Polska położona jest w środkowej części Europy. Pod względem powierzchni (312,7 tyś.km2) zajmuje dziewiąte miejsce wśród 43 państw tego kontynentu. Jednak w położeniu z takimi kolosami, jak Rosja, Kanada, Chiny czy USA, terytorium naszego kraju jest niewielkie.
Polska leży na szerokości geograficznej południowej Kanady i półwyspu Kamczatka. Rozciągłość południkowa Polski wynosi 5'50'', a równoleżnikowa 10'01''. Na mapie kształt Polski zbliżony jest do kwadratu. Największa rozciągłość południkowa wynosi 649 km., a równoleżnikowa 689 km.
Położenie w centrum Europy ma swoje dodatnie i ujemne strony. Ujemne znalazły odbicie w historii państwa polskiego, które na przestrzeni dziejów było areną wielu wojen, w tym obu światowych. Zaletą naszego położenia są dogodne warunki komunikacyjne, jak również to, iż od wielu wieków na naszym terytorium spotykają się kultury i religie narodów całego kontynentu.
Polska jest krajem w przeważającej części nizinnym, większość jego terytorium znajduje się na Niżu Środkowoeuropejskim. Tutaj mają swoje granice największe jednostki geologiczne kontynentu oraz zasięgi występowania wielu gatunków roślin i zwierząt.
Polska znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego o cechach przejściowych. Przejściowość ta przejawia się w ścieraniu się nad terytorium naszego kraju mas powietrza morskiego napływającego znad Europy Zachodniej i kontynentalnego znad obszaru Azji.
Powoduje to dużą zmienność pogody oraz występowanie sześciu pór roku:
1. Przedwiośnie - trwa od marca do połowy kwietnia, średnia temperatura powietrza wynosi 0o - 5oC, charakteryzuje się dużą zmiennością pogody, częstymi opadami deszczu, a niekiedy także śniegu oraz silnymi wiatrami.
2. Wiosna - trwa przez kwiecień i maj, średnie temperatury wynoszą 5o - 15oC, charakteryzuje się dużym nasłonecznieniem, niewielkim zachmurzeniem i w konsekwencji skąpymi opadami.
3. Lato - trwa przez czerwiec, lipiec i sierpień, średnie temperatury powietrza są wyższe od 15oC, charakteryzuje się częstymi opadami deszczu i burzami.
4. Jesień - trwa przez wrzesień i październik, temperatury wynoszą 5o - 15oC, charakteryzuje się silnym ochłodzeniem powietrza, zwłaszcza nocą.
5. Przedzimie - trwa przez okres listopada, temperatury wynoszą 0o - 5oC, charakteryzuje się znaczną zmiennością pogody.
6. Zima - trwa przez grudzień, styczeń i luty, średnie temperatury powietrza wynoszą poniżej 0oC, charakteryzuje się opadami śniegu.
Pogodę w Polsce kształtuje szereg mas powietrza napływających z różnych kierunków, o różnych właściwościach:
- powietrze polarne morskie (PPm) - napływa znad północnego Atlantyku. Powoduje wzrost wilgotności powietrza, a co za tym idzie zachmurzenie. Zimą przynosi ocieplenie i częste mgły, a latem ochłodzenie.
- powietrze polarne kontynentalne (PPk) - napływa ze wschodu znad Azji i Europy Wschodniej. Powoduje wzrost nasłonecznienia i znaczny spadek temperatur zimą i ich wzrost latem.
- powietrze arktyczne (PA) - napływa znad Morza Arktycznego. Dociera nad terytorium Polski rzadko, zazwyczaj zimą i wiosną. Powoduje mrozy i opady śniegu w zimie oraz występowanie przymrozków wiosną.
- powietrze zwrotnikowe morskie (PZ) - napływa znad Wyżu Azorskiego. Powoduje podwyższenie temperatury, co zimą prowadzi do odwilży i mgieł a latem przynosi opady.
- powietrze zwrotnikowe kontynentalne (PK) - napływa znad północnej Afryki i Azji Mniejszej, zazwyczaj latem i jesienią. Powoduje wzrost nasłonecznienia i przynosi tzw. "polską złotą jesień".
