Atmosfera ziemi

1. Skład atmosfery:
A) powietrze suche i czyste (bez domieszek), stanowi mieszanina gazów:
- azot (w 78%)
- tlen (w 21%)
- argon (w 0,9 %)
- gazy szlachetne (neon, hel, ksenon, krypton) i wodór
- zanieczyszczenia gazowe
B) para wodna :
- maksymalnie w troposferze do 4%
C) Aerozole – układy rozproszenia, w których ośrodkiem jest powietrze, a fazą rozproszoną ciecz lub ciało stałe. Są to : cząstki sadzy, popiołu, soli, gazy spalinowe, pyły pochodzenia organicznego, pył kosmiczny.
2. Podział atmosfery:
A) Egzosfera :
- wysokość powyżej ok. 500 km (granica umowna)
- temperatura spada do –273 C
- skład : cząsteczki H2 , atomy He oraz (tylko w niższych warstwach atomy tlenu i azotu)
B) Termosfera :
- wysokość od 90 do 500 km
- temperatura rośnie z wysokością do 1500 C
- skład : cząsteczki azotu i tlenu , w górnych warstwach cząsteczki wodoru
C) Mezopauza :
- wysokość od 85 do 90 km
- temperatura ok. –90 C
D) Mezosfera :
- wysokość od ok. 55 do 85 km
- temperatura maleje z wysokością do ok. –90 C
E) Stratopauza :
- wysokość 50 – 55 km
- temp. stała ok. 0 C
F) Stratosfera :
- wysokość ok. 15 – 50 km
- temp. rośnie z wysokością do 0 C
G) Tropopauza
H) Troposfera :
- wysokość od powierzchni ziemi do ok. 6- 17 km
- temp. maleje z wysokością o ok. 6 C/km do –50 C
- ciśnienie maleje z wysokością od ok. 1000 hPa do ok. 200 hPa
- zachodzą tu procesy kształtujące klimat i pogodę
3. Temperatura powietrza .
A) czynniki decydujące o temp. na kuli ziemskiej :
- szerokość geograficzna
- wysokość n.p.m.
- rzeźba terenu
- odległość od zbiorników wodnych
- prądy morskie
- przebieg systemów górskich
B) Ilość energii słonecznej docierającej do Ziemi zależy od :
- odległości między Ziemią a Słońcem
- od kąta padania promieni słonecznych
- od przekształcenia energii słonecznej w atmosferze i na powierzchni Ziemi:
· rozpraszanie
· pochłanianie
· odbijanie
C) Albedo – stosunek ilości energii promieniowania odbitego , do ilości promieniowania, padającego na daną powierzchnią wyrażony w procentach A = Eo / Ec * 100%
D) Bilans cieplny Ziemi – jest to zestawienie ilości ciepła otrzymywanego przez Ziemię z zewnątrz i oddawanego przez nią w przestrzeń kosmiczną.
E) Konwekcja – pionowe ruchy powietrza. Przy wznoszeniu powietrza następuje obniżenie temp. , a przy opadaniu jej wzrost.


4. Ciśnienie atmosferyczne. Krążenie powietrza atmosferycznego.
A) Ciśnienie atmosferyczne – nacisk , jaki wywiera pionowy słup powietrza na jednostkę powierzchni. Jednostką ciśnienia są hPa.
B) Izobary – linie łączące miejsca o tym samym ciśnieniu atmosferycznym. Jeżeli wartość liczbowa izobar spada do środka układu mamy do czynienia z niżem barycznym , a jeżeli rośnie do środka układu z wyżem barycznym.
C) Wiatr – ruch powietrza w dolnej troposferze w układzie poziomym lub skośnym , zawsze z wyżu do niżu.
D) Pasaty – wiatry stałe , występujące w strefie międzyzwrotnikowej, wiejące z wyżów zwrotnikowych do niżu równikowego. Są one odchylane przez siłę Coriolisa na półkuli Pn w prawo, na Pd w lewo.
E) Masa powietrza – wycinek troposfery o określonych właściwościach (temp. , wilgotność) zależnych od miejsca powstania.
F) Rodzaje mas powietrza :
- równikowa
- zwrotnikowa
- polarna
- arktyczna
- antarktyczna
lub
- morska
- kontynentalna
G) Front atmosferyczny – granica między masami powietrza. Rodzaje frontów
- zimny /ciepły
- arktyczny/ polarny/ międzyzwrotnikowy
5. Wiatry.
A) podział wiatrów :
- antycyklarne : monsun , bryza
- cyklarne : tajfun, tornado, trąby powietrzne
- lokalne : fen, halny, mistral, spływowy, bora , blizzard, lodowcowy
B) Monsun – zmienia kierunek w zależności od pory roku. Jest to wiatr , który występuje na granicy dużych obszarów wodnych i lądowych. Latem wieje od morza, zimą od lądu. Zazwyczaj przynosi obfite deszcze. Występowanie : Azja - Wyspy Japońskie, Sachalin, Nizina Mandżurska, Niz. Chińska, Płw. Koreański, Góry Południowochińskie, Półwysep Indochiński, Cejlon ; Afryka – deta Nigru ; Australia – Płw. Jork.

