kulturalny. Żeby zwiększyć wpływy podatkowe państwo prowadzi celową politykę gospodarczą zwaną merkantylizmem. Chodziło głównie o to, aby chronić własność źródła wytwarzania i popierać eksport własnych towarów, natomiast nie dopuszczać do konkurencji zewnętrznej poprzez odpowiednią politykę celną. Zasada była bardzo prosta: ściągać i utrzymać jak najwięcej złota z kraju, mając zamożnych podatników można było rozbudować nowoczesną armię zawodową i prowadzić politykę podbojów.
ANGLIA PO REWOLUCJI BURŻUAZYJNEJ W XVII w.
REWOLUCJA BURŻUAZYJNA
Monarchia angielska XVI/XVII w.przeżywała okres rozkwitu gospodarczego, kulturalnego i politycznego. W I połowie XVII w. w Anglii wykształciły się warstwy społeczne: klasa średnia, klasa wyższa, wielka burżuazja handlowo-finansowa.Anglia w XVII w. weszła z nową dynastią na tronie w osobie króla Jakuba I Stuarta.Przyczyny rewolucji burżuazyjnej w Anglii w XVII w. były złożone. W sferze społeczno-gospodarczej, mimo zachodzących zmian w rolnictwie i przemyśle w miastach, dalej dominował ustrój cechowy, a na wsi własność feudalna.Te średniowieczne pozostałości krępowały rozwój gospodarczy i funkcjonowanie nowych grup ludności.W kwestiach religijnych dominował kościół anglikański, którego głową był król.Coraz więcej zwolenników zdobywał purytanizm (odłam kalwinizmu).Ponieważ król był głową kościoła anglikańskiego purytanie występowali pośrednio przeciwko monarsze.Przyczyny polityczne rewolucji miały wielkie znaczenie - Jakub I Stuart i Karol I Stuart mieli skłonności do rządów absolutnych.Otaczali się złymi doradcami.Prowadzili niepopularne w społeczeństwie angielskim wojny, a z braku pieniędzy nakładali podatki i cła bez zgody parlamentu.Na tle spraw religijnych, finansowych i polityki zagranicznej dochodziło do konfliktów z parlamentem, które zostały zapoczątkowane zawarciem w 1603 r. unii personalnej Anglii i Szkocji.W 1628 r. parlament przedłożył do króla petycję o prawach, w której domagał się nakładania podatków za zgodą parlamentu, Karol odmówił i rozwiązał parlament.W 1638 r. w Szkocji powstał bunt przeciwko tyrani królewskiej. Trudności zmusiły króla do zwołania w 1640 r. dwóch kolejnych parlamentów. I - (krótki) parlament rozwiązano po 20 dniach. Zwołano II parlament (długi), jednak nie udzielono poparcia Karolowi [1642 r. - pocz. wojny domowej]. Na początku zwyciężały wojska króla dopóki nie wystąpił Cromwell (z "armią nowego wzoru"); po wkroczeniu do Londynu na czele swych pułków dokonał czystki w parlamencie. W Izbie Gmin pozostało tylko 50 członków.Cromwell stojąc na czele republiki i armii po pokonaniu lewellerów (zrównaczy) i diggerów (kopaczy) - głoszących zniesienie prywatnej własności rozpoczął podbój Irlandii, którą pragnął przyłączyć do Szkocji oraz połączyć politycznie i ekonomicznie do Anglii (W.Brytania). W 1651 r. uchwalono akty nawigacyjne-ustawa ta zezwalała na import towarów obcych do Anglii wyłącznie na angielskich okrętach. Akt był skierowany przeciwko Holendrom.Po śmierci Cromwella nowym protektorem został jego syn Richard, którego zmuszono go do ustąpienia. W 1659 r. zwołano nowy parlament, który powołał w 1660 r. na tron Karola II Stuarta-ogłosił on amnestię dla zwolenników przemian.W 1679 r. przyjęto dokument, który zakazywał więzienia poddanych bez nakazu sądowego.