Wstęp do teorii prawa

WSTEP DO PRAWOZNASTWA

LEGENDA:

1.AKTY NORMATYWNE:
KC - kodeks cywilny
KK ? kodeks karny
KKW ? kodeks karny wykonawczy
KP ? kodeks pracy
KPA ? kodeks postępowania administracyjnego
KPC ? kodeks postępowania cywilnego
KPK ? kodeks postępowania karnego
KRO ? kodeks rodzinny i opiekuńczy
KSH ? kodeks spółek handlowych

2.PIŚMIENNICTWO:
MoP ? monitor prawniczy
OG ? orzecznictwo gospodarcze
OSN ? orzecznictwo sądu najwyższego
OSNAP ? orzecznictwo sądu najwyższego izby administracyjnej i pracy
OSNC ? orzecznictwo sądu najwyższego izby cywilnej
OSNCP ? orzecznictwo sądu najwyższego izby cywilnej i pracy
OSNKW ? orzecznictwo sądu najwyższego izby karnej wojskowej
OSP ? orzecznictwo sądów polskich
OSPiKA ? orzecznictwo sądów pracy i komisji arbitrażowych
OTK ? orzecznictwo trybunału konstytucyjnego
PiP ? państwo i prawo
RPEiS ? ruch prawniczy, ekonomiczny i społeczny
RPO ? biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich
SPE ? studia prawno ? ekonomiczne
ZN ? zeszyty naukowe

3.INNE SKRÓTY:
DzU ? dziennik ustaw
MP ? monitor polski
NSA ? naczelny sąd administracyjny
RM ? rada ministrów
RP ? rzeczpospolita Polska
SN ? sąd najwyższy
TK ? trybunał konstytucyjny


I.POJĘCIE I FUNKCJE PRAWA

1.IDEA ŁADU SPOŁECZNEGO I WIZJE PRAWA

a) Prawo naturalne a prawo pozytywne
Prawo naturalne ? pogląd w filozofii greckiej, twierdzący, iż prawo natury jest dominujące. Wszystko jest podporządkowane prawom natury. Wierność tej zasadzie oznacza sprawiedliwość.
Prawo pozytywne ? obowiązuje tu i teraz na mocy uznania lub ustanowienia przez legalną władzę publiczną. Pogląd popularny w XIX w.
b) Czym jest prawo ? ujęcia:
pozytywistyczne - prawo to zespól norm ustanawianych i chronionych przez państwo, posługujące się
środkami przymusu. Jego cechy:
dotyczy zewnętrznego zachowania ludzi
ustanowione jest przez uznaną władzę
jego przestrzeganie gwarantuje przymus
prawnonaturalne ? prawo łączy się przede wszystkim z prawem natury.
realistyczne ? istotą prawa są ludzkie przeżycia i emocje, a także ich zachowania.
hermeneutyczny ? refleksja nad prawem i jego istota, dialog społ. (np.: parlament, sędziowie obywatele)
prawo w znaczeniu prawniczym ? zespół reguł ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki może stosować państwo

2.PRAWO JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE:
przejawia się, gdy mamy do czynienia z relacjami między jednostkami w określonej grupie
dotyczy stosunku człowieka do innych
wyraża wartości i potrzeby ? może je urzeczywistniać
jest produktem procesu decyzyjnego
formułuje je społeczeństwo za pośrednictwem instytucji
jego istnienie uzależnione jest od społecznego przyzwolenia na nie

Charakter prawa
normatywny ? są nim normy
perswazyjny ? wychowawczy ? wynika z szacunku, chęci uniknięcia kary, dostosowania się, etc.

Postawy wobec prawa:
oportunista ? dokonuje rachunku zysków i strat
konformista ? dostosowuje się
anarchista - nie podporządkowany

3.FUNKCJE PRAWA:
stabilizacyjna ?utrwalenie istniejącego ładu
dynamizacyjna ? promowanie zmian i reform
ochronna ? wspiera różne wartości
organizacyjna ? tworzy instytucjonalne warunki życia społecznego
represyjna ? narzuca prawo używając przymusu
wychowawcza ? kontrola zachowań ludzkich
dystrybutywna ? rozdział różnych dóbr
regulacyjna ? rozwiązywanie konfliktów

4.WIELOZNACZNOŚĆ TERMINU PRAWA:
p. materialne ? normy regulujące treść stosunków prawnych między podmiotami
p. formalne (procesