Kapitał zagraniczny w Polsce: przyczyny, formy i skutki.

Praca licencjacka pisana na zlecenie osoby, która uważała, że jest tak przebiegła, iż nie musi płacić.
W załączniku wykresy, tabele etc.

Miłego korzystania :)

Nazwa szkoły
Kierunek studiów

Imię i Nazwisko

Przyczyny, formy i skutki napływu kapitału zagranicznego do Polski.

Nr albumu

Praca napisana
pod kierunkiem naukowym
tytuły, imię i nazwisko promotora/rki

Spis treści

Rozdział I Rynek krajowy a kapitał zagraniczny
1.1 Bezpośrednie inwestycje zagranicznego
1.2 Kapitał zagraniczny
1.3 Warunki obowiązywania kapitału zagranicznego na rynku polskim
1.4 Przyczyny napływu kapitału zagranicznego
1.5 Czynniki motywujące do lokaty kapitału za granicą

Rozdział II Formy napływu kapitału zagranicznego
2.1 Sektory napływu kapitału zagranicznego
2.2 Formy wejścia inwestorów zagranicznych na rynek polski
2.3 Rodzaje inwestycji zagranicznych

Rozdział III Skutki napływu kapitału zagranicznego
3.1 Pozytywne konsekwencje działania kapitału zagranicznego

Wstęp
Żyjemy w czasach przełomu. Wynika on nie tylko z transformacji systemu społeczno- gospodarczego w Polsce oraz z wyniku integracji z Unią Europejską. Przełom ten sięga znacznie głębiej, z czego społeczeństwo nasze nie zawsze zdaje sobie spraw. Największy przełom niesie za sobą przejście od cywilizacji przemysłowej do ery cywilizacji informacyjnej, co obecnie przeżywamy. Spowoduje ona wielokrotnie głębsze przeobrażenia od tych, jakich dziś jesteśmy świadkami.
Obecnie zauważamy zapoczątkowane inwestycje krajowe obcokrajowców. W chwili obecnej przeżywamy ogromny wzrost napływu kapitału zagranicznego.
W pierwszym rozdziale swojej pracy przedstawiłam rozkład inwestycji krajowych. Scharakteryzowałam zasady występowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Wskazałam podstawy prawne obowiązywania kapitału zagranicznego na rynku polskim. Dobierając odpowiednie pozycje z literatury oraz dane w postaci tabel pochodzących ze źródeł internetowych, postarałam się wskazać najważniejsze przyczyny inwestycji zagranicznych oraz czynniki, jakie powodują, że do takich inwestycji dochodzi.
Drugi rozdział pracy to praktyczne zapoznanie z lokatą kapitału zagranicznego. Wskazałam główne sektory przemysłu i usług, w których zauważa się największy rozwój kapitału zagranicznego i te sektory, w których udział obcokrajowców w udziałach firmy jest niezauważalny. Następnie przedstawiłam formy inwestycji zagranicznych, za pomocą jakich na polski rynek wpływa kapitał zagraniczny. Ostatni zaś podpunkt tego rozdziału to przedstawienie rodzajów inwestycji zagranicznych. Chodzi tu o to, w jaki sposób one napływają.
Ostatni rozdział mojej pracy to zbadanie skutków napływu kapitału zagranicznego. Postarałam się w nim między innymi wskazać najważniejsze skutki napływu obcokrajowców z własnym kapitałem do Polski.

Rozdział I Rynek krajowy a kapitał zagraniczny

W interesie polskim leży by kapitał zagraniczny ulokowany w kraju przyczyniał się do stabilnego wzrostu gospodarczego i rozwoju kraju oraz wspomagał ewolucję państwa w kierunku dojrzałej gospodarki rynkowej. Istotne jest więc by podjęte w Polsce inwestycje zagraniczne nie miały charakteru spekulacyjnego, a przeciwnie przez trwałe zakorzenienie w gospodarce i kooperację z podmiotami krajowymi przyczyniały się do budowy konkurencyjnych struktur rynkowych włączonych w gospodarkę światową.
Analiza dotychczasowego zaangażowania kapitału zagranicznego w postaci inwestycji bezpośrednich w gospodarce polskiej pozwoli ocenić wpływ inwestycji zagranicznych na gospodarkę, jej strukturę własnościową, wybrane rynki i innowacyjność.

1.1 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) należą do podstawowych form przepływów kapitałowych w gospodarce światowej. W porównaniu do tradycyjnych przepływów międzynarodowych, cechują się one znaczną dynamiką rozwoju. Posiadają przy tym specyficzne cechy, które sprawiają, że z jednej strony są pożądane zarówno przez kraje przyjmujące, jak i macierzyste, a z drugiej budzą różnorakie obawy.1
Do kategorii inwestycji bezpośrednich zalicza się przede wszystkim przepływy finansowe z tytułu inwestycji, zasilające kapitał zakładowy tworzonych przedsiębiorstw, reinwestowane zyski z tych inwestycji, zobowiązania związane z zadłużeniem przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania u inwestorów zagranicznych. Kapitał w formie inwestycji bezpośrednich jest uznawany powszechnie za najbardziej korzystną i bezpieczną formę inwestycji zagranicznych w kraju. Duża jest również rola bezpośrednich inwestycji zagranicznych w dyfuzji nowoczesnych technologii, umiejętności organizacyjnych, marketingowych itd. Inwestycje bezpośrednie są pozycją obrotów kapitałowych z zagranicą, która została zliberalizowana najwcześniej - formalnie w 1991 r., wraz z wprowadzeniem w życie Ustawy o spółkach z udziałem kapitału zagranicznego.2
Tabela 1. Kraje pochodzenia bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Lista inwestorów na koniec czerwca 2000 r. zawierała 840 firmy z 35 krajów, wobec 799 firm na koniec 1999 r. Jeszcze dobitniej skalę wzrostu zainteresowania inwestorów zagranicznych Polską pokazuje porównanie ilości inwestujących obecnie i na koniec 1993 r., kiedy zaprezentowana lista zawierała 192 przedsiębiorstwa.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce według krajów pochodzenia kapitału (w mln USD)
Lp.
Kraj pochodzenia
Kapitał zainwestowany
Plany
inwestycyjne
Liczba
inwestorów
Wartość skumulowana
Udział w %
1.
USA
6.396,5
16,5
2.648,1
128
2.
Niemcy
6.234,4
16,0
2.277,5
189
3.
Francja
4.091,1
10,5
1.614,0
70
4.
Holandia
3.714,7
9,5
692,8
58
5.
Włochy
3.273,8
8,4
607,0
67
6.
Wielka Brytania
2.646,1
6,8
259,0
36
7.
Międzynarodowe
2.617,6
6,7
401,9
20
8.
Korea
1.617,4
4,2
658,5
5
9.
Szwecja
1.302,0
3,3
610,8
48
10.
Rosja
1.249,5
3,2
338,5
2
11.
Irlandia
813,7
2,1
100,0
3
12.
Austria
770,4
2,0
214,5
34
13.
Szwajcaria
709,8
1,8
317,1
16
14.
Dania
537,1
1,4
47,5
30
15.
Belgia
469,8
1,2
299,1
23
16.
Japonia
361,6
0,9
137,0
12
17.
Norwegia
350,3
0,9
148,2
15
18.
Portugalia
319,5
0,8
323,5
4
19.
Hiszpania
296,1
0,8
0,0
7
20.
Finlandia
258,0
0,7
63,0
20
21.
Kanada
255,3
0,7
36,5
21
22.
Chorwacja
173,0
0,4
16,0
2
23.
Turcja
100,1
0,3
58,0
4
24.
Izrael
83,4
0,2
20,0
5
25.
Australia
68,0
0,2
22,0
3
26.
Czechy
51,2
0,1
0,0
4
27.
Chiny
45,0
0,1
45,0
2
28
Lichtenstein
29,5
0,1
12,0
3
29.
RPA
25,0
0,0
40,0
1
30.
Luksemburg
11,6
0,0
0,0
2
31.
Malezja
10,7
0,0
2,2
1
32.
Cypr
7,2
0,0
6,5
2
33.
Słowenia
6,0
0,0
50,0
1
34.
Tajwan
5,7
0,0
200,0
1
35.
Grecja
1,5
0,0
4,0
1
Razem inwestycje
Powyżej 1 mln USD
38.902,5
---
12.270,2
840
Szacunkowe inwestycje
Poniżej 1 mln USD
4.114,8

Ogółem w Polsce
43.017,3
Źródło: PAIZ

W czołówce największych państw- inwestorów (Według skumulowanej wartości BIZ) nastąpiło przetasowanie w stosunku do stanu z końca 1999 r. Na pierwsze miejsce przesunęły się Stany Zjednoczone. 128 amerykańskich przedsiębiorców zainwestowało w Polsce 6,4 mld USD (16,5% wszystkich inwestycji). Szczebel niżej uplasowały się Niemcy, którzy choć przeważali pod względem ilości inwestorów (189), to zaangażowali w Polsce 6,2 mld USD, co stanowiło 16,0% inwestycji dużych ogółem. Trzecią pozycję zajęli inwestorzy z Francji, których zainwestowany kapitał szacuje się na 4,1 mld USD. Na kolejnych dwóch miejscach nie nastąpiły zmiany w stosunku do stanu z końca 1999. Holendrzy realizując inwestycje o wartości 3,7 mld USD wyprzedzili Włochów, których zaangażowanie kapitałowe ocenia się na 3,3 mln USD. Inwestorzy z Wielkiej Brytanii oraz koncerny międzynarodowe zainwestowały w Polsce po 2,6 mld USD, a Korea 1,6 mld USD. Inwestycje o wartości powyżej 1 mld USD zrealizowali również przedsiębiorcy ze Szwecji i Rosji.
Z punktu widzenia planów inwestycyjnych kolejność pierwszych dziesięciu krajów tylko nieznacznie różniła się od listy inwestycji zrealizowanych. Pierwsze trzy lokaty zajęły: USA, Niemcy i Francja. Zainwestowanie kapitału powyżej 600 mln USD zadeklarowały też: Holandia, Korea, Szwecja, Włochy. Koncerny międzynarodowe planują inwestycje o wartości powyżej 400 mln USD, a Rosja, Portugalia i Szwajcaria oceniają, że w najbliższym czasie zwiększą swe inwestycje w Polsce o kwotę powyżej 300 mln USD.
Napływ BIZ do Polski (wartość skumulowana, stan na koniec czerwca 2000r.)3

Uwzględniając ugrupowania krajów oraz ich położenie geograficzne, w I półroczu br. dominująca część inwestycji (93%) pochodziła z krajów OECD. Wpłynęło to na wzrost udziału OECD w wartości skumulowanej inwestycji zagranicznych w Polsce, który na koniec czerwca 2000 r. wynosił 89%. Pierwsze sześć miesięcy br. zaowocowało zwiększonym zainteresowaniem ze strony przedsiębiorców amerykańskich. Ich udział w wartości ogółem inwestycji w tym okresie wyniósł 33%. 61% zaangażowanego kapitału pochodziło z państw Unii Europejskiej, a 2% z krajów azjatyckich. Tendencje te zaważyły na strukturze napływu BIZ na koniec czerwca br. Nadal większość inwestycji to kapitał z Unii Europejskiej, ale inwestorzy z USA partycypują już w 16,5% wszystkich inwestycji. Kraje azjatyckie uczestniczą w 5,7% inwestycji. Na pozostałe państwa przypada 14,2%.