C) Bryza – w dzień wieje znad morza, nocą znad lądu. Powstaje na skutek szybszego rozgrzewania się lądu . W lecie łagodzi upały , w zimie mrozy.
D) Tornado – lokalna nazwa trąby powietrznej, występującej w Am. Północnej. Ma wygląd kolumny sięgającej od podstawy chmur, do powierzchni Ziemi. Powstaje w chmurach burzowych , na skutek spotkania się ciepłego wilgotnego powietrza z zimnym powietrzem. Występowanie : USA , Zat. Meksykańska.
E) Cyklon – układ wiatrów powstających wokół ośrodka niskiego ciśnienia, tworzących się w strefie frontów atmosferycznych. W centrum wiru znajduje się miejsce ciszy, tzw. oko cyklonu. Tworzy się nad dużymi obszarami wodnymi w małych szer. geogr. (strefa międzyzwrotnikowa).
F) Wiry powietrzne – powstają w małych , umiarkowanych szer. geogr. Mają niewielki zasięg , są w postaci lejka. Wirowy ruch powietrza wywołany jest różnicą ciśnienia między wnętrzem a skrajem.
G) Fen – suchy i ciepły, nieraz bardzo gwałtowny . Występuje na zewnętrznej stronie gór. Pojawia się po przejściu wilgotnego powietrza nad łańcuchem górskim. Występowanie : Rumunia , pd. - zach. Francja, G. Skaliste, Alpy, Podhale, Argentyna
W słoneczny dzień wiatry zboczowe unoszą ku górze nagrzane na stokach powietrze.
Nocą powietrze przy powierzchniach stoków jest chłodniejsze niż nad doliną i jako cięższe spływa w dół w postaci wiatrów.
6. Wilgotność powietrza. Chmury.
A) Izohigry – linie łączące miejsca o jednakowej wilgotności.
B) 99% pary wodnej mieści się w atmosferze do wys. 12 km . Ogólną prawidłowością jest zmniejszanie się zawartości pary wodnej w atmosferze od równika ku biegunom.
C) Czynniki kształtujące wilgotność :
- szerokość
- odległość od mórz
- prądy morskie
- wysokość n.p.m.
- rzeźba terenu
- temperatura
- ciśnienie
- cyrkulacja powietrza
D) Chmura – widzialny zbiór bardzo małych kropelek wody lub kryształków albo kropelek wody i kryształków lodu jednocześnie , swobodnie zawieszony w atmosferze.
E) Wygląd chmury określa
- wymiar
- kształt
- budowa
- barwa
F) Podział chmur ze względu na budowę :
- wodne
- lodowe
- mieszane
G) Podział chmur ze względu na wysokość :
- niskie
- średnie
- wysokie
H) Podział wg międzynarodowej klasyfikacji chmur :
- Cirrus (pierzaste)
- Cirrocumulus (pierzasto- kłębiaste)
- Cirrostratus (pierzasto - warstwowe)
- Altostratus (średniowarstwowe)
- Altocumulus (średniokłębiaste)
- Nimbostratus (warstwowo – deszczowe)
- Stratocumulus (kłębiasto-warstwowe)
- Stratus (warstwowe)
- Cumulus (kłębiaste)
- Cumulonimbus (burzowe)
I) Podział chmur ze względu na genezę:
- konwekcyjne – czyli powstające w warunkach silnych prądów wznoszących (Cumulus, Cumulonimbus)
- frontalne – powstające w warunkach frontów atmosferycznych (Nimbostratus)
- falowe – czyli takie , które powstają, gdy masy powietrza o różnej temp. i gęstości , ułorzone są jedna nad drugą w kształcie fali (Stratus)
J) Cirrus – Pojedyncze, delikatne, włókniste. Nie dają opadów , zapowiadają zmianę pogody
K) Cumulus – Biała , letnia chmura , zwykle o poziomej , ciemnej podstawie.
L) Stratus – Niska, szara warstwa o jednolitej podstawie, pokrywająca całe niebo.
7. Opady atmosferyczne.
A) Rodzaje opadów:
- deszcz
- śnieg
- grad
- mżawka
- krupy
B) Rodzaje opadów ze względu na genezę :
- frontalne
- konwekcyjne i burzowe
- orograficzne , czyli wymuszone rzeźbą terenu
C) Osady atmosferyczne:
- rosa
- szadź
- gołoledź
D) izohiety – linie na mapach , łączące miejsca o jednakowej ilości opadów.
E) Czynniki decydujące o rozmieszczeniu opadów na ziemi:
- wilgotność powietrza
- cyrkulacja atmosferyczna
- temperatura
- szerokość geograficzna
- odległość od zbiorników wodnych
- prądy morskie
F) Najwięcej opadów :
- strefa równikowa
- strefa podrównikowa
- przedpole Himalajów
- obszary wysokogórskie
- obszary monsunowe
- o klimacie morskim
G) Najmniej opadów:
- strefa zwrotnikowa
- strefa okołobiegunowa
H) Średnia roczna suma opadów na Ziemi : 850 mm
8. Pogoda.
A) Pogoda – aktualny stan troposfery, występujący w danej chwili i w danym miejscu.
B) Czynniki pogody:
- temperatura
- wilgotność
- opady
- wiatry
- zachmurzenie
- nasłonecznienie