Średnia roczna temperatura powietrza wynosi w Polsce 7 - 8,5oC. Najwyższe temperatury występują na południowym-zachodzie kraju na Nizinie Śląskiej (ponad 8,5oC) oraz w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej (ponad 8oC), a najniższe na północnym-wschodzie - na Suwalszczyźnie (6,5oC, jest to tzw. "polski biegun zimna"). Zdecydowanie niższe temperatury występują na obszarach górskich, gdzie notuje się ich spadek wraz z wysokością, średnio 0,6oC na każde 100 m wzniesienia. Stało się to podstawą wyróżnienia górskich pięter klimatycznych. Na Kasprowym Wierchu średnia roczna temperatura powietrza wynosi -0,8oC, a na Śnieżce 0,2oC. Najcieplejszym polskim miesiącem jest lipiec, natomiast najzimniejszym - styczeń.
Średnie roczne amplitudy temperatur najwyższe są w Polsce północno-wschodniej, gdzie sięgają 23oC, natomiast najniższe na wybrzeżach i w zachodniej części kraju, gdzie wynoszą około 19oC.
Średnia roczna suma opadów wynosi około 600 mm. Ich rozmieszczenie jest bardzo nierównomierne. Najniższe opady występują na obszarze Nizin Środkowopolskich - wschodnia Wielkopolska, Mazowsze i Kujawy (poniżej 500 mm), natomiast najwyższe w górach (ponad 1000 mm). Wysokie wartości opadów posiadają także tereny wyżynne i pojezierne. Maksimum opadów występuje w miesiącach letnich, natomiast minimum w miesiącach zimowych.
Nad obszarem Polski przez większą część roku (60% dni wietrznych) wieją stałe wiatry zachodnie, południowo-zachodnie i północno-wschodnie (przeważnie o niewielkich prędkościach - do 5 m/sek.). Przynoszą one wilgotne powietrze morskie, które powoduje wzrost zachmurzenia i wartości opadów. Zaznaczają się zwłaszcza nad Polską Zachodnią. Nad terytorium Polski wschodniej wzrasta udział wiatrów wschodnich, niosących suche powietrze znad Azji. Na obszarach górskich występuje ponadto zjawisko tzw. wiatrów fenowych (halny), a nad wybrzeżami morskimi - bryz morskich, a niekiedy także sztormów.
Największe zachmurzenie nad obszarem Polski występuje w okresie listopada i grudnia, a najniższe - we wrześniu, w maju i czerwcu. Średnia liczba dni pochmurnych (zachmurzenie ponad 80%) wynosi 120 - 160 dni w roku, natomiast dni pogodnych (zachmurzenie poniżej 20%) 30 - 50 dni. Najbardziej zachmurzonym regionem kraju są Karkonosze (ilość dni pochmurnych na Śnieżce wynosi około 190 w ciągu roku), natomiast najmniej - niziny środkowej Polski.
W Polsce w okresie zimowym występują opady śniegu. Ilość dni z opadem śnieżnym waha się od 30 na obszarach nizinnych przez 60 w Polsce północno-wschodniej po ponad 100 na terenach górskich (120 dni w Karkonoszach i 145 dni w Tatrach). Pokrywa śnieżna zalega średnio przez okres 40 - 60 dni, a w wysokich górach przez ponad 200 dni.
Okres wegetacyjny w Polsce, czyli ilość dni z temperaturą powietrza przekraczającą 5oC (jest to najniższa temperatura umożliwiająca wzrost roślin uprawnych) trwa od 220 dni na Nizinie Śląskiej i w zachodniej części kotliny Sandomierskiej do 180 dni na Suwalszczyźnie.
POLSKA - REGIONY KLIMATYCZNE
Polskie ekstrema klimatyczne:
- Najniższe w Polsce wartości temperatur powietrza wyniosły: -41oC w Siedlcach w 1940 r. i -40,6oC Kotlinie Żywieckiej w 1929 r.
- Najwyższą w Polsce temperaturę powietrza zanotowano w Prószkowie koło Opola w 1921 r., a wyniosła ona 40,2oC.
- Najwyższa średnia roczna suma opadów wyniosła 2 396 mm na Kasprowym Wierchu w 1945 r.
Polska służba meteorologiczna
Służba meteorologiczna prowadzi badania dotyczące procesów i zjawisk pogodowych i klimatycznych. W Polsce jej funkcję pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW). Ma on między innymi prowadzić obserwacje i pomiary meteorologiczne oraz informować społeczeństwo i zainteresowane działy gospodarki o aktualnym i przewidywanym stanie pogody. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej współpracuje ze Światową Organizacją Meteorologiczną (WMO).
Na terenie naszego kraju obserwacji i pomiarów meteorologicznych dokonuje się w 64 stacjach synoptycznych, 260 posterunkach meteorologicznych oraz 2600 posterunkach opadowych. Wszystkie stacje i posterunki pomiarowe tworzą tzw. sieć meteorologiczną i pracują na rzecz służby meteorologicznej.
