Rabacja Galicyjska

Rabacja w Galicji była częścią rewolucji w monarchii habsburskiej, podobnie jak wydarzenia w Wielkim Księstwie Pozn. kształtowały się zależnie od sytuacji w Prusach. 20 III 1848 ukonstytuował się w Poznaniu Komitet Narodowy Polski. Wysłana do Berlina delegacja uzyskała od Fryderyka Wilhelma IV zgodę na "reorganizację narodową". W rozumieniu Polaków oznaczała ona przejęcie od Niemców administracji w Poznańskiem oraz - wobec spodziewanego wybuchu wojny Prus z Rosją - również przygotowania wojskowe. Przy Komitecie powstał Wydział Wojsk., w którym sprawami uzbrojenia zajmował się Mierosławski. Zorganizował on 4 obozy, w których kilka tysięcy chłopów przechodziło szkolenie wojsk. pod kierunkiem oficerów przybyłych z emigracji. Wśród chłopów panowały nastroje antyprus. z powodu przewlekających się układów uwłaszczeniowych i ograniczania ich do zamożnych gospodarzy; rzemieślnicy czuli się zagrożeni konkurencją Niemców, popieranych przez władze pruskie. 1 IV Komitet zniósł część obowiązków chłopskich wobec dworów. Wówczas gen. F.A. Colomb, dowódca armii stacjonującej w Wielkopolsce, wprowadził stan oblężenia (3 IV). W wyniku rozmów przedstawicieli Komitetu Nar. z delegatem króla prus. gen. W. Willisenem zadecydowano o redukcji liczby pol. żołnierzy do 3 tysięcy. Opuszczających obozy atakowało wojsko, a koloniści niem. pacyfikowali wsie. Komitet Nar. proponował kapitulację i rozwiązał się 30 IV. Oddziały Mierosławskiego stoczyły 3 krwawe potyczki z wojskami prus. (Książ, Miłosław, Sokołowo) i 10 V skapitulowały. Wobec chłopów-żołnierzy władze zastosowały surowe represje, co wywołało oburzenie w Europie.

W Galicji sytuacja była szczególnie trudna - chłopów nadal obowiązywała pańszczyzna, nie mieli prawa własności ziemi; żywa była pamięć rabacji 1846 (powstanie chłopskie 1846 w Galicji); ok. 50% ludności stanowili Rusini (Ukraińcy), szukający oparcia w Wiedniu przeciwko pol. ziemianom. Po wybuchu rewolucji w Wiedniu gubernator F. Stadion nie mógł zapobiec powstaniu we Lwowie Rady Narodowej ani Komitetu Nar. w Krakowie (prezes J. Krzyżanowski). Masowo powracali do kraju emigranci (m.in. W. Heltman, J. Wysocki, F. Sznajde). Powstawały gwardie narodowe. Delegacja złożona z przedstawicieli wszystkich warstw społ. udała się do Wiednia z petycją (poszerzenie autonomii Galicji, spolszczenie administracji, szkolnictwa itp.). Lwowska Rada i krak. Komitet planowały rozwiązanie sprawy chłopskiej, ale uprzedził je gubernator Stadion ogłaszając 22 IV we Lwowie, a 24 IV w Krakowie zniesienie pańszczyzny. Przyjazd do Krakowa znacznej grupy emigrantów (wbrew zakazowi) spowodował 26 IV starcia gwardii nar. z wojskiem (ok. 20 zabitych, 60 rannych) i zbombardowanie miasta. Komitet Nar. rozwiązał się. 2 VI przy poparciu Stadiona powstała we Lwowie Gł. Rada Ruska, która 9 VI zwróciła się do cesarza z petycją zawierającą prośbę o podział Galicji na część pol. i ruską. Zaostrzający się konflikt starano się rozwiązać na Zjeździe Słow. w Pradze (2-12 VI 1848); uzyskanego tam kompromisu nie zaakceptowały ani pol., ani ukr. rada. W VI 1848 odbyły się powszechne, dwustopniowe wybory do parlamentu wiedeńskiego; w wielu okręgach chłopi nie chcieli głosować razem z "panami", mimo to na 100 mandatów przyznanych Galicji uzyskali 33 (ziemianie - 27). 26 VII parlament zniósł poddaństwo i pańszczyznę oraz przyznał odszkodowanie szlachcie. Na wieść o wybuchu powstania w Wiedniu w październiku doszło we Lwowie do zaburzeń, 1 i 2 XI na ulicach pojawiły się barykady i dochodziło do starć z żołnierzami. Lwów został zbombardowany, spaliło się wiele budynków, zginęło ok. 100 osób. Władze austr. zastosowały surowe represje, młodzież wcielano do wojska, wprowadzono stan oblężenia we Lwowie, następnie w całej Galicji, wycofano się z ustępstw na rzecz pol. języka w szkole i urzędach.