9. Klimat.
A) Klimat – typowo charakterystyczne dla danego obszaru stany pogody, stwierdzone na podstawie długotrwałych badań (min. 10 lat)
B) Strefy klimatyczne Ziemi:
* Strefa okołorównikowa –gorąca , z temp. średnią powyżej 20C . Dzieli się na klimaty :
A) RÓWNIKOWY – duże opady , małe dobowe i roczne wahania temp. – Kotlina Kongo , Niz. Amazonki i Archipelag Malajski
B) PODRÓWNIKOWY WILGOTNY – dwie pory deszczowe i suche , nieznaczne wahania temp. – pn. część Wyż. Gujańskiej , pn. Australia , obrzeża Kotliny Kongo
C) PODRÓWNIKOWY SUCHY – sawannowy z porą suchą i deszczową oraz znacznymi wahaniami temp. – Sudan , śr. i pd. część Wyż. Brazylijskiej
*Strefa zwrotnikowa – ze średnią temp. najchłodniejszego miesiąca od 10C do 20C . Klimaty :
A)ZWROTNIKOWY – skrajnie suchy (pustynny) – brak opadów , duże dobowe amplitudy temp. – Sahara , Kalahari , Płw. Arabski , wnętrze Meksyku w Am. Pn., zach. i śr. Australia .
B) ZWROTNIKOWY MORSKI – znaczna ilość opadów przez cały rok , małe wahania temp. – Zatoka Meksykańska , Floryda , Australia Pd. – Wsch.
C) MONSUNOWY GORĄCY – duże opady w porze deszczowej , małe wahania temp. – Indie , Indochiny .
*Strefa podzwrotnikowa – ze śr. temp. najchłodniejszego miesiąca od 0C do 10C . Klimaty :
A) ŚRÓDZIEMNOMORSKI
- lata ciepłe i suche , zimy łagodne i wilgotne – europejskie i afrykańskie wybrzeża Morza Śródziemnego, Wyż. Irańska, Kalifornia , Pd. Ameryka
B) PODZWROTNIKOWY MONSUNOWY – lata wilgotne , zimy suche – Korea , Chiny Pd. – Wsch.
C) PUSTYNNY CIEPŁY –
mało opadów , duże dobowe i roczne amplitudy temp. – Niz. Turańska , Gobi , Wielka Kotlina i Wyż. Prerii w Am. Pn.
* Strefa umiarkowana – ze śr. roczną temp. od 0C do 10C . Klimaty ciepłe :
A) MORSKI – znaczne opady przez cały rok , małe roczne amplitudy temp. Europa Zachodnia
B) LĄDOWY – małe opady , duże roczne amplitudy temp. – Europa Wsch. , Syberia Pd. pd. Kanada
C) PRZEJŚCIOWY – duża zmienność stanów pogody – Europa Śr. , niewielkie skrawki pn.- wsch. USA
D) MONSUNOWY CHŁODNY – duże opady letnie , znaczne amplitudy temp. – Chiny Pn. – Wsch.
*Strefa okołobiegunowa –ze śr. roczną temp. poniżej 0C . Klimaty :
A) SUBPOLARNY – temp. najcieplejszego miesiąca nieco powyżej 0C – Alaska , pn. Kanada i pn. Syberia
B) POLARNY – mrozy przez cały rok , opady śniegu – Antarktyda , Arktyka , Grenlandia .

Składniki klimatu :
- temp. powietrza
- osady
- wiatry