Napływ BIZ do Polski wg kontynentów (wartość skumulowana, stan na koniec czerwca 2000 r.)

Źródło: PAIZ

1.2 Kapitał zagraniczny
Z inwestycjami zagranicznymi wiąże się pojęcie kapitału zagranicznego i rynku krajowego4. Kapitał zagraniczny jest to więc kapitał, który został wniesiony z wkładów obcokrajowców do danego rynku krajowego.
Ostatnie 50 lat w gospodarce światowej charakteryzowały się wielką ekspansją kapitału zagranicznego. Ułatwia ją stopniowa likwidacja barier w obrocie kapitałowym między krajami pod wpływem upowszechnienia się koncepcji neoliberalnych w ekonomii, co stanowi wielkie osiągnięcie tego nurtu. Określa to zarazem jedną z najbardziej charakterystycznych cech naszej epoki. Proces ten można więc zaliczyć do głównych ?megatrendów?, a więc tendencji występujących w skali światowej i przenikających granice wszystkich krajów.
Ekspansja kapitału nadała nowe silne impulsy rozwojowi gospodarki światowej i jest jednym ze źródeł obecnej koniunktury na świecie. Działalność kapitału zagranicznego przejawiała się w różnych krajach z różnych nasileniem.

1.3 Warunki obowiązywania kapitału zagranicznego na rynku polskim
Tempo wzrostu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej jest tak wysokie, że może być porównywane tylko z tempem wzrostu handlu międzynarodowego po drugiej wojnie światowej. Analiza struktury inwestycji zagranicznych w skali świata oraz analiza struktury napływu kapitału w ostatnich latach wskazują, że regionem przyciągającym najwięcej inwestycji zagranicznych w ujęciu wartościowym pozostają niezmiennie kraje członkowskie OECD, a więc kraje wysoko uprzemysłowione, o stabilnych i zliberalizowanych gospodarkach, kraje charakteryzujące się nasyconymi rynkami i daleko posuniętą ochroną konsumenta. Już choćby z tej informacji wynika, ze decydującym czynnikiem wpływającym na decyzje inwestorów jest stabilna, dobrze uregulowana i otwarta na świat gospodarka, a nie specjalne zachęty stosowane przez rządy krajów zabiegających o napływ inwestycji. 5
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne oznaczające powstawanie nowych podmiotów gospodarczych, a także dostarczające kapitału umożliwiającego restrukturyzację wielu podmiotów istniejących dynamizują rozwój gospodarki zarówno w sensie ilościowym jak i jakościowym - gdyż oznaczają napływ nowoczesnego know-how: technologicznego czy dotyczącego zarządzania przedsiębiorstwem funkcjonującym w warunkach konkurencyjnego rynku. BIZ przynoszą ze sobą modele organizacyjne i właścicielskie, które ze skali mikro, za pomocą efektu ?odbicia? ułatwiają też zmianę makrostruktur. W spółkach prawa handlowego jakimi są wszystkie spółki z udziałem kapitału zagranicznego, właściciele zazwyczaj nie pełnią funkcji zarządzających. Sprawują jednak kontrolę właścicielską.6 Zagraniczni inwestorzy w zależności od tego z jakiego modelu gospodarki rynkowej pochodzą przynoszą ze sobą odpowiednie wzorce: zarówno pod względem preferencji odnośnie danych modeli zarządzania jak i sposobu oceny efektywności zarządu. Często banki mogą też posiadać udziały w przedsiębiorstwach, a tym samym mogą sprawować bezpośrednią kontrolę nad nimi. Przeciwnie w systemie, w którym występuje przewaga finansowania w oparciu o rynek kapitałowy (anglosaskim), ocena efektywności zarządu następuje na bazie wyceny akcji przedsiębiorstw przez rynek kapitałowy.7 Inwestorzy zagraniczni przynoszą ze sobą określone wzorce powiązań z bankami czy rynkiem kapitałowym (wprowadzanie spółek z udziałem zagranicznym do obrotu publicznego, inwestycje zagraniczne drogą zakupu akcji w ofercie publicznej), których tradycję przejmują przedsiębiorstwa sprywatyzowane z ich udziałem.
Ponadto przyczyniają się do rozwoju sfery instytucjonalnej odpowiadającej poszczególnym systemom tj. przez inwestycje w bankowość i sektor instytucji finansowych, (partycypacja w prywatyzacji banków państwowych, tworzenie nowych banków i innych instytucji pożyczkowych, funduszy ubezpieczeniowych i emerytalnych) - stymulując rozwój systemu bankowego czy przez działalność w sektorze firm maklerskich i inwestycyjnych - stymulując rozwój rynku kapitałowego.8
Inwestycje warunkują właściwy rozwój gospodarki i są niezbędne dla poprawy konkurencyjności poszczególnych jej działów.9 Z analiz danych statystycznych, sporządzonych na podstawie dokumentów celnych SAD, wynika, że spółki z udziałem kapitału zagranicznego odgrywają bardzo ważną rolę w naszym handlu zagranicznym. Niezbędne jest podejmowanie działań inwestycyjnych, szczególnie w polskim przemyśle, gdzie pomimo wysokiego w ostatnich latach tempa wzrostu nakładów inwestycyjnych, stopień zużycia majątku trwałego pozostaje na bardzo wysokim poziomie. Firmy z udziałem kapitału zagranicznego charakteryzuje wyższa konkurencyjność produkcji na rynkach zagranicznych. Świadczy o tym wyższa skłonność do eksportu spółek z kapitałem zagranicznym niż przedsiębiorstw z kapitałem wyłącznie polskim.10 Proeksportowe nastawienie firm z udziałem kapitału zagranicznego jest związane z wyższą jakością i wyższym poziomem nowoczesności wyrobów tych przedsiębiorstw oraz wykorzystaniem zagranicznych kanałów dystrybucji i nowoczesnych metod marketingu. Porównując listę stu największych międzynarodowych korporacji działających na świecie z listą największych inwestorów zagranicznych autorzy podkreślają, że ponad 30 firm spośród największych koncernów ponadnarodowych obecnie działa w Polsce. Obecność tych firm w naszym kraju, zdaniem autorów, dobrze świadczy o polskiej gospodarce.11 Na inwestycje najwięcej przeznaczają wielkie przedsiębiorstwa, a których liczba pracujących przekracza 1000 osób. W ogólnej kwocie wydanej na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych 49% przypadało na te przedsiębiorstwa, choć stanowiły one tylko 2,8% wszystkich firm inwestycyjnych.12 Obecność wielkich firm jest swoistym wskaźnikiem wiarygodności, skuteczności reform i wysokiej atrakcyjności kraju jako miejsca lokowania inwestycji zagranicznych. Nadal jednak istnieje wiele barier ograniczających nakłady inwestycyjne.13 Po kilku latach wzrastającego tempa nakładów inwestycyjnych, nastąpiło jego spowolnienie. Co spowodowane było słabą kondycją finansową firm, regresem zysków netto co ograniczało inwestycje oraz kończącą się prywatyzacją. Podstawową przeszkodą rozwoju inwestycji jest ograniczona akumulacja wewnętrzna oraz niepewność w ocenie szans rozwojowych wielu podmiotów. Przy spadkowej tendencji wyniku finansowego przedsiębiorstw i niedostatecznym strumieniu kredytowym zasilającym ich działalność, niedobory wewnętrznych źródeł akumulacyjnych w znacznej mierze rekompensuje kapitał zagraniczny.

1.4 Przyczyny napływu kapitału zagranicznego

Kapitał zagraniczny napływający do gospodarki polskiej pełni kluczową rolę w procesie jej prywatyzacji i restrukturyzacji. Najbardziej pożądany jest napływ kapitału zagranicznego w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych - głównie ze względu na ich długookresowy charakter i pozytywne efekty spill-overs jakie tego typu inwestycje mają na krajowe podmioty gospodarcze oraz całą gospodarkę. Przy niedostatku kapitału polskiego inwestycje zagraniczne stają się elementem warunkującym powstanie gospodarki o strukturze własnościowej opartej o kapitał prywatny, gdzie właściciel majątku jest jednoznacznie określony i zdolny do sprawowania efektywnej kontroli nad sposobami jego zaangażowania w procesy gospodarcze, co powinno stymulować wyższą rentowność zaangażowanego kapitału.
Do głównych przyczyn napływu kapitału zagranicznego i powiększania liczby inwestycji zagranicznych należą:14
1)Chęć zdobycia nowych rynków zbytu.
Obecnie w celu osiągnięcia satysfakcjonujących zysków trzeba się sporo nagimnastykować, aby je osiągnąć. W związku z tym inwestorzy szukają nowych rozwiązań. Jednym z nich jest zdobywanie nowych rynków zbytu. Wiąże się z tym osiągnięcie większej liczby klientów, przez co automatycznie większy jest zysk.
2)Ominięcie barier celnych i innych ograniczeń chroniących rynki zagraniczne przed importem towarów.
3)Różnego rodzaju preferencje oferowane przez lokalny rząd.
4)Dążenie do nabycia po dobrej cenie wartościowych zasobów (mam tu na myśli markę, nowe technologie nowe dystrybucje i ich sieci).
Ważnym elementem marketingowym jest promocja firmy. Uzyskanie dobrej opinii i ?utarcie? znanej i szanowanej marki jest bardzo cennym i pożądanym zjawiskiem, aczkolwiek trzeba wspomnieć, że jest to proces bardzo trudny.
5)Połączenie zasobów przez dwóch równorzędnych partnerów.
Częstym zjawiskiem jest łączenie się dwóch firm o jednakowej profesji z różnych krajów. W takim przypadku firmy idą na układ partnerski, reklamując swoje usługi wzajemnie we własnym terytorium.
6)Wyprzedzenie i zablokowanie ruchu głównego konkurenta.
Element ten ma bezpośredni związek z punktem 4. W związku ze zdobyciem dobrej sławy na konkretnym terenie coraz cięższe jest bycie firmą konkurencyjną, nie wspominając już o wejściu na rynek. W takim przypadku inwestowanie kapitału na terenie innego kraju jest zjawiskiem bardzo cennym, ponieważ pozwala na uzyskanie renomy i wyeliminowanie albo chociaż osłabienie działań konkurencji.
7)Pełniejsze wykorzystanie wysoko cenionej marki.
Przedsiębiorstwo podejmujące decyzję o wejściu na rynek zagraniczny w formie inwestycji bezpośrednich będzie badało głównie dwa aspekty decyzji tj. atrakcyjność danego kraju i ryzyko związane z inwestycjami w danym kraju.
W literaturze atrakcyjność inwestycyjna jest definiowana jako zespół przewag i dostatków miejsca inwestycji. Poziom ryzyka inwestycyjnego definiuje się jako potencjalny stopień zagrożenia w uzyskaniu oczekiwanych przez inwestora efektów ekonomicznych.15 Im wyższe ryzyko, tym prawdopodobieństwo osiągnięcia zamierzonych efektów jest niższe. Atrakcyjność kraju mierzona jest aktualną i przyszłą pojemnością rynków zbytu, ceną robocizny i innych składników kosztów, korzystnymi rozwiązaniami podatkowymi, ochroną lokalnego rynku, ograniczoną konkurencją, łatwością dostępu i możliwością obsłużenia sąsiednich rynków, niskimi wymaganiami klientów i specjalnymi przywilejami dla inwestorów zagranicznych, natomiast ryzyko związane z inwestycjami w danym kraju wynika z niestabilności polityki, odmienności kultury, wysokiej przestępczości, braku infrastruktury technicznej i kapitałowej oraz innych niekorzystnych uwarunkowań.16
Przedsiębiorstwo przede wszystkim będzie poszukiwało rynków najbardziej atrakcyjnych, o niskim poziomie ryzyka inwestycyjnego.17 Następnie rozważy możliwość wchodzenia na rynki atrakcyjne o podwyższonym poziomie ryzyka. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w przypadku byłych krajów socjalistycznych.

