Europejskie wzory.

Wśród wielkich europejskich realistow pod koniec XIX w. Wysoko ceniono:
- prozaika rosyjskiego Lwa ToŁstoja (1828 – 1910)
- powieściopisarza Josepha Courade (1857 – 1924)
- tepretyka naturalistycznego powieści eksperymentalnej Emila Zole (1840 – 1902)
- Gustaw Flaubert (1821 – 1880)
- Fiodora Dostojowskiego (1821 – 1881)
- uważany za reprezentanta naturalizmu Guy de Maupassanta

Gustaw Flaubert
Jego idea to postulat, aby forma (konstrukcja) powieści wynikała z obserwacji tego kawałka rzeczywistości, który jest w niej przedstawiony, to materiał ma kształtować formę, a nie założona z góry idea lub konwencja. Drugie założenie Flauberta dotyczy narratora. Jest to osoba, która materiał gromadzi, porządkuje i obserwuje, lecz unika ocen i komentarzy po prostu zebrane fakty prezentuje odbiorcy. Sam narrator usuwa się poza tekst. Przykładami powieści Flauberta są: „Pani Bovary”, „Wychowanie sentymentalne.”
Emil Zola
Twórca naturalizmu. Kierunek ten wywodził się z założenia Flauberta. Powieść naturalistyczna traktuje przedstawione losy bohaterów i ich otoczenie jak materiał naukowy, jak eksperyment. Literatura ma być w myśl naturalizmu podobna do nauk przyrodniczych, ma badać, obserwować, wnioskować, obnażać zło i fałsz życia. Fantazja zatem była niedopuszczalna. Natomiast powieść naturalistyczna chętnie eksponowała biologiczny wymiar ludzkiego życia, fizjologię, popędy, a tak że teorię dziedziczności. Słynny jest cykl powieściowy E. Zoli pt. „Historia rodziny Rougon - Macquartów” poza tym np. trylogia miast: Paryż, Rzym, Lourdes. Kontynuatorem naturalizmu był Guy de Maupassanta.
Fiodor Dostojewski
Pisarz rosyjskij, podejmujący problematykę psychologiczną, opisujący okrucieństwo, podłość ludzką, zło, stany nienormalne, poszukujący odpowiedzi na odwieczne pytania o dobro i zło, o sens istnienia. Stworzył powieść polifoniczną-inaczej wielogłosową, czyli taką, w której np. każdy bohater swoim głosem wypowiada niezależne, nie szlifowane przez narratora, nie stylizowane sądy. Główne dzieła Dostojowskiego to: “Zbrodnia i kara”, “Idiota”, “Bracia Karamazow”, “Biesy”.
Joseph Conrad
Józef Konrad Korzeniowski z pochodzenia, Polak. Pisarz-moralista, opanowany namiętnością morskich podróży i morskiego żywiołu. Conrad zwykł stawiać swoich bohaterów obliczu trudnych decyzji, kazał dokonywać im wyboru między np. obowiązkiem a bezpieczeństwem-choćby w powieści pt. “Tajfun” inne, znane utwory Conrada to: “Lord Jim”, “Murzyn z załogi Narcyza”.
Lew Tołstoj
Pisarz rosyjski, autor słynnej epopei pt.Wojna i pokój trzy powieści pt.Anna Karenina. Charakteryzuje go wrogość wobec cywilizacji, miast, przemysłu, wojny, rewolucji, a nawet państwa i Kościoła. Uważał że wszystkie instytucje zagrażają indywidualności człowieka, jego moralności i prowadzą do zgubnych skutków.
Guy de Maupassanta
Uważa się za reprezentanta naturalizmu choć pod koniec życia odszedł od tego kierunku, gdyż zwątpił w możliwość istnienia, a tym bardziej ukazania w literaturze, jednoznacznej prawdy.



Niemniej jednak tematyka jego nowel i sposób jej prezentacji świadczą o związku pisarza z naturalizmem.
Maupassanta pisał o codziennych sprawach i zwykłych ludziach, poruszał drażliwe kwestie, związane np. z filozofią człowieka.

O prostytutkach
Maupassanta jest jednym z tych pisarzy, którzy burzy stereotyp zdenerwowanej prostytutki-a wprowadza inny: dziewczyny, która zmuszona była zejść ze złej drogi, a zachowała szlachetne serce. Taka była choćby Baryłeczka-bardzo sympatyczna postać na tle reszty przyzwoitego towarzystwa, które dla obrony własnej skóry pcha ja wręce pruskiego oficera, a potem potępia. Szlachetną kurtyzaną jest Małgorzata Gauetier-Dama kameliowa Dumasa. Złożoną postacią jest Nana Zoli trzy Kurtyzana Eliza braci Concourt. Warto pamiętać, że malował półświatek jego mieszkanki Toulouse-Lautrec.

Stefan Żeromski
Uznany został za największego prozoika Młodej Polski nazywanego “ostatrnim wajdelotą”, “sumieniem narodowym”, “sercem nienasyconym” oraz “pogrobowcem powstania styczniowego” Żeromski nawiązywał w swych opowiadaniach do powstania styczniowego np. “rozdziobią nas króki i wrony”. Podejmując tematykę historyczną Żaromski nawiązywał do problemów współczesności np.”echa leśne”.
Stanisław Wyspiański
Jesto jeden z tych nielicznych twórców których możemy nazwać osobowością renesansową-czyli twórcą wszechstronnym, który pragnął i umiał wdziele swojego życia połączyć kilka dziedzin sztuki świetną całość. Wyspiański stworzył nowy teatr, nowy typ dramatu w Polsce, taki, jakiego przed nim nie było i jakiego nikt już później nie dokonał.

Wyspiański we wszystkich dziedzinach sięgał po następujące tematy:
Antyk – Akropolis, Noc listopadowa
historia Polski - Bolesław Śmiały, Legenda
wielka tradycja romantyczna- Wyzwolenie, Noc listopadowa
problematyka moralna - Klątwa
W dziedzinie malarstwa artystę:
nawiązanie do mitologii
portrety dzieci, dziewcząt i kobiet- np. Macierzyństwo, portret Elizy Pareńskiej
postaci mitologiczne, fantastyczne jako bohaterowie jego płócien
witraże - słynny projekt Bóg Ojciec – stań się, witraże w kościele Franciszkanów w Krakowie
freski
pejzaże – Widok na kopiec Kościuszki
Jako dramaturg Wyspiański pozostawił słynne:
Wesele
Wyzwolenie
Noc listopadową
Warszawiankę
Władysław Reymont
Jest przykładem awansu kulturalnego warstwy chłopskiej w okresie Młodej Polski. Poruszał tematy wzięte z życia charakterystyczne dla upodobań naturalistycznych były z reguły opowiadania o tematyce wiejskiej ukazujące chłopskich bohaterów .
Reymont otrzymał w 1905 roku Nagrodę Nobla za „Chłopów”.