-kończy to okres samowoli królewskiej. Następca-Jakub II Stuart był w konflikcie z parlamentem. W 1688 r. z inicjatywy opozycji Maria Stuart i Wilhelm Orański przybyli do Anglii. Wojsko i parlament opowiedziało się po ich stronie.Jakub II wyjechał do Francji.Na tron wstąpili Maria i Wilhelm.Przewrót ten został nazwany chlubną rewolucją.Od 1689 r. od momentu podpisania przez Marię i Wilhelma Deklaracji Praw Narodu Angielskiego w Anglii ukształtowała się monarchia konstytucyjna. Wprowadzono zasadę pełnej odpowiedzialności ministrów przed parlamentem - zmuszało to monarchę do wybierania ministrów z tego stronnictwa parlamentarnego, które miało przewagę.Do władzy doszły nowe warstwy społeczne - burżuazja i mieszczaństwo
UKSZTAŁTOWANIE SIĘ RZĄDÓW PARLAMENTARNYCH W ANGLII
W następstwie zmian politycznych, społecznych, jakie wnosiła rewolucja burżuazyjna w Anglii, w 1701 r. został ogłoszony tzw. "akt o następstwie tronu". Akt określał zasady dziedziczenia tronu w Anglii. Wprowadzał odpowiedzialność doradców króla przed parlamentem. Akt ograniczał prerogatywy króla, czuli osobiste uprawnienia monarchy np. odbierał królowi prawo usuwania z urzędów sędziów. W oparciu o Deklarację Praw Narodu Angielskiego oraz "akt o następstwie tronu" w Anglii zaczęły rozwijać się rządy parlamentarne. Stało się to bardzo widoczne w okresie panowania króla Jerzego I.
Dotychczasowa tajna rada królewska została przekształcona w gabinet ministrów na czele z premierem Stała się praktycznie rządem. Rząd był odpowiedzialny przed parlamentem, a nie jak poprzednio rada królewska przed monarchą. Król mógł mianować ministrów. Ministrowie najczęściej pochodzili spośród partii, które zdobywały większość w parlamencie. W Anglii w XVIII w. działały dwie partie polityczne. Ich powstanie sięga czasów Stuartów. W pełni ukształtowały się w XVIII w. Były to: partia Torysów i Wigów. Partię Torysów (konserwatystów) tworzyło ziemiaństwo, wielka burżuazja. Partię Wigów (liberałów) tworzyła burżuazja przemysłowa, handlowa, drobni wytwórcy, częściowo ziemiaństwo, arystokracja związana z burżuazją. Życie polityczne koncentrowało się wokół funkcjonowania parlamentu. Skład parlamentu pozostawał ciągle ten sam od momentu zwołania go po raz pierwszy (1625 r.). Parlament składał się z dwóch izb: Izby Lordów (Izba Wyższa - miejsca w tej izbie były dziedziczne, bądź pochodziły z nominacji królewskiej) oraz Izby Gmin (Izba Niższa - członkowie tej izby byli wybierani raz na 7 lat). Tak ukształtowany i funkcjonujący angielski system parlamentarny oddawał władzę w państwie w ręce bogatych właścicieli ziemskich i burżuazji.
REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA W ANGLII
Wszelka polityka musi mieć przełożenie na środki utrzymania, warunki w jakich żyje człowiek oraz na perspektywy w jakich dane środowisko się określa. Wokół tych wartości tworzą się grupy interesów społecznych. I takie grupy z reguły chcą mieć wpływ na kierunek polityki państwowej.Z nastaniem rewolucji burżuazyjnej czołową pozycję w państwie objęła burżuazja i nowa szlachta. Istniała więc klasa społeczna zainteresowana przyspieszeniem produkcji,utrzymująca silną pozycję społeczną, ekonomiczną i polityczną w kraju.Społeczeństwo angielskie XVIII w. to duże upowszechnienie własności, wolność osobista dla każdego, system parlamentarno-gabinetowy, gospodarka rynkowa. Pod wpływem rozwoju przemysłu dość szybko wzrastała liczba ludności w miastach, głównie proletariatu. Pogłębiał się podział społeczny na dwie klasy społeczne typu kapitalistycznego: burżuazję i proletariat. Warunki bytowe były dość trudne, stąd pojawiają się pierwsze formy walki proletariatu w postaci tzw. luddyzmu, czyli spontanicznego niszczenia maszyn przez robotników. Wprowadzenie nowych wynalazków doprowadziło do potanienia kosztów produkcji, dzięki czemu towary angielskie stały się konkurencyjne na innych rynkach, co z kolei doprowadziło do ogólnego wzrostu zamożności społeczeństwa, a zarazem siły państwa.Rewolucja spowodowała upadek rzemiosła, manufaktur, rozwój przemysłu fabrycznego, włókienniczego, metalurgii, hutnictwa. Wzrastało wydobycie węgla, udoskonalono przeróbkę surówki na żelazo. Postępowała ogólna mechanizacja produkcji. Pojawiły się nowe gałęzie przemysłu: np. przemysł okrętowy. Prawdziwą potęgą był bank angielski. Bank taki mógł udzielić kredytu rządowi, był zawsze wypłacalny, rezerwy banku Anglii miały pokrycie w złocie.Poszczególne grupy posiadaczy miały swą reprezentację w parlamencie i poprzez parlament miały przełożenie swoich interesów na język polityki. Szybko rozwijały się miasta angielskie. Przewrót przemysłowy a Anglii doprowadził do tego, że Anglia stała się pierwszym mocarstwem kolonialnym Europy. Pozycję Anglii ugruntowało wygranie 7-letniej wojny (1756-1763) i odebranie Francuzom Kanady.
DEMOKRACJA SZLACHECKA
RZĄDY SZLACHECKIE W RZECZPOSPOLITEJ
Z nastaniem przełomu wieków XV i XVI narodził się w Rzeczpospolitej ustrój polityczny określany mianem "demokracji szlacheckiej". Kształtowanie się ustroju politycznego, opartego o rządy szlacheckie, wynikało z zarysowującej się już w dobie średniowiecznej, praktyki nadawania stanowi szlacheckiemu przywilejów, oraz z konsekwentnego zwiększania wpływów stanowych na sprawowaną w kraju władzę. Szlachta nie przejęła rządów z dnia na dzień. Proces ten był długotrwały. Rozpoczęły go rządy Kazimierza Wielkiego, utrwaliła władza Jagiellonów, a ostatecznie ugruntowany został przez pierwszą (oraz naturalnie kolejne) polskie wolne elekcje. Przywileje szlacheckie miały na celu wyniesienie członków stanu ponad inne grupy wchodzące w skład polskiego społeczeństwa. Czyniły szlachtę wolną od większości zobowiązań podatkowo-fiskalnych. Gwarantowały prawo do odrębnego sądownictwa, narzucając tym samym specyficzny (i wyjątkowy na tle pozostały grup społecznych) dialog łączący panującego z szlachtą. Początkowo, polityka nadawania przez polskich monarchów przywilejów szlacheckich, nie podważała dotychczasowego porządku, porządku stanowiącego o tym, że to król sprawuje władzę, a społeczeństwo (w tym także szlacheckie) ma obowiązek podporządkowania się tej władzy.Król wciąż decydował o najważniejszych zagadnieniach polityki zagranicznej oraz wewnętrznej. Do czasu. Wyraźna zmiana w tej kwestii nastąpiła wraz z powstaniem rady królewskiej, tworu składającego się z najwyższych urzędników w państwie, a więc z kasztelanów, wojewodów, kanclerza, prymasa oraz biskupów. Rada królewska pełniąca początkowo funkcję wyłącznie doradczą, wkrótce