1.5 Czynniki motywujące do lokaty kapitału za granicą

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie stały się ważnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie międzynarodowych stosunków ekonomicznych. Wiele krajów stworzyło nowe, atrakcyjne warunki dla zagranicznych inwestycji, traktując je jako transfer postępu technicznego i czynnik rozwoju ekonomicznego. Ponadto zmiany prawno - ustrojowych warunków działania przedsiębiorstw zagranicznych w Polsce spowodowały zainteresowanie zagranicznych inwestorów inwestycjami w naszym kraju, rozwinęły się badania nad czynnikami wpływającymi na podjęcie działalności przez zagranicznych inwestorów. Decyzje o podjęciu współpracy z zagranicą należą do jednych z najważniejszych z strategii działania przedsiębiorstwa. W procesie umiędzynarodowienia produkcji przedsiębiorstwo może podjąć różne bezinwestycyjne (licencje, eksport) lub inwestycyjne (filia, joint venture) formy powiązań z rynkami zagranicznymi.
Czynniki, które skłaniają przedsiębiorstwa do wyboru zagranicznej ekspansji w formie inwestycji bezpośrednich można podzielić na trzy grupy:
posiadanie przez przedsiębiorstwo przewagi konkurencyjnej,
istnienie korzyści wynikających z umiędzynarodowienia produkcji,
występowanie korzyści lokalizacyjnych.
Przewaga konkurencyjna wynika z dysponowania określonymi aktywami, które stanowią wyłączną własność i specyfikę przedsiębiorstwa. Jej źródłem mogą być szeroko rozumiane czynniki techniczne i ekonomiczne, prawnie strzeżona technologia, potencjał badawczo - rozwojowy, menedżerski lub marketingowy. Przewaga przedsiębiorstwa zagranicznego w tej formie jest niezbędna do zrównoważenia dominacji, przedsiębiorstw lokalnych, wynikającej z ich lepszej znajomości lokalnego rynku oraz dodatkowych kosztów przedsiębiorstwa zagranicznego, wynikających z jego ?działania na odległość?.18
Innym warunkiem jest rozpoznanie przez przedsiębiorstwo większych korzyści z samodzielnego wykorzystania tej przewagi poprzez rozszerzenie własnej działalności na innych rynkach (internalizacji) niż udostępnienie jej poprzez transakcje rynkowe innym przedsiębiorstwom (eksternalizacja), np. w formie sprzedaży licencyjnej. Przedmiotem internalizacji jest szeroko rozumiana informacja, obejmująca znajomość technologii produkcji, rynku, organizacji zarządzania i marketingu. Naruszanie monopolu wiedzy może doprowadzić do osłabienia pozycji firmy na rynku wobec konkurencji, dlatego zastosowanie wiedzy w ramach wewnętrznego rynku przedsiębiorstwa jest rozwiązaniem bardziej efektywnym.19
Wszędzie tam, gdzie czynniki lokalizacyjne przemawiają za umieszczeniem produkcji w kraju odbiorcy, dążenie internalizacji powoduje tworzenie filii, w pełni kontrolowanych przez przedsiębiorstwa macierzyste. Natomiast udzielenie licencji nie kontrolowanej firmie może naruszyć monopol wiedzy technicznej i doprowadzić do likwidacji przewagi konkurencyjnej. W rezultacie powstają wewnętrzne rynki, służące do przenoszenia działalności poprzez granice pod wspólną kontrolą międzynarodowego przedsiębiorstwa. Posiadanie przewagi konkurencyjnej oraz występowanie korzyści skłaniających przedsiębiorstwo do umiędzynarodowienia jego działalności gospodarczej, wymagają połączenia zasobów przedsiębiorstwa z zagranicznymi czynnikami i zasobami.
Wybór miejsca lokalizacji zagranicznych inwestycji bezpośrednich dokonywany jest na podstawie porównania charakterystyki czynników kraju macierzystego i potencjalnych krajów przyjmujących. Celem tej analizy jest ustalenie ryzyka oraz potencjalnych korzyści lokalizacyjnych, które wpływają na strategię przedsiębiorstwa i wybór kraju lokaty. Uwzględnia się w niej wiele ogólnych i szczegółowych czynników lokalizacyjnych, stanowiących kryteria, jakimi kieruje się przedsiębiorstwo przy wyznaczaniu kierunków zagranicznej ekspansji. W interpretacji teorii lokalizacji przesłanką zagranicznych inwestycji bezpośrednich jest optymalne połączenie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa z przewagą lokalizacyjną w kraju lokaty. Pierwszy czynnik wyjaśnia kto i dlaczego podejmuje ekspansję za granicę, drugi zaś - gdzie dokonuje się ekspansja.
Czynniki lokalizacyjne, wpływające na wybór kraju lokaty, charakteryzują się ogromną różnorodnością i są trudne do jednoznacznego sklasyfikowania. Najczęściej grupowane są jako czynniki związane z:
rynkiem i barierami rynkowymi,
kosztami produkcji,
czynnikami infrastrukturalnymi,
polityką państwa.
Składnikami rozpoznania i oceny atrakcyjności rynku są następujące ważniejsze zmienne:
potencjał rynku i jego wzrost,
intensywność konkurencji,
oraz inne, bardziej szczegółowe parametry, wpływające na ryzyko rynkowe.20
Z kategorią rynku wiąże się istnienie różnych barier wejścia na rynek, które często są uznawane za oddzielną grupę klasyfikacyjną. Wymienia się trzy rodzaje międzynarodowych barier rynkowych:
protekcjonizm realizowany za pośrednictwem różnych narzędzi polityki handlowej (narzędzia taryfowe, pozataryfowe, polityka kursu walutowego, itp.),
koszty transportu,
międzynarodowe zróżnicowanie środowiska kulturalnego i politycznego, co wpływa na gusty i preferencje; zróżnicowanie to jest źródłem dodatkowych kosztów, ponoszonych w celu uzyskania informacji rynkowych.21
Ostatnia grupa czynników to zmienne, charakteryzujące otoczenie, składające się na tzw. klimat inwestycyjny. Określają one charakter i stabilność systemu politycznego, stosunki społeczne, poziom rozwoju gospodarki oraz inne ogólne czynniki wpływające na ryzyko obcych operacji w danym kraju. Szczególną rolę odgrywają środki polityki gospodarczej państwa, których celem może być popieranie lub ograniczanie inwestycji zagranicznych. Do ważniejszych środków, których celem jest popieranie inwestycji bezpośrednich należą:
porozumienia i gwarancje inwestycyjne,
środki fiskalne,
polityka kredytowa,
informacja i poradnictwo. 22
Ograniczenie swobody działania inwestorów zagranicznych może natomiast polegać na stosowaniu środków administracyjno - reglamentacyjnych, takich jak ograniczenie lub kontrola prawa własności cudzoziemców do nieruchomości. Ważnym czynnikiem wpływającym na stopień zainteresowania zagranicznych inwestorów jest ocena wiarygodności kredytowej danego kraju. Jednym z elementów zmniejszania się ryzyka inwestycyjnego i warunkiem dopływu kapitału zagranicznego, zwłaszcza bezpośrednich inwestycji do polskiej gospodarki, było uregulowanie sprawy spłaty zadłużenia zagranicznego. Poprawa międzynarodowej wiarygodności przyczyniła się do postrzegania Polski jako atrakcyjnego rynku i zachęcała do podjęcia inwestycji bezpośrednich.23
Czynniki lokalizacyjne określają warunki, koszt i ryzyko zagranicznych operacji w określonej gospodarce. Stanowią one dla inwestora parametry określające korzyści lokalizacyjne. Znaczenie poszczególnych czynników lokalizacyjnych jest zdeterminowane przez indywidualną ocenę inwestora, wynikającą z jego własnej hierarchii celów i strategii działania. Na jej podstawie przedsiębiorstwo dokonuje wyboru kraju lokaty i buduje logistyczny model swojej działalności gospodarczej na tym rynku.24
Według raportu sporządzonego w 2001r. przez PAIZ ponad jedna trzecia inwestorów oceniła, że czynnikami decydującymi o podjęciu działalności w Polsce są:
koszt siły roboczej,
wielkość polskiego rynku,
perspektywy wzrostu gospodarczego w Polsce,
podaż siły roboczej,
możliwość redukcji kosztów produkcji.25
Poza wymienionymi czynnikami obecnie ich uwaga koncentruje się na gwarancji własności i bezpieczeństwie prawnym. Szczególną prawidłowością jest, że koszt siły roboczej doceniają przede wszystkim przedstawiciele z branży odzieżowej, producenci gotowych wyrobów metalowych, wyrobów z gumy i produktów z drewna. Jednak koszt godziny pracownika niewykwalifikowanego w 2002r. (wraz z opłatami ZUS), po stronie pracodawcy to 3,9 Euro w Polsce, 3,65 w Czechach i 3,63 na Węgrzech. Nie bez znaczenia jest dobra opinia inwestorów zagranicznych o wysokich kwalifikacjach polskich pracowników.26 Wszystkie pozytywne elementy polskiej gospodarki przyciągające zagranicznych inwestorów, a wynikające z tabeli, powinny być w szerokim stopniu nadal intensywnie rozwijane, aby zrekompensować, choćby częściowo, wszelkie braki i niedociągnięcia naszej gospodarki.27 Listę rankingową czynników decydujących o podjęciu działalności gospodarczej w Polsce przez inwestorów zagranicznych (%) przedstawia tabela.

Tabela 2. Czynniki decydujące o podjęciu działalności gospodarczej w Polsce przez inwestorów zagranicznych (%).
Czynniki
Miejsce na liście rankingowej
Znaczenie czynników
b. ważny
śr. ważny
mało ważny
nieważny
brak odp.
Koszt siły roboczej
1
57,6
20,8
7,0
10,8
0,6
Wielkość polskiego rynku
2
47,3
21,7
9,1
19,4
0,7
Perspektywy wzrostu gospodarczego
3
52,6
25,4
10,3
14,9
0,7
Podaż siły roboczej
4
42,1
26,44
11,2
17,3
0,7
Możliwości redukcji kosztów produkcji
5
40,0
244,2
11,0
26,7
0,9
Gwarancja własności
6
36,8
20,3
12,5
30,0
1,1
Bezpieczeństwo prawne
7
36,4
22,2
17,0
31,0
0,8
Korzystne warunki działalności
8
32,0
27,7
16,5
26,5
0,7
Poziom cen
9
27,3
30,1
15,5
26,8
0,8
Możliwości transferu zysków
10
27,6
25,8
18,0
29,3
0,7
Możliwości nabywania gruntów i nieruchomości
11
26,3
21,3
15,5
36,6
0,9
Możliwości wycofania kapitału
12
20,1
20,9
20,4
37,0
0,9
Dostępność surowców
13
22,2
22,5
14,9
42,1
0,6
Funkcjonowanie systemu bankowego
14
21,4
21,2
17,4
42,9
0,8
Korzystne warunki eksportu do krajów, z którymi Polska ma umowy preferencyjne
15
15,8
18,2
144,1
49,2
0,9
Szanse Polski na członkostwo w UE
16
23,1
17,1
21,5
45,2
0,8
Stopa inflacji
17
16,9
21,5
17,5
45,4
0,8
Dostęp do kredytów
18
16,0
15,5
18,8
53,4
0,8
Zaopatrzenie w energię
19
11,7
18,8
17,6
51,4
0,8
Transport
20
14,8
20,9
20,2
46,8
0,9
Poziom dochodu narodowego na 1 mieszkańca
21
0,6
16,0
21,2
56,1
0,8
Bilans płatniczy Polski
22
4,8
12,5
20,4
63,7
0,9
Źródło: Raport PAIZ 2001r.

Rozdział II Formy napływu kapitału zagranicznego

Mogłoby się wydawać, że kapitał zagraniczny w Polsce jest raczej niewidoczny, ponieważ nie da się go zgodnie z nazewnictwem inwestowania i polskim prawem określić. Fakty są jednak takie, że inwestycje obcokrajowców w Polsce są już zjawiskiem bardzo częstym, powszechnie znanym inwestorom oraz charakterystycznym i rozpoznawalnym przez innych inwestorów. Na podstawie badań rynku można określić sektory, w których widać największy napływ kapitału. Istnieją również charakterystyczne formy i rodzaje inwestycji zagranicznych.

2.1 Sektory napływu kapitału zagranicznego

Zainteresowania inwestorów zagranicznych w ostatnich latach. skoncentrowało się na pośrednictwie finansowym, gdzie skierowano 36,4% zainwestowanego w tym okresie kapitału. Na działalność produkcyjną przypadało 23,0% wartości inwestycji. Inwestorzy najczęściej przeznaczali swoje środki na produkcję urządzeń elektrycznych i optycznych, wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych, artykułów spożywczych, masy celulozowej i papieru oraz sprzętu transportowego. 10,5% inwestycji w I półroczu br. zrealizowano w handlu i naprawach, a po ok. 8% w budownictwie, zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę oraz transport, gospodarkę magazynową i łączność.
Pomimo, że głównym odbiorcą inwestycji w okresie ostatnich lat było pośrednictwo finansowe, o czym zadecydowały głównie inwestycje w sektorze bankowym i ubezpieczeniowym, nadal - kierując się skumulowaną wartością BIZ - inwestorzy zagraniczni najczęściej lokowali kapitał w działalności produkcyjnej. Na koniec czerwca 2000 r. udział tej sekcji wyniósł 46,7% (18,2 mld USD). Ocenia się, że 9,2 mld USD przeznaczono na inwestycje w pośrednictwie finansowym, co stanowiło 23,7% wszystkich inwestycji i zapewniło tej sekcji drugie miejsce. Inwestycje o wartości 3,8 mld USD zrealizowano w handlu hurtowym i detalicznym wraz z usługami naprawczymi. Wartość lokat w tej sekcji wzrosła stosunkowo niewiele, co wpłynęło na ukształtowanie się udziału sekcji w wartości dużych BIZ ogółem na poziomie 9,7%. Po ponad 5% wszystkich dotychczasowych inwestycji zagranicznych zrealizowano w budownictwie oraz transporcie i łączności.
Tabela 3. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce w podziale na sektory według Europejskiej Klasyfikacji Działalności (wartość skumulowana) (w mln USD)
Sekcje EKG
Inwestycje
zrealizowane
Udział*
w %
Plany
inwestycyjne
Działalność produkcyjna
w tym:
18.177,9
46,7
5.476,3
- artykuły spożywcze
4.755,9
12,2 (26,2)
966,9
- sprzęt transportowy
4.454,6
11,5 (24,5)
1.062,4
- wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych
2.263,9
5,8 (12,5)
1.178,5
- urządzenia elektryczne i optyczne
1.668,0
4,3 (9,2)
416,2
- papier, działalność publikacyjna i poligraficzna
1.443,8
3,7 (7,9)
431,3
- chemikalia i wyroby chemiczne
1.325,0
3,4 (7,3)
447,6
- maszyny i urządzenia gdzie indziej nie sklasyfikowane
532,1
1,4 (2,9)
207,5
- wyroby z gumy i tworzyw sztucznych
467,2
1,2 (2,6)
251,4
- metale i przetworzone wyroby z metali
383,4
1,0 (2,1)
200,1
- produkcja gdzie indziej nie sklasyfikowana
380,4
1,0 (2,1)
263,0
- produkcja tkanin i wyrobów włókienniczych
246,7
0,6 (1,4)
32,7
- drewno i wyroby z drewna
240,0
0,6 (1,3)
36,2
- skóra i wyroby ze skóry
16,9
0,0 (0,1)
0,5
Pośrednictwo finansowe
9.218,6
23,7
1.473,6
Handel hurtowy i detaliczny, naprawy
3.791,1
9,7
1.767,0
Budownictwo
2.254,8
5,8
841,0
Transport i łączność
2.181,7
5,6
656,5
Dział. usługowa komunalna i indywidualna
1.585,2
4,1
479,1
Zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę
788,1
2,0
1.111,0
Hotele i restauracje
537,1
1,4
225,2
Obsługa nieruchomości, działalność związana z prowadzeniem interesów
269,6
0,7
210,1
Górnictwo i kopalnictwo
68,3
0,2
4,4
Rolnictwo
30,1
0,0
8,0
Łącznie inwestycje powyżej 1 mln USD
38.902,5

Szacunkowe inwestycje poniżej 1 mln USD
4.114,8

Ogółem w Polsce
43.017,3

Źródło: PAIZ
*W działach działalności przetwórczej w nawiasach podano udział w inwestycjach tej sekcji

