Czy starożytne ideały mogą być cenne dla człowieka współczesnego?

Starożytność była okresem historycznym trwającym od około 5000 lat przed naszą erą do pierwszych wieków naszej ery. Umowną datą określającą koniec starożytności jest rok 476, w którym nastąpił upadek zachodniego Cesarstwa Rzymskiego. W epoce tej ukształtowały się podstawy kultury europejskiej. Dynamicznie rozwijały się najróżniejsze cywilizacje, w tym przede wszystkim Rzymianie i Grecy. Homer, jako jeden z pierwszych starożytnych poetów, opisywał w swoich utworach życie codzienne ludzi i wydarzenia w czasie wojen, wymieniał osiągnięcia mężnych rycerzy, przedstawiał ówczesną wiarę i bóstwa oraz przede wszystkim przyglądał się panującym w tamtych czasach ideałom. Wielu artystów nawiązywało w swoich dziełach do opisywanych przez starożytnych pisarzy wydarzeń, uważając że wartości tam ukazane są ponadczasowe. Ale czy to przekonanie jest aktualne także dzisiaj? Czy we współczesnym życiu starożytne ideały nadal są cenione? Czy powinniśmy się wzorować na bohaterach utworów takich jak ?Iliada? i ?Odyseja?? Czy mitologiczni bogowie, tytani, cyklopi oraz zwykli śmiertelnicy posiadali cechy podobne do tych, które ma współczesny człowiek?
Pierwszym krokiem do znalezienia odpowiedzi na te pytania jest przyjrzenie się artystom, którzy znajdują natchnienie właśnie w mitologii i potrafią wykorzystać pojawiające się w niej motywy we własnych utworach. Już sam fakt, że wielu twórców czerpało i nadal czerpie swe pomysły ze starożytności jest dowodem na to, iż ideały z przeszłości przetrwały próbę czasu i wciąż są aktualne. Pomimo że odległość czasowa między starożytnością a współczesnością jest ogromna, możemy znaleźć wspólne dla obu okresów wartości łączące dawnych bohaterów z dzisiejszymi ludźmi.
Jednym z od razu nasuwających się na myśl utworów literackich mających powiązanie z mitologią są ?Syzyfowe prace? Stefana Żeromskiego. Już sam tytuł dzieła nawiązuje do historii o Syzyfie, założycielu Koryntu. Bohater ten został ukarany za zdradzanie boskich sekretów wieczną i bezużyteczną pracą ? wtaczaniem pod górę ogromnego głazu, który za każdym razem stacza się z powrotem na sam dół. W utworze Żeromskiego tytułowe ?Syzyfowe prace? wykonują nauczyciele próbujący zrusyfikować polską młodzież. Ich wysiłek jednak nie przynosi rezultatu, jest bezowocny i daremny, ponieważ uczniowie stawiają opór i dbają o to, by zachować w sobie jak najwięcej polskości. Postawę młodzieży można porównać do tej, którą prezentował Syzyf. Mimo, że mitologiczny król Koryntu nie był wzorem całkowicie godnym naśladowania poprzez swoje oszustwa i zdrady, niektóre z jego cech ? przede wszystkim upór i wytrwałość - są pożądane w dzisiejszym świecie.
Postacią często inspirującą twórców jest Ikar, który jednak nie należy do grona bohaterów zasługujących na uznanie. Prawdę powiedziawszy młodzieniec ten prezentuje wszystkie możliwe cechy, których współczesny człowiek powinien unikać. Jego lekkomyślność i nieostrożność doprowadziły go do śmierci, choć Dedal, jego ojciec, niejednokrotnie ostrzegał go przed niebezpieczeństwem i nakłaniał do odpowiedzialności. Nastoletni chłopiec, bohater opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza pt. "Ikar", nazwany przez autora Michasiem, w czasie okupacji zaczytany w książce nierozważnie wszedł na ulicę prosto pod koła gestapowskiego samochodu. Historia ta, podobnie jak mit o Dedalu i Ikarze, zakończyła się tragicznie ? chłopiec został aresztowany. Zdarzenia tego nie zauważył nikt prócz autora opowiadania, co świadczy o obojętności na krzywdę drugiego człowieka. Do utworu tego nawiązuje obraz ?Upadek Ikara? Pietera Bruegela, który ukazuje właśnie ową obojętność. W dzisiejszych czasach powinniśmy jednak zwracać uwagę na postawę Dedala, wspaniałego wynalazcy i architekta, będącego rozważnym, twardo stąpającym po Ziemi człowiekiem. Możemy uznać go za symbol rozwoju technicznego, który we współczesności jest na każdym kroku bardzo ważny i ceniony przez każdego z nas.
Kolejnym mitem ukazującym starożytne wartości jest historia Prometeusza, który przez swą miłość do człowieka został skazany przez bogów na niewyobrażalne wprost męki. Jego postawa doskonale ilustruje cechy, których często trudno się doszukać u współczesnych ludzi, a które jak najbardziej powinny być obecne u każdego z nas. Według mitologii Pometeusz nie tylko stworzył człowieka, ale także podarował mu ogień wykradziony bogom, nauczył go wielu przydatnych umiejętności oraz sztuki przetrwania, co było bardzo potrzebne słabej i nieporadnej istocie ludzkiej. Przez miłość do człowieka i chęć pomocy tytan musiał jednak odpokutować i znieść sporo cierpienia. W dzisiejszych czasach ciężko znaleźć osoby, które poświęciłyby się dla drugiego człowieka choć w najmniejszym stopniu. Większość z nas jest egoistami dbającymi jedynie o swoje dobro. Nie zauważamy krzywdy innych ludzi, nie szanujemy ich, nie jesteśmy chętni do bezinteresownej pomocy. Należy jednak pamiętać, że wszystko może się obrócić przeciw nam i wówczas, gdy my będziemy potrzebować pomocy drugiego człowieka, możemy jej nie otrzymać, bo przecież ?jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie?.
Cecha, która łączy starożytność ze współczesnością i jest obecna w obu tych epokach to przyjaźń. Niezaprzeczalnie motyw ten pojawia się w każdym możliwym czasie i miejscu, przewija się przez literaturę i sztukę wszystkich okresów. Znaczenia przyjaźni uczymy się już od najmłodszych lat. Jej wartość ukazuje nam większość książkowych bohaterów z dzieciństwa. Możemy tu wymienić ?Kubusia Puchatka? i mieszkańców Stumilowego Lasu stworzonych przez A. A. Milne?a, Mary i Colina z ?Tajemniczego ogrodu? F. H. Burnett, Stasia i Nel z Sienkiewiczowskiej powieści ?W pustyni i w puszczy? oraz ?Małego Księcia? wraz z gronem jego przyjaciół z Ziemi i innych planet. Jako mitologiczny przykład przyjaźni można przywołać relacje między Achillesem i Patroklesem przedstawione w ?Iliadzie? Homera. Śmierć przyjaciela skłania Achillesa do zemsty na jego zabójcy. W swej złości heros zapomina nawet o szacunku dla każdego zmarłego i pastwi się nad ciałem pokonanego Hektora. Ukazuje to jak ważny dla Achillesa był Patrokles i jak bardzo cenił on sobie jego przyjaźń. Podobne uczucia przedstawione są w utworze Aleksandra Kamińskiego pt. ?Kamienie na szaniec?. Bohaterami tej książki są młodzi ludzie walczący w czasie II wojny światowej. Wspólna walka o ojczyznę stworzyła między Alkiem, Zośką, Rudym i ich kolegami wprost nierozerwalne więzy. Gdy jeden z przyjaciół został pojmany przez Niemców, cała reszta ruszyła mu na ratunek narażając własne życie i wolność. We współczesności takie poświęcenia nie są konieczne, jednak wsparcie i świadomość obecności przyjaciela są bardzo pomocne w życiu.
Potwierdzeniem tego, że starożytne ideały są wciąż aktualne, jest istnienie w naszym języku wielu związków frazeologicznych pochodzących z mitologii. Bardzo często używamy w mowie potocznej sformułowań dotyczących wydarzeń czy postaci opisanych w najdawniejszych dziełach literackich. Wielokrotnie słyszymy we współczesnych rozmowach zwroty typu ?pięta Achillesa? znacząca dokładnie to samo, co słaby punkt lub ?puszka Pandory? symbolizująca przyczynę nieszczęść, niekończących się smutków i kłopotów. Mamy także ?jabłko niezgody?, ?róg obfitości?, ?postawę prometejską?, ?syzyfową pracę?, ?ikarowe loty?, ?paniczny strach?, ?ogródek Adonisa?, ?stajnię Augiasza?, ?olimpijski spokój? i wiele innych. Używamy tych zwrotów na co dzień i mało kto zastanawia się, skąd wzięły się w naszych słownikach, jednak większość z nas zna ich znaczenie i potrafi użyć ich w odpowiednim kontekście.
Wszystkie przytoczone wyżej przykłady są dowodami na to, iż starożytne ideały wciąż są aktualne. Mimo zmian zachodzących z biegiem czasu na świecie nie zmieniają się zbytnio cenione przez ludzi wartości. Wciąż ważne są dla nas takie cechy jak przyjaźń, miłość, chęć pomocy innym, honor, wytrwałość w dążeniu do celu. Do dziś także przywiązujemy dużą wagę do piękna ciała i duszy, tak jak to robili starożytni oraz cenimy odwagę i honor dawniej cechujące mitologicznych rycerzy. Możemy wyciągnąć z tego wniosek, że mimo upływu lat nasze wyobrażenie idealnego człowieka nie zmienia się i nadal zależy nam na takich samych wartościach jak w dawnych czasach.