przekształciła się w drugi (po izbie poselskiej) stan sejmujący, i wraz z królem oraz posłami, decydowała o losach kraju. Ostatecznie rada królewska przemianowana została na izbę senacką, a z nastaniem roku 1493, w dziejach polskiego ustroju rozpoczął się nowy okres, okres rządów parlamentarnych, okres sejmu walnego. Okres ten usankcjonował także władzę stanu szlacheckiego, inicjując rządy demokracji szlacheckiej, a później oligarchii magnackiej.Rok 1493 stał się datą przełomową. Wykrystalizowanie się sejmu walnego było tożsame z nadaniem stanowi szlacheckiemu nowego statutu, nowej rangi. Szlachta stała się nie tylko uprzywilejowanym stanem społecznym, ale nade wszystko stanem sejmującym. Bracia szlachcice zamierzali w pełni wykorzystać dane im do rąk narzędzie. I tak wkrótce, na mocy przywileju mielnickiego, ograniczyli władzę królewską, sprowadzając ją niemal wyłącznie do czynności reprezentacyjnych. Magnateria rozpoczęła proces zawłaszczania sobie najwyższych godności oraz urzędów państwowych. Na skutki zmian nie trzeba było długo czekać. I tak w krótkim okresie czasu, bogaci stawali się jeszcze bardziej bogaci, a biedni biednymi pozostawali. Pierwsze opisane zmiany nobilitowały nade wszystko najbogatszą część szlachty, określaną mianem magnaterii. Magnateria rosła we wpływy, w bogactwo, oraz w siłę, które rodziły sprzeciw nie tylko innych niż szlachecka grup społecznych, ale także szlachty średniej oraz niższej. Stąd, z potrzeby chwili, powstała konstytucja Nihil Novi (Nic o nas, nic bez nas). Od 1505 r., nic w kraju nie mogło zostać uchwalone bez zgody trzech stanów sejmujących, tj. bez króla, izby poselskiej oraz senatu.
DEMOKRACJA SZLACHECKA A RZĄDY ABSOLUTNE
Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że w momencie kształtowania się tegoż porządku ustrojowego, można było mieć przekonanie, że wprowadzi on kraj do grupy nowoczesnych oraz rozwijających się państw Europy Zachodniej. Wydawało się, że nadchodząca era parlamentaryzmu uchroni ówczesną Rzeczpospolitą przed wstecznictwem oraz pozwoli jej utrzymać dotychczasowe znaczenie polityczne oraz gospodarcze na Starym Kontynencie.W polityce wewnętrznej, nowy porządek miał gwarantować dialog pomiędzy królem a społeczeństwem (nie tylko szlacheckim). Pamiętać bowiem należy, że szlachta zgromadzona w izbie poselskiej wyrażała wolę nie tylko stanową, ale wolę ogółu, wolę społeczeństwa. Wydawało się, że monarchowie polscy chcą słuchać tego głosu, głosu wychodzącego ze społeczeństwa, a przekazywanego przez posłów zgromadzonych na sejmikach, a później na sejmie walnym.Otóż, faktycznie królowie byli otwarci na dialog społeczny. Chcieli popełniać jak najmniej błędów, oraz jak najbardziej skutecznie budować pozycję państwa na zewnątrz oraz wewnątrz. Niemniej jednak ich słabość, uległość, brak determinacji, podporządkowanie doradcom, zupełnie niwelowały marzenia o silnym kraju. Ale w czasach demokracji szlacheckiej, a później w okresie rządów magnatów, nie pozycja oraz stanowisko kolejnych królów budziło największe zastrzeżenia oraz największy sprzeciw społeczeństwa. Przerażała zachłanność oraz egoizm stanowy braci szlachciców. Z dnia na dzień, polityka państwa była coraz bardziej ukierunkowana na interes stanowy. Przestawało liczyć się dobro ojczyzny, a zaczynano cenić własne wymierne korzyści, bogactwa oraz stanowy prestiż. Nie płacąc podatków szlachta pogrążała państwo w zapaści gospodarczej. Zmianie uległ także statut obywatelski. Niegdyś o pozycji obywatela tak na forum stanu, jak i na forum społeczeństwa, decydowały zasługi poniesione przez jednostkę na rzecz kraju. W czasach schyłkowych demokracji szlacheckiej, jedynym czynnikiem warunkującym miejsce w społeczeństwie, było bogactwo, ilość oraz wielkość posiadanych ziem, jak również wpływy osiągane z pańszczyzny. Takie rządy oraz taki sposób sprawowania władzy doprowadził Rzeczpospolitą na skraj przepaści.
Inaczej było w krajach rządzonych autorytarnie. We Francji Ludwika XIV to nie króla kontrolowano, a król kontrolował (stany oraz szeroko pojmowane społeczeństwo). W państwie absolutystycznym nie było miejsca na pobłażanie, swobodę oraz rządy "lekkiej ręki". Wszelkie ustępstwa groziły państwu, oraz naturalnie jego monarsze, zburzeniem koncepcji "tworu idealnego".
Ideologiczne podwaliny funkcjonowania absolutyzmu monarszego nie korespondowały jednak z polityką społeczną. Jako pierwsi zaczęli buntować się szlachcice, którzy zamknięci monumentalnym Wersalu, czuli się niczym ptaki trzymane w złotej klatce. Niedługo później, swoje niezadowolenie wyraziła także magnateria. Pomimo społecznego sprzeciwu i rosnącego braku akceptacji, absolutyzm francuski przetrwał do roku 1789, do czasów rewolucji.
FRANCUSKI i ANGIELSKI ABSOLUTYZM
Zarówno Francja, jak i Anglia były monarchiami absolutnymi. Istotna różnica pomiędzy nimi było to, iż Francja dążąc wykształciła absolutyzm doskonalszy, który trwał niemal przez całe te trzy wieki, aż ostatecznie upadł drogą rewolucji w 1789. W Anglii rozwój absolutyzmu w XVI i XVII wieku został zahamowany po rewolucji w 1649. Z chwilą przywrócenia monarchii w 1660 r. absolutyzm angielski został znacznie ograniczony.
Absolutyzm posiadał swoje główne zasady, które w różnym zakresie funkcjonowały w obu tych krajach. Ta forma ustrojowa polegała na skupieniu całości faktycznej władzy w rękach monarchy, który stawał się ustawodawcą, wykonawcą i najwyższym sędzią. Państwo absolutne tworzyło scentralizowany aparat urzędniczy, który składał się z urzędników specjalnie ku temu wykształconych i czerpiących z tego stanowiska środki i często awans społeczny. Wymiar sprawiedliwości był zunifikowany pod względem terytorialnym z rozbudowanym sądem najwyższym podległym monarsze. Prawo było skodyfikowane i jednolite we wszystkich częściach państwa, a często również powszechne - bez względu na pochodzenie społeczne. Władza absolutna starała się poprawiać dobrobyt społeczeństwa, przez rozwój przemysłu i handlu rodzimego - chronionego specjalnymi przywilejami - merkantylizm, ale w zamian żądała bezwzględnego posłuszeństwa i stałych, wysokich podatków. Wzrastała władza monarchy w stosunku do Kościoła. W Anglii stawał się on jego głową, zrywając z Rzymem. Francja pozostawała katolicka, ale działał tam ruch zwany gallikanizmem, który również głosił potrzebę niezależności od Rzymu. Arystokracja traciła na znaczeniu i stopniowo zacierały się różnice stanowe.
Ustrój polityczny Francji
1. Tło polityczne i francuski absolutyzm: Od końca XV wieku Francja za panowania Franciszka I coraz bardziej wchodziła w ustrój absolutyzmu. Francja wchodziła w wiek XVI silna gospodarczo i politycznie. Słabła rola potężnych niegdyś feudałów, a wzmacniała się władza królewska. Szerząca się w tym wieku reformacja doprowadziła jednak we Francji do wojen wewnętrznych. Pod koniec XVI wieku nastąpiła we Francji zmiana panującej dynastii królewskiej. Po Walezjuszach tron przejęli Burbonowie. Zakończyli oni walki wewnętrzne i rozwinęli absolutyzm. Królowie korzystający ze swych zdolnych i ambitnych ministrów, jak kardynałowie Richelieu i Mazarini rozprawili się z wszelką opozycją w państwie i wzmocnili aparat władzy. Za czasów Ludwika XIV (1638-1715) absolutyzm francuski osiągnął apogeum. Jego hasło "państwo to ja" weszło do kanonu głównych terminów ustroju absolutyzmu. Charakterystycznym dla jego polityki ekonomicznej był merkantylizm polegający na bezwzględnej ochronie krajowego przemysłu i rolnictwa oraz konsekwentnemu popieraniu eksportu. Dzięki merkantylizmowi wzbogaciło się znacznie mieszczaństwo, które zdobywało coraz większą pozycję w państwie, w którym dotąd górowała szlachta. Francja XVIII wieku była potężnym państwem europejskim i prowadziło bardzo bogatą politykę zagraniczną. Angażowała się bardzo często w polityki wewnętrzne innych państw (sukcesja hiszpańska, sukcesja polska). Szeroko zakrojona dyplomacja francuska, prowadzenie wojen, jak i utrzymanie olbrzymiego dworu królewskiego było bardzo kosztowne i prowadziło do widma ruiny finansowej Francji.
2. Społeczeństwo: Społeczeństwo Francji tego okresu do czasu rewolucji francuskiej było stanowe. Wyróżniało się trzy stany takie jak: I. Duchowieństwo - dzielące się na hierarchicznie niższe i wyższe. Wyżsi duchowni rekrutujący się ze szlachty posiadali wolność podatkową i własne sadownictwo. II. Szlachta - dzieląca się na rodową i urzędniczą. Szlachta urzędnicza rekrutowała się z reprezentantów stanu trzeciego, którzy zyskiwali szlachectwo przez piastowanie ważnego urzędu. Szlachta rodowa wiodła prym w wojsku, w którym jej reprezentanci byli oficerami. III. Stan trzeci - dzielący się na mieszczaństwo i chłopów. Stan ten bardzo zróżnicowany pod względem majątkowym ponosił ciężar podatkowy państwa. Mieszczanie trudnili się handlem i rzemiosłem. Chłopi dzieli się na poddanych i czynszowników.
3. Władza centralna i lokalna. Król rządził, ale przy pomocy Rady. Ona wydawała decyzje, które podejmowane były w imieniu króla. Król nie zawsze brał udział posiedzeniach Rady. Dzięki temu wielką władze zyskali tacy wybitni mienistrowie królów francuskich tego okresu, jak Richelieu, Mazzarini. Najważniejsza częścią Rady była Rada Stanu. Władza lokalna należała do urzędników - gubernatorów prowincji.
4. Parlament Do rewolucji francuskiej parlament francuski funkcjonował w zalążku jako Stany Generalne, w których skład wchodzili reprezentanci trzech stanów. Głosowania odbywały się odrębnie w każdym stanie i finalnie każdy stan posiadał jeden ogólny głos, zestawiany z głosami pozostałych dwóch stanów. Stany generalne był zwoływane sporadycznie. W XVI wieku zgromadziły się tylko trzykrotnie. Po roku 1614 długo ich nie zwoływano, aż do roku 1789, których to zwołanie stało się początkiem rewolucji.