Ograniczenia wykluczające inwestorów zagranicznych z podejmowania działalności dotyczących następujących dziedzin :
posiadania portów lotniczych,
zakupu ziemi na terenach przygranicznych,
zakładania i używania sieci telekomunikacyjnych oraz sprzętu do komunikacji radiowej w łączności z zagranicą,
dostarczania przesyłek pocztowych o wadze do 200, przekazów pieniężnych i paczek.
Mimo iż zakładanie oddziałów banków zagranicznych jest dozwolone przez prawo bankowe, do końca 1998 roku istniała de facto moratorium na zakładanie tychże, motywowane koniecznością wzmocnienia polskiego sektora bankowego i zachęcaniem banków zagranicznych do zakładania w Polsce banków prawa polskiego. Dostęp inwestorów zagranicznych do polskiego rynku ubezpieczeniowego w formie otwierania oddziałów ich firm był niedozwolony do końca 1998r. Zagraniczne firmy ubezpieczeniowe mogą prowadzić działalność ubezpieczeniową poprzez agentów mających siedzibę w Polsce. Transgraniczne oferowanie usług, zarówno bankowych, jak i ubezpieczeniowych jest zabronione. Statki pływające pod polską banderą mogą być własnością inwestorów zagranicznych tylko wtedy, gdy przedsiębiorstwo, którego są własnością, jest zarejestrowane w Polsce. Operator polskiego statku powinien mieć siedzibę w Polsce lub być osobą prawną zarejestrowaną w Polsce.28
Jednym z istotnych elementów strategicznego myślenia jest rozpoznanie celów, zamiarów i intencji partnerów zewnętrznych, występujących na danym rynku. Jest to podstawowy kanon marketingu i wymóg każdego poprawnego biznes planu. Można je więc przenieść na całą gospodarkę. Bez świadomości bowiem tego, czym kierują się przedstawiciele zachodnich organizacji gospodarczych i firm zagranicznych wchodzących na rynek polski, nie można opracować naszej własnej, długookresowej strategii rozwoju.
Odpowiedzi na to pytanie nie można uzyskać na podstawie wypowiedzi zainteresowanych. Wypowiedzi takich czy jakichkolwiek deklaracji na ten temat jest zresztą mało. Natomiast można je sformułować analizując pewne symptomy działań tych firm na rynku polskim i ich wyniki.
Okres ośmiu lat, jakie minęły od 1989 r. daje już pewną perspektywę czasową, która umożliwia ocenę tych symptomów. Niestety, nie zawsze są one - jak wspomniano wyżej - zgodne z interesami naszego kraju. Z tego trzeba sobie zdawać sprawę, aby nie popełniać błędów.
Po roku 1992, który stanowił dno kryzysu w okresie początków polskiej transformacji, osiągnięto wydatny i relatywnie szybki wzrost produkcji przemysłowej (łącznie o 30,8% w 1995 r. w stosunku do 1992 r.). Dzięki temu w 1995 r. ogólny jej poziom był już tylko o 6,1% niższy niż w 1989 r. Stworzyło to przesłanki do przekroczenia poziomu z 1989 r. w roku 1996 (chociaż trzeba stwierdzić, że porównywalność tych danych nie jest pełna ze względu na zmiany w klasyfikacjach, metodach badania ruchu cen oraz produkcji w małych firmach itp.). Ten wzrost produkcji nastąpił rzecz jasna w innej niż poprzednio strukturze. Te pozytywne fakty nie mogą jednak przesłaniać niepokojących tendencji strukturalnych, jakie zarysowały się w omawianym okresie.
Tendencje te określane są w literaturze polskiej ?uwstecznieniem" struktury. Rozumie się przez to zachodzące obecnie w dużej skali procesy zastępowania wyrobów finalnych o bardziej zaawansowanym poziomie technologicznym produkcją surowców, prymitywnych półfabrykatów, elementów kooperacyjnych i usług, nie wymagających wyższego poziomu techniki i technologii. Doprowadza to do istotnego pogorszenia struktury przemysłowej Polski w ujęciu rzeczowym z punktu widzenia potrzeb przyszłości i wymagań związanych z koniecznością modernizacji przemysłu i gospodarki.
Czy będzie możliwe wyjście z tej sytuacji i osiągnięcie odczuwalnej poprawy struktury przemysłowej Polski? Zależeć to będzie w dużym stopniu nie tylko od naszej postawy i wysiłków, ale także od tego, jakie będą intencje kapitału zagranicznego, wchodzącego obecnie na ten rynek i jego stosunku do przemysłu krajowego. Stąd odpowiedź na postawione na wstępie pytanie ma strategiczne znaczenie dla przyszłości przemysłu polskiego.
Jeżeli z tego punktu widzenia spojrzeć na rozwój przemysłu polskiego po 1989 r., to trzeba przede wszystkim stwierdzić, że stosunek kapitału zagranicznego do poszczególnych segmentów przemysłu krajowego jest silnie zróżnicowany, a cele które pragnie osiągać w poszczególnych dziedzinach w stosunkach kapitałowych i towarowych są wysoce niejednolite. Można tu wyodrębnić wyraźnie 4 obszary naszego przemysłu, gdzie sytuacja pod tym względem ukształtowała się odmiennie.
Przedstawiamy je więc kolejno.
Pierwszy z nich tworzą tzw. ?przemysły wysokiej techniki"29, określane dalej umownie jako obszar I. Jest to obszar najbardziej konfliktowy. Dla ich wyodrębnienia posługujemy się tu kryteriami stosowanymi na zachodzie z pełna świadomością różnicy poziomów między tamtymi krajami a Polską. Uwzględniamy w tej kategorii umownie te przemysły w Polsce, które są do nich zaliczane w krajach zachodnich.
Sprzeczność interesów w tych przemysłach jest największa. Zaliczane są one bowiem na świecie do przemysłów najbardziej opłacalnych i rentownych, określanych jako ?high value added sectors". Na tym obszarze dosyć często można zidentyfikować tendencję polegającą na tym, że kapitał zagraniczny nie dąży do przejmowania przedsiębiorstw krajowych, a stara się je wyeliminować z rynku wewnętrznego na zasadzie ?wolnej konkurencji". Firmy zagraniczne starają się zwiększać eksport towarów na segmenty krajowego rynku zaawansowanej techniki, skutecznie wypierając produkcję krajową. Istotnym argumentem, przemawiającym za tym jest również fakt, że nasz rynek jest relatywnie duży - jak na stosunki europejskie. Obejmuje bowiem prawie 39 min konsumentów. Zachodni publicyści nie kryją też prawdziwych motywów, skłaniających firmy zachodnie do wchodzenia na rynki Europy Środkowej i Wschodniej, stwierdzając: ?Nie jest prawdą, że przedsiębiorstwa amerykańskie, budujące fabryki za granicą robią to głównie ze względu na niższe koszty siły roboczej. Częściej skłania je do tego potrzeba, aby być bliżej rozwijających się rynków".9 Stwierdzenie to jest w pełni prawdziwe również w odniesieniu do rynku polskiego i to dla inwestycji zagranicznych w ogóle, a nie tylko amerykańskich.
Analiza obecnej sytuacji w Polsce wydaje się skłaniać do przyjęcia jako swego rodzaju hipotezy roboczej, że zagrożenie likwidacją istniejącego potencjału przemysłu krajowego jest w tych dziedzinach największe. Przemawiają za tym takie fakty jak:
1. Największy jest w tym obszarze udział fizycznej likwidacji istniejących zdolności produkcyjnych w wyniku niemożliwości sprostania konkurencji zagranicznej, a w przypadku prywatyzacji jest ona wykorzystywana czasem do likwidacji krajowych zakładów, a nie do rozwoju ich produkcji.
2. Najczęściej w tym obszarze występują fakty upadłości pod wpływem konkurencji wyrobów zagranicznych, przy czym w niektórych przypadkach nie jest to całkiem uczciwa konkurencja. Czasem posługuje się bowiem dumpingiem.
3. W tym właśnie obszarze występuje najczęściej likwidacja istniejącego zaplecza B R, co wskazuje na brak zamiaru dalszego rozwijania tych dziedzin w przyszłości.
Dlatego nawet gdybyśmy nie chcieli prowadzić własnej aktywnej polityki przemysłowej, to taka polityka konsekwentna i świadoma jest prowadzona w stosunku do nas przez firmy zagraniczne. Nie mamy natomiast naszej własnej polityki pozytywnej, która mogłaby temu zapobiec.
Dla poparcia tej tezy warto poddać analizie stopień ?penetracji przez wyroby importowane" tych segmentów rynku polskiego, które na zachodzie uznawane są za najbardziej opłacalne.
Tabela IV Penetracja importowa w Polsce
Symbol
SWW

Branże wyrobów

Udział importu w sprzedaży krajowej w cenach bieżących w %
Zmiany udziału importu w 1995 w stosunku do roku 1989 w pkt
1989
1994
1995
092
Systemy komputerowe i urządzenia ETO
90,7
109,0
100,6
9,9
282
Zabawki i gry towarzyskie
18,4
99,0
99,4
81,0
077
Urządzenia dla przemysłu lekkiego
96,5
99,9
99,0
2,5
095
Aparatura optyczna
87,6
102,9
98,7
11,1
115
Elementy półprzewodnikowe
89,4
96,1
97,3
7,9
097
Narzędzia i aparatura medyczna
70,2
105,3
94,6
24,4
078
Maszyny i urządzenia dla przemysłu spożywczego
65,9
91,5
90,7
24,8
093
Maszyny biurowe
55,2
99,1
89,8
34,6
194
Wyroby przemysłu jedwabniczego
17,2
84,2
84,6
67,4
075
Aparaty i urządzenia do procesów chemicznych
93,8
82,3
81,4
-12,4
153
Szkło gospodarcze
6,0
66,0
80,2
74,2
193
Wyroby z włókien łykowych
3,1
73,2
79,5
76,4
096
Szkło optyczne
39,5
87,3
76,6
37,1
094
Aparatura pomiarowa
61,3
72,4
75,0
13,7
104
Motocykle, rowery i podobne
14,5
64,7
73,9
59,4
221
Wyroby przemysłu garbarskiego
3,3
64,1
72,4
69,1
074
Obrabiarki
52,9
75,7
71,4
18,5
152
Szkło techniczne
27,2
66,6
70,6
43,4
196
Wyroby pasmanteryjne
2,5
67,6
69,7
67,2
071
Maszyny i urządzenia energetyczne
18,0
61,1
68,5
50,5
Źródło: GUS30

Komentarz do tabeli 3 musi być jednak poprzedzony wyjaśnieniem kilku spraw metodycznych.
1) Tabela ilustruje tzw. w literaturze zachodniej ?penetrację importową" (?Import Penetration Ratio"), która jest kategorią powszechnie stosowaną w Unii Europejskiej.10 Odpowiada ona na pytanie jaki procent stanowi import w stosunku do całej sprzedaży na danym rynku wewnętrznym lub produkcji w danym kraju. Sprzedaż oblicza się tu metodą tak zwanej konsumpcji widocznej (?apparent consumption")."
2) Rzeczywista rola kapitału zagranicznego na rynku polskim jest większa niżby to wynikało z tabeli 3. Obok importu trzeba by bowiem uwzględnić jeszcze produkcję, wykonywaną w kraju, ale przez spółki kapitału zagranicznego lub spółki ?joint ventures", w których kapitał ten jest reprezentowany. Najlepszym przykładem jest tu przemysł motoryzacyjny, w którym samochody z importu stanowiły w 1995 r. 44% zaopatrzenia rynku, ale jeżeli dodać produkcję Auto Fiat Poland SA, General Motors oraz Daewoo, to rynek samochodów będzie w blisko 100% zdominowany przez kapitał zagraniczny.
3) W niektórych dziedzinach wykazanych w tabeli 3 import przekracza 100% konsumpcji na rynku wewnętrznym. Nie jest to błąd, ale wynik niedoskonałości pomiaru statystycznego. Zgodnie z założeniami przy tej metodzie obliczeń, z produkcji krajowej potrącamy bowiem cały eksport, podczas gdy jego część jest tylko reeksportem wyrobów uprzednio zaimportowanych. Nie ma natomiast możliwości wyodrębnienia tego eksportu. Statystyka naszego handlu zagranicznego nie dysponuje bowiem takimi danymi. W rezultacie częściowo pomniejszamy w ten sposób statystycznie rzeczywistą wielkość konsumpcji krajowej.
Podobnie działać może nieujmowanie przez statystykę części najdrobniejszych producentów. Ta pierwsza przyczyna występuje z reguły w przemysłach wysokiej techniki, ta druga zwłaszcza w przemyśle lekkim i innych konsumpcyjnych, gdzie udział importu jest z tego powodu z reguły zawyżony.
Dlatego należy uściślić, że podana relacja dotyczy w istocie importu wyrobów danej grupy do łącznej sprzedaży tych wyrobów, wytworzonych w zakładach o zatrudnieniu powyżej 50 osób. W większości przypadków nie zakłóca to jednak wyników w bardziej znaczącej skali.
Po tych uwagach ogólnych można przejść do bliższej analizy danych tabeli. Otóż trzeba stwierdzić, że: 1) Penetracja importowa rynku polskiego jest stosunkowo wysoka, średnia relacja importu do sprzedaży na rynku wewnętrznym, licząc w cenach stałych, wynosiła w 1995 r. 40,4%. Dla porównania w Unii Europejskiej wynosiła ona około 17%.
2) Stopień ?penetracji importowej" w zasadniczy sposób wzrósł po 1989 r., a mianowicie z 16,8% w 1989 r. do wspomnianych wyżej 40,4% w 1995 r., a więc prawie 2,5-krotnie.
3) Stopień ?penetracji importowej" jest w Polsce wyższy niż w innych krajach Europy Środkowej i. Wschodniej. Na przykład w elektronice konsumpcyjnej udział importu wynosił w Polsce w 1995 r. 85-90%, podczas gdy w Rosji 80%.
4) Najwyższa ?penetracja importowa" występuje w najbardziej opłacalnych grupach wyrobów, tzw. ?best-sellerach" rynkowych. Trudno uznać to za przypadek, jeżeli uwzględnić, że na podane wyżej 37 grup wyrobów o najwyższej ?penetracji importowej" (a więc o wyższym od średniego udziale importu), aż 33 dotyczy wyrobów, w których efektywność i atrakcyjność rozwojowa w warunkach polskich jest znacznie wyższa od średniej dla przemysłu krajowego, a niższa tylko w 4 przypadkach. Jak z tego wynika kapitał zagraniczny lokuje się w dziedzinach najbardziej opłacalnych, osiągających najwyższą stopę zysku i dynamikę sprzedaży. Dlatego z pełnym uzasadnieniem można stwierdzić, że nie jest to raczej dziełem przypadku, ale wynikiem świadomego rozpoznania i decyzji strategicznego wyboru co do ekspansji u nas na najbardziej opłacalnych rynkach przez koncerny i firmy zagraniczne.
5) Jest równocześnie rzeczą zaskakującą, że firmy zagraniczne działające z reguły w tych najbardziej opłacalnych obszarach rynku zamykają często stratą swe wyniki finansowe na rynku polskim. Łączna ich rentowność brutto była gorsza niż w sektorze publicznym, co jest wynikiem wręcz zaskakującym. Stratę brutto na całokształcie działalności wykazywało w 1995 r. prawie 50% ogółu firm zagranicznych, podczas gdy w sektorze publicznym odsetek firm, zamykających wynik stratą, wynosił w tym samym okresie 34%. Rentowność obrotu brutto spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 1995 r. wynosiła 3,1 %12, podczas gdy w sektorze publicznym, 4,9%13, to jest o połowę więcej. Nie ma tu sprzeczności ze wspomnianą wyżej wysoką lokatą szeregu spółek z udziałem kapitału zagranicznego pod względem rentowności. W tych samych bowiem branżach jedne z nich osiągają wysoką rentowność, a drugie niższą od tej jaką uzyskują podmioty sektora publicznego. Gdyby więc uznać to za prawdę, to pod znakiem zapytania stanąłby jeden z przedstawionych celów prywatyzacji, a mianowicie podniesienie sprawności ekonomicznej i rentowności przemysłu przejmowanego przez sektor prywatny. To niekorzystne zjawisko może wynikać częściowo ze stosowania cen transferowych, tj. ukrywających rzeczywiste zyski inwestora. Polega to na tym, że macierzysta firma za dostarczane elementy do swych zakładów zagranicznych pobiera zawyżone ceny, podnosząc ich koszty, a zysk realizuje na eksporcie zagranicą, co jest formą obejścia obowiązków podatkowych. 6) ?Penetracja importowa" w niektórych wyrobach, zwłaszcza w przemysłach wysokiej techniki jest zdecydowanie nadmierna, a między 1994 r. a 1995 r. nawet jeszcze wzrosła. Reasumując powyższe rozważania można stwierdzić:
1) generalna tendencja wzrostu ?penetracji importowej", jaka wystąpiła wyraźnie w Polsce po 1989 r. realizuje się częściowo kosztem rozwoju przemysłu krajowego,
2) po 8 latach wiele najcenniejszych segmentów rynku (najbardziej bowiem opłacalnych i charakteryzujących się największą dynamiką popytu, a tym samym najbardziej dynamizujących całą gospodarkę) zostało zdominowane przez firmy zagraniczne, a niektóre dziedziny w tych przemysłach w kraju przestały praktycznie istnieć. Oczywiście można się spierać co do przyczyn tego faktu. Jednakże sam fakt jest niepodważalny. Wszystko to wydaje się potwierdzać, że celem spółek zagranicznych
3) w tym najbardziej atrakcyjnym obszarze (wyroby wysokiej techniki) jest wyeliminowanie konkurencji przemysłów krajowych.
Wiele konkretnych przykładów wydaje się potwierdzać tę tezę. Wśród przedsiębiorstw w tych przemysłach, zlikwidowanych w wyniku postępowania upadłościowego z powodu ich niezdolności do sprostania wymogom konkurencji zagranicznej, wymienić należy przykładowo:
1) Naukowo- Produkcyjne Centrum Półprzewodników CEMI w Warszawie. Był to czołowy i jedyny w kraju producent elementów półprzewodnikowych, który zatrudniał ok. 7 tys. osób. W rezultacie produkcja układów scalonych została praktycznie zlikwidowana. Upadek ich produkcji w CEMI był głównie wynikiem wprowadzenia na rynek wyrobów zagranicznych, ale także dumpingowych cen, a więc częściowo nieuczciwej konkurencji. Istotnym tego czynnikiem był także brak środków na modernizację technologii.
2) Zakłady Radiowe im. M. Kasprzaka w Warszawie. Był to czołowy producent radiomagnetofonów (licencja Grundiga). Zakład zlikwidowano. Część budynków sprzedano. Zakład zatrudniał ponad 6 tys. osób. Produkcję odbiorników i magnetofonów praktycznie zlikwidowano.
3) Zakład podzespołów elektronicznych Telpod w Krakowie jest w toku likwidacji. Trwa w nim obecnie wyprzedaż majątku przez syndyka masy upadłościowej.
4) Łódzkie Zakłady Elektroniczne ?Fonica", które sprzedano zagranicznemu przedsiębiorcy, po całkowitej zmianie asortymentu wyrobów, wyszły one już z branży elektronicznej.
5) Fabryka magnetofonów w Lubartowie. Po upadłości sprzedano grunty.
6) Zakłady Lampowe ?Róża Luksemburg" w Warszawie, które zatrudniały 5 tys. pracowników. W rezultacie zlikwidowano znaczną część krajowej produkcji lamp elektronowych, żarówek i świetlówek.
7) Warszawskie Zakłady Telewizyjne - obecnie w likwidacji.
8) Radomska Wytwórnia Telefonów - obecnie w likwidacji.
9) Kilkanaście zakładów aparatury pomiarowej i naukowej, które miały osiągnięcia w produkcji niektórych oryginalnych rodzajów tej aparatury, w tym m.in. Zakłady Aparatury Pomiarowej ZOPAN w Warszawie, gdzie budynki sprzedano. W rezultacie skazało to nas na duże uzależnienie od importu tej aparatury.
Z kolei przykładem likwidacji dotychczasowego profilu produkcyjnego bądź też wykupu w ramach prywatyzacji w celu likwidacji mogą być m.in.:
1) Zakład komputerowy ELWRO- Wrocław zakupiony przez Siemensa. Buldożerami oczyszczono teren z niektórych budynków. W jednym budynku wytwarza się wiązki przewodów dla zakładów w RFN, co jest produkcją prymitywną. Produkcję maszyn cyfrowych praktycznie zlikwidowano. Nie dotrzymano przy tym zobowiązań co do utrzymania przez 18 miesięcy stanu zatrudnienia w ilości 900 osób, obecnie wynosi ono bowiem ok. 200 osób, oraz zobowiązań dotyczących inwestycji modernizacyjnych burzenia starych struktur. Ponadto, te kilka przykładów pozytywnych związanych było z aktywną polityką rządu w ostatnich latach (1996, 1997), a mianowicie wymaganiem, aby firmy dostarczające sprzęt telekomunikacyjny dla TP S.A. prowadziły chociażby częściową działalność produkcyjną w Polsce. Przykłady te potwierdzają więc tylko tezę, że warunkiem skutecznych inwestycji kapitału zagranicznego w przemysłach wysokiej techniki w Polsce jest aktywna polityka państwa w tym zakresie.

2.2 Formy wejścia inwestorów zagranicznych na rynek polski

Kapitał zagraniczny do Polski napływa między innymi poprzez tworzenie lub przejmowanie przedsiębiorstw, które już istnieją za granicą, a nad którymi firma macierzysta, tzw. matka firmy sprawuje pełną kontrolę. Takie przedsiębiorstwa nazywamy zależnymi, to jest subsidiary. Innym sposobem inwestycji zagranicznych jest inwestowanie w zakładanie nowych oddziałów. Nazywamy je branches. Nie są one samodzielnymi jednostkami gospodarczymi. Ich cechą charakterystyczną jest brak możliwości rejestrowania poza granicami kraju macierzystego jako niezależne towarzystwa przemysłowe lub handlowe, gdyż nie istnieją one wg prawa, tj. nie posiadają osobowości prawnej.
Inwestycje zagraniczne napływają do Polski poprzez tworzenie przedsiębiorstw stowarzyszonych- siostrzanych, czyli affiliates. W firmie tej udział firmy macierzystej nie musi być 100 %. Charakteryzuje je odrębna osobowość prawna. Przedsiębiorstwa stowarzyszone zarejestrowane są w krajach przyjmujących na zasadzie odrębności w przypadku jednostek gospodarczych, posiadają własne statuty prawno organizacyjnych.
Obejmowanie udziałów w firmie zagranicznej to kolejna forma napływu kapitału zagranicznego. Udziały powinny być objęte na zasadzie większościowej, pięćdziesięcioprocentowej lub mniejszościowej. Alternatywą w tej formie jest tworzenie joint venture, przez co rozumie się współudział w przypadku zakładania nowej firmy. W tym przypadku warto wspomnieć również o przekazywaniu licencji, zawieraniu porozumień produkcyjnych oraz wykształceniu personelu. Istotną sprawą jest również przekazywanie patentów, tzw. know- how, prawa autorskie w zamian za udziały własnościowe.
Ważniejszymi i najczęściej zauważalnymi i wykorzystywanymi sposobami są:
udzielanie pożyczek,
udzielanie kredytów,
darowizny dla w/w,
reinwestowanie zysków31
Jednym z istotnych elementów strategicznego myślenia jest rozpowszechnianie celów, zamiarów i intencji partnerów zewnętrznych, występujących na danym rynku.

2.3 Rodzaje inwestycji zagranicznych

Wyróżniamy kilka rodzajów inwestycji zagranicznych. Należą do nich między innymi:
inwestycje portfelowe- takim mianem określane są inwestycje we wszystkie papiery wartościowe oraz jednostki uczestnictwa w funduszach zbiorowego inwestowania- udziałowe oraz dłużne- w tym przypadku pomija się jednak inwestycji, które klasyfikowane są jako bezpośrednie32. Poniższa tabelka obrazuje saldo inwestycji portfelowych:
Tabela 4. Saldo inwestycji portfelowych33.

1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Inwestycje portfelowe (saldo w mln USD)
1.171
241
2.098
1.330
1.149
1.532
1.025

instrumenty dłużne- tym mianem określa się bony skarbowe i obligacje, gdyż dotychczasowo kapitał zagraniczny widoczny był głównie na etapie skarbowych papierów wartościowych, które to emitowane są na rynku krajowym.
Instrumenty udziałowe- Dostęp kapitału zagranicznego do polskiego rynku papierów udziałowych (akcji) został zagwarantowany ustawą Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi od początku funkcjonowania Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych (1991 r.). Od kwietnia 1999 r. na krajowym rynku finansowym zaczęły działalność fundusze emerytalne II filara34.
Obrót kredytowe- Niektóre kredyty finansowe w dalszym ciągu objęte są ograniczeniami dewizowymi. Obowiązek uzyskania zezwolenia dewizowego dotyczy jedynie kredytów krótkoterminowych, poniżej jednego roku. Banki objęte są restrykcjami prawa dewizowego tylko w zakresie transakcji kredytowych w złotych, których wartość pojedynczej transakcji przewyższa równowartość 50.000 euro35.
Obrót depozytowy- reglamentacja obrotu depozytowego jest w pełni uzasadniona w przypadku utrzymywania się różnicy w poziomie stóp procentowych pomiędzy Polską i zagranicą36.

Rozdział III Skutki napływu kapitału zagranicznego
3.1 Pozytywne konsekwencje działania kapitału zagranicznego
Kapitał zagraniczny jest szansą dla rozwoju kraju. Ostatnie 50 lat w gospodarce światowej charakteryzowały się wielką ekspansją kapitału zagranicznego. Ułatwia ją stopniowa likwidacja barier w obrocie kapitałowym między krajami pod wpływem upowszechniania się koncepcji neoliberalnych w ekonomii, co stanowi wielkie osiągnięcie tego nurtu. Określa to zarazem jedną z najbardziej charakterystycznych cech naszej epoki. Proces ten można więc zaliczyć do głównych ?mega- trendów", a więc tendencji występujących w skali światowej i przenikających granice wszystkich krajów.
Ekspansja kapitału nadała nowe silne impulsy rozwojowi gospodarki światowej i jest jednym ze źródeł obecnej koniunktury na świecie.
Działalność kapitału zagranicznego przejawiała się w różnych krajach z różnym nasileniem. Wywołuje ona czasem, obok zjawisk zdecydowanie pozytywnych, również i zjawiska niekorzystne lub kontrowersyjne, co jest w pełni zrozumiałe. Kapitał ten realizuje bowiem swoje interesy, które nie zawsze są zgodne z celami lokalnymi. Praktyka pokazuje jednak, że najwięcej zjawisk negatywnych występuje zwłaszcza w tych krajach, których rządy nie umieją skutecznie oddziaływać na kierunek i działalność kapitału zagranicznego, a tym samym aktywnie ukierunkowywać ten napływ na cele społecznie pożądane. Nie mniej nawet i w tych przypadkach następstwa pozytywne górują nad napięciami i tarciami, które nieuchronnie towarzyszą czasem temu procesowi.
Również w Polsce napływ kapitału zagranicznego wywołał wiele zjawisk pozytywnych. Zjawiska o podstawowym pozytywnym znaczeniu należy jednak wymienić chociażby w największym skrócie.
Gospodarka została zasilona w kapitał. Inwestycje zagraniczne stanowiły w 1995 r. 12,9% całości inwestycji w Polsce37, a ich udział w przyroście inwestycji w stosunku do 1994 r. sięgał już prawie 1/3. Szacuje się, że inwestycjom kapitału zagranicznego przypisać można co najmniej 1/3 przyrostu dochodu narodowego w ostatnich latach.
W związku z dwukrotnym wzrostem inwestycji zagranicznych w 1996 r. w stosunku do 1995 r. można szacować, że udział ich stanowi już prawie 1/5 całości inwestycji. Inwestycje te osiągnęły w 1996 r. 5192 min dolarów, a łączne zaangażowanie kapitału zagranicznego w tych inwestycjach od początku ich realizacji, to jest od 1990 r. do końca 1996 r., wyniosło 12 028 min dolarów.
Trudno sobie wyobrazić, aby w społeczeństwie, w którym w znacznej części rodzin po 1989 r. nastąpiła przejściowa pauperyzacja, można było uzyskać środki tej wielkości drogą kapitalizacji wewnętrznej.
Oczywiście nie można również nie dostrzegać faktu, że część tych inwestycji finansowana jest już z zysków, osiąganych na terenie naszego kraju. Na wspomnianą ogólną kwotę inwestycji zagranicznych w wysokości 5192 mld dolarów zrealizowanych w 1996 r. szacowano, że zainwestowane zyski stanowią 300-400 min dolarów. Ich udział będzie wzrastał w dalszych latach, co jest zjawiskiem normalnym.
Niewątpliwie powstały również nowe miejsca pracy. W początkowym okresie, po 1989 r., m. in. również w wyniku popełnionych błędów, nadmierny import powodował poważną redukcję miejsc pracy, wpływając na zwiększenie bezrobocia. Szacunki tej wielkości są różne. Profesor M. Kabaj szacował, że wzrost importu spowodował ubytek miejsc pracy dla około 1 min osób. Stanowiło to 1/3 stanu bezrobocia w jego szczytowym poziomie z 1992 r. Był to więc częściowo eksport bezrobocia ze strony innych krajów.
Od 1994 r. towarzyszy temu jednak również i odwrotna tendencja - stały wzrost zatrudnienia w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego. W 1995 r. zatrudnienie to wyniosło już 500 tys.4 Tendencja ta nasilać się będzie w najbliższych latach. Ogólny bilans pod względem ilościowym będzie się zmieniał stopniowo na lepsze.
Natomiast nadal istnieje poważny problem jakościowy w postaci zmniejszania się zapotrzebowania na pracowników o wyższych kwalifikacjach pod wpływem niekorzystnych zmian w strukturze handlu zagranicznego i produkcji.
Jest natomiast rzeczą bezsporną jednak, że inwestycje zagraniczne ułatwiały utrzymanie poziomu zatrudnienia w wielu zakładach. W przeciwnym przypadku musiałoby ono ulec dalszemu zmniejszeniu.
Struktura sprzedaży na rynku wewnętrznym została unowocześniona. Następstwem działania kapitału zagranicznego w Polsce była znaczna modernizacja struktury sprzedaży na rynku wewnętrznym. Widać to najlepiej w podziale na 4 grupy:
Tabela 5 Modernizacja struktury sprzedaży na rynku wewnętrznym
Wyszczególnienie
Udział w %
1989
1995
Ogółem sprzedaż na rynku wewnętrznym
100,0
100,0
1. Wyroby wysokiej techniki
5,4
10,3
2. Dobra produkcyjne i inwestycyjne
27,9
28,2
3. Dobra konsumpcyjne
34,8
39,3
4. Surowce energetyczne i półfabrykaty metalurgiczne
31,9
22,2
Tabela 1: Źródło: Na podstawie książki Tadeusza Chrościckiego38

Poprawa struktury popytu znalazła wyraz w zwiększeniu udziału najbardziej nowoczesnej grupy wyrobów wysokiej techniki, dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych łącznie z 68% całej sprzedaży na rynku wewnętrznym w 1989r. do 78% w 1995 r., a w tym w podwojeniu udziału wyrobów wysokiej techniki. Bez importu takie zmiany byłyby niemożliwe.
Pozytywnym skutkiem jest również unowocześnienie technologii i asortymentu. Nie może być wątpliwości w świetle analizy danych statystycznych, że na unowocześnienie technologii i asortymentu w naszym przemyśle największy wpływ wywarł kapitał zagraniczny. Najlepszym tego dowodem może być fakt, że najwyższy wzrost udziału wyrobów nowych i zmodernizowanych osiągnięto w dziedzinach, w których dominują spółki zagraniczne. Trzy przykłady mogą tu być tego ilustracją:

Gałęzie przemysły
Udział wyrobów nowych i modernizowanych w % całej produkcji
1989
1995
- środki transportu
10,7
32,1
- drzewno- papierniczy
3,5
10,5
- szklarski
0,9
5,7
Tabela 2: Źródło: Opracowanie własne na podstawie książki Tadeusza Chrościckiego39
Konkurencja towarów obcych na rynku wymuszała działania dostosowawcze, przy czym bez niej na pewno procesy te nie byłyby tak intensywne. Przykładem może być przemysł spożywczy.
Wyrazem unowocześnienia technologii może być także wzrost pomiędzy 1989 r. a 1995 r. liczby linii produkcyjnych, sterowanych komputerem z 262 do 1568, czyli 6-krotny, a robotów zastosowanych bezpośrednio w produkcji ze 189 do 342, a więc prawie dwukrotny.
Duży oddźwięk również tenże kapitał pozostawił w przypadku nowoczesnych metod managamentu, które od niedawna uległy upowszechnianiu. Na 25 przemysłów, osiągających największy sukces rynkowy, mierzony najwyższą rentownością brutto, aż 14 z nich to przemysły o wyższym od średniego udziale w nich firm zagranicznych.
Tylko jednym z tego przykładów może być przemysł samochodowy, o którym Wiesław Grudzewski i Irena Hejduk słusznie piszą, że ma on największe szanse na sukces rynkowy, stwierdzając:,,Dzięki wysokim nakładom inwestycyjnym wielkich międzynarodowych koncernów samochodowych, istnieje szansa włączenia się polskich fabryk do globalnego rynku w międzynarodowym podziale pracy. W ślad za inwestycjami samochodowymi podążają renomowani producenci komponentów, zainteresowani uruchomieniem produkcji w Polsce... Już w chwili obecnej nastąpiła znacząca poprawa jakości wielu produktów samochodowych... Firmy w Polsce pod naciskiem międzynarodowej konkurencji coraz intensywniej starają się o uzyskanie międzynarodowych standardów jakości ISO-9000"40.
Dzięki temu mamy po raz pierwszy w produkcji samochody odpowiadające standardom rynku światowego.
W wyniku inwestycji zagranicznych następuje z reguły wzrost wydajności pracy. W 1995 r. wydajność pracy w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego była średnio o ok. 40% wyższa niż w całym przemyśle. Wprawdzie część tej różnicy można przypisać działaniu tego kapitału w gałęziach o najwyższej wydajności, nie mniej trudno byłoby oczekiwać, że bez napływu nowej technologii można osiągnąć taki poziom wydajności pracy.
Owa tematyka ma również ścisły związek ze wzrostem produkcji na wszystkich rynkach. Badania nad strukturą produkcji wykazują, że gałęzie, gdzie działają przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego osiągają wzrost produkcji, mierzony wielkością sprzedaży o 1/3 szybszy niż w przemyśle ogółem. Tak na przykład w 1994 r. przy wzroście sprzedaży, licząc w cenach bieżących, w całym przemyśle o 34,0% spółki powstałe w wyniku prywatyzacji, w których w 1/3 partycypują firmy z udziałem kapitału zagranicznego, zwiększyły swoją sprzedaż o 54,7%6, a można szacować, że w samych spółkach z wyłącznym lub częściowym udziałem kapitału zagranicznego wzrost produkcji był ponad trzykrotnie wyższy niż w ogóle w przemyśle.
Nie może więc być wątpliwości, że inwestycje zagraniczne i firmy zagraniczne dynamizowały wzrost produkcji przemysłowej i były jednym z czynników ożywienia gospodarczego.
Oczywiście nie może to przesłaniać faktu, że część przedsiębiorstw po prywatyzacji przez kapitał zagraniczny bądź zlikwidowano bądź też w zasadniczy sposób ograniczono w nich dotychczasową produkcję, o czym będzie mowa dalej. Jednakże per saldo inwestycje i spółki zagraniczne działały dynamizująco na wzrost produkcji przemysłowej.
Jeżeli uwzględnić, że wiele środowisk w Polsce przejawia niechęć do kapitału zagranicznego, to badania socjologiczne w zakładach przemysłowych, sprywatyzowanych przy udziale tego kapitału, wydają się tego nie potwierdzać i dają interesujące z tego punktu widzenia wyniki.41
Dość powszechne są opinie o wzroście zadowolenia z pracy po prywatyzacji z udziałem kapitału zagranicznego. Może to częściowo wynikać ze wzrostu (czasem 2-3-krotnego) płac dla niektórych grup pracowniczych w tych zakładach. Byłoby jednak zbytnim uproszczeniem sprowadzanie przyczyn tego zadowolenia wyłącznie do korzyści płacowych. Wśród ankietowanych deklaruje się bowiem często, że wzrost zadowolenia wynika z lepszej organizacji pracy. Wymienia się także jako czynnik zadowolenia szanse na nowe inwestycje i modernizację zakładu.
Działania kapitału zagranicznego dają czasami pozytywne następstwa również w dziedzinach dość zaskakujących. Na przykład w wielu przypadkach stwierdzono w zakładach po prywatyzacji z udziałem kapitału zagranicznego spadek alkoholizmu wśród załóg. Przykładem tego mogą być zakłady w Kwidzynie, a także sytuacja w dawnym FSO w Warszawie. W warunkach polskich ten efekt społeczny nie może być lekceważony.
Oczywiście wynik tych badań byłby odmienny, gdyby objęto nimi tylko tych, którzy utracili pracę pod wpływem przejęcia zarządzania zakładem przez firmy zagraniczne.
Niemniej znacznie lepsza ocena roli kapitału zagranicznego w opiniach indywidualnych niż społecznych jest pewnym paradoksem.
Pozytywny wpływ kapitału zagranicznego na sytuację gospodarczą w Polsce można w świetle powyższych faktów i danych uznać za bezsporny.
Byłoby jednak zgoła naiwnością nie dostrzegać również zjawisk niekorzystnych temu towarzyszących, jak również popełnionych błędów, zwłaszcza w okresie początkowym od stycznia 1990 r., kiedy podjęto zmiany systemowe, do czerwca 1991 r. (nadmierna liberalizacja importu) oraz zagrożeń, o czym będziemy mówili w dalszej części.
Jednakże reakcją na te mniej korzystne fakty powinny być nie posunięcia restrykcyjne, ale podjęcie działań na rzecz lepszego oddziaływanie na napływ kapitału zagranicznego i w ten sposób kierowanie go na te obszary, które dają największe korzyści ogólnospołeczne, a także uzgadnianie z tym kapitałem pewnych ogólnych preferencji, w realizacji których powinien on partycypować.
3.2 Negatywne skutki działania kapitału zagranicznego na rynku polskim
Tak jak w każdej dyskusji na wątpliwy temat, tak i w tejże pojawiają się obie strony medalu- ta pozytywna, jak i negatywna. Do głównych punktów tej ostatniej należy zaliczyć pytanie: dlaczego obcokrajowcy mają lokować swój kapitał w obcym kraju? To jeden z głównych powodów przytaczanych w przypadku dyskusji na tenże temat.
Zakończenie
Celem mojej pracy było wskazanie na przyczyny, formy i skutki napływu kapitału zagranicznego. Praca została oddzielona na różne rozdziały, dzięki czemu odpowiedzi zdają się być czytelne i różnorodne. Na początku należy podsumować przyczyny, wobec których kapitał zagraniczny staje się coraz częściej zauważalny na polskim rynku. Do podania pierwszej z nich nie trzeba posiadać wielkiej wiedzy: w Polsce po prostu opłaca się inwestować kapitał zagraniczny. Dzieje się tak dlatego, że wiele czynników wpływa na niższe koszta utrzymywania firmy w Polsce, nie zaś gdziekolwiek innych. Należą do nich: tańsza siła robocza, co nie oznacza, że mniej wykształcona; mniejsze podatki i koszta zakupu towarów; atrakcyjność rynku polskiego i terenu- Polski. Innymi czynnikami powodującymi zwiększenie inwestycji zagranicznych w Polsce jest niewątpliwie ominięcie barier celnych. Poza tym również rząd Polski idzie na rękę inwestorom zagranicznym, szerząc przed nimi różnego rodzaju preferencjami. Podsumowując, Polska nadal jest atrakcyjnym rynkiem inwestycyjnym, przez co należy się spodziewać sporego wzrostu w przyszłych latach wzrostu inwestycji z kapitałem zagranicznym. Przyczyny rozwoju napływu kapitału zagranicznego są spowodowane tym, że skutki następujące po coraz aktywniejszych poczynaniach inwestorów zagranicznych są pozytywne i interesują coraz więcej osób.
O ile kapitał zagraniczny dociera do coraz większych ilości sektorów, o tyle są miejsca, w których jest szczególnie widoczny. W szczególności mowa tu o szeroko rozumianej działalności produkcyjnej, budownictwie, czy rozwoju łączności i transportu. Owocuje to coraz większą liczbą firm założonych przez zagranicznych inwestorów.
Z pojęciem inwestycji zagranicznych związane są pojęcie eksportu i importu. Ten ostatni polega na sprowadzaniu towaru zagranicznego do kraju. W Polsce jest to zjawisko bardzo popularne, jak zresztą na całym świecie. W związku z tym duży zapotrzebowanie na wytwory konkretnych krajów, a uściślając, konkretnych inwestorów popycha często inwestorów do lokowania kapitału właśnie w tym kraju, co również jest formą kapitału zagranicznego.
Wyróżniamy rodzaje inwestycji zagranicznych, czyli inwestycje portfelowe, instrumenty dłużne i udziałowe, ale także obrót depozytowy.
W związku z napływem kapitału zagranicznego do Polski zauważa się pewne konsekwencje, zarówno te pozytywne, jak i negatywne, mające duży oddźwięk w gospodarce i polityce krajowej. Gospodarka została zasilona w kapitał. Inwestycje zagraniczne stanowiły w 1995 r. 12,9% całości inwestycji w Polsce42, a ich udział w przyroście inwestycji w stosunku do 1994 r. sięgał już prawie 1/3. Szacuje się, że inwestycjom kapitału zagranicznego przypisać można co najmniej 1/3 przyrostu dochodu narodowego w ostatnich latach. Pojawiło się wiele nowych miejsc prac, a struktura sprzedaży na rynku wewnętrznym uległa dużemu unowocześnieniu. Ponadto technologie produkcyjne, a także sam asortyment również wielce się rozwinęły. Nowoczesne metody menagamentu zaś upowszechniły się na rynku polskim. W związku z tymi zaletami wzrosła wydajność pracy. Kapitał zagraniczny był również swego rodzaju ośrodkiem mobilizującym wzrost produkcji na rynku polskim. Przedstawione wcześniej pozytywne skutki to jedne z niewielu, jednak są one bardzo ważne i w tego rodzaju dyskursach nie sposób o nich zapomnieć, gdyż w ostatecznej rozmowie na przedstawiony temat mogą okazać się argumentami decydującymi.

Bibliografia
1.?Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce: praca zbiorowa?, pod red. Zbigniewa Olesińskiego, Warszawa 1998 rok
2. Bołtryk., ?Inwestycje w nowe obiekty gwarantują przetrwanie? [w:] ?Plus Biznesu? z 29.08.2002 rok
3.Chrościski Tadeusz, ?Inwestycje zagraniczne w Polsce?, nr 3 w 1996 roku
4.Chrupek Z., ?Stan zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce?, Warszawa 2002 rok
5.Durka Bogdan, ?Inwestycje zagraniczne w Polsce?, Gdańsk 1998 rok
6.Durka B., ?Inwestycje zagraniczne w Polsce ? synteza raportu?, Warszawa 2001 rok
7.Dziworska Krystyna, ?Inwestycja przedsiębiorstw?, Gdańsk 2000 rok
8.Flak Władysław, ?Inwestor. Inwestycje rzeczowe: przygotowania, realizacja, ewidencja inwestycji?, Warszawa 2000 rok
9.Grudzewski Wiesław, Hejduk Irena, ?Szansa na sukces w polskim przemyśle samochodowym? [w:] ?Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa?, nr 1, styczeń 1997 rok
10.?Inwestycje i eksport szansą dla polskiej gospodarki? [w:] ?Gazeta Prawna?, z 23.05.2003 rok
11.Olesiński Zbigniew, ?Bezpośrednie inwestycje zagraniczne?, Warszawa 1998 rok
12.Reilly F. K., Keith C., Brown A., ?Analiza inwestycji i zarządzanie portfelem?, Warszawa 2001 rok
13.Rymarczyk J., Brach J, ?Inwestycje zagraniczne- szanse i zagrożenia?, Wrocław 1997 rok
14.Sloman John, ?Podstawy ekonomii?, Warszawa 2001 rok
15. Towarnicka H., ?Inwestycje rzeczowe w procesie transformacji?, Wrocław 2001 rok
16.Witkowska Janina, ?Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Europie Środkowowschodniej. Próba interpretacji na gruncie teorii bezpośrednich inwestycji zagranicznych i teorii integracji?, Łódź 1996 rok
17.Wyniki podmiotów gospodarczych z udziałem kapitału zagranicznego w 1995 roku, wyd. GUS
18.Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych r. 1995, wyd. GUS

Źródła internetowe:
1.www.studia dzien/sw_dziemianowicz
2.www.powiat.slupsk.pl
3.www.muratorplus.pl
Spis tabel:
1. Tabela 1. Kraje pochodzenia bezpośrednich inwestycji zagranicznych, s. 5-6
2. Tabela 2. Czynniki decydujące o podjęciu działalności gospodarczej w Polsce przez inwestorów zagranicznych (%), s. 17- 18
3. Tabela 3. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce w podziale na sektory według Europejskiej Klasyfikacji Działalności (wartość skumulowana) (w mln USD), s. 20
4. Tabela 4. Saldo inwestycji portfelowych, s. 22
Spis wykresów:
1. Napływ BIZ do Polski (wartość skumulowana, stan na koniec czerwca 2000r.), s. 7
2. Napływ BIZ do Polski wg kontynentów (wartość skumulowana, stan na koniec czerwca 2000 r.), s. 8