Ustrój polityczny Anglii
1. Podłoże polityczne i angielski absolutyzm. Początek XVII wieku to objęcie tronu angielskiego przez dynastię Stuartów. Za panowania tej dynastii dochodzi do konfliktów pomiędzy katolikami, a purytanami oraz do konfliktu pomiędzy królem, a parlamentem, co w końcu doprowadziło do rewolucji. W jej trakcie ścięto Karola Stuarta, a Anglia, na jedyny raz w dziejach w latach 1649 - 1660 stała się republiką. W latach tych zapanował ustrój republikański - władza ustawodawcza należała do parlamentu, a wykonawcza do Lorda Protektora, który mógł powoływać następcę. Po tym krótkim epizodzie Anglia skończyła z republikanizmem i powróciła do rządów monarchicznych. W 1660 r. Parlament wprowadził na tron Karola II Stuarta. Absolutyzm angielski stał się już bardzo ograniczony na korzyść parlamentu, który z czasem zyskiwał większe znaczenie. Monarchia popierała intensywnie ekspansję zamorską. Powstawały kompanie handlowe, które otrzymywały przywileje od korony. Kompanie chroniła potężna flota brytyjska. Charakterystyczny dla absolutyzmu merkantylizm w Anglii wyrażał się Aktami nawigacyjnymi.
2. Społeczeństwo W tym okresie doszło do przekształcania rolnictwa w hodowlę owiec, stanowiącą podstawę pod rozwijający się przemysł sukienniczy. Przemiany społeczne i gospodarcze doprowadziły do zacierania się różnic stanowych. Szlachta stawała się przemysłowcami, podobnie jak mieszczaństwo, a rugowane chłopstwo z ziemi rolniczej emigrowało do miast, zamieniając się w rzesze robotników.
3. Władze centralne i lokalne Urzędy centralne przy królu w tym okresie zostały zreorganizowane już za Tudorów. Rada królewska, w której skład wchodził monarcha, przekształciła się w Tajną radę, z której wyodrębniła się Izba Gwiaździsta, będąca sądem w sprawach o przestępstwa przeciwko państwu i monarsze. W skład Rady obok Lorda Kanclerza i innych dostojników, wchodzili też dwaj sekretarze stanu, którzy zyskali ciekawe podział kompetencji: jeden zajmował się północą Wysp Brytyjskich i stosunkami z państwami na północy i wschodzie, a drugi był odpowiedzialny za stosunki z południową częścią Wysp Brytyjskich i stosunkami z państwami lezącymi na południe od Anglii.
4. Parlament Parlament angielski już w XV wieku posiadał w pełni wykształcone instytucje i strukturę. W wieku XVI za panowania Tudorów, kiedy to Anglia wchodziła na drogę absolutyzmu nie było znaczniejszych konfliktów pomiędzy parlamentem, a monarchą. Podczas chaosu wyznaniowego w kraju i na arenie międzynarodowej wzrost władzy monarszej równał się ze wzrostem pozycji państwa w czym parlament nie przeszkadzał, mimo iż był zwoływany rzadko. Starcia nastąpiły za panowania Stuartów. Po epizodzie republiki w latach 1649 - 1660 rola parlamentu wzrosła. Składa się z Izby Lordów i Izby Gmin. Izba Lordów reprezentowała stara arystokrację. W skład Izby Gmin wchodzili przedstawiciele hrabstw i miast posiadających przywilej królewski. Przedstawiciele hrabstw musieli być właścicielami ziemskimi, a miast urzędnikami miejskimi. Próby odbudowania pełnego absolutyzmu doprowadziły do wytworzenia się w parlamencie dwóch ugrupowań: Torysi (konserwatywne ziemiaństwo) - popierali dążenia króla i Wigowie (liberałowie) uznawali przewagę parlamentu. Na przełomie XVII i XVIII wieku aktami prawnymi zabezpieczone zostało regularne zwoływanie parlamentu, zagwarantowano, wolność słowa podczas debat, podkreślono prawo parlamentu do decydowania o podatkach. Kadencja parlamentu została przedłużona do siedmiu lat. Król stał się jakoby częścią parlamentu - był jednym z trzech stanów obradujących i nie mógł już rządzić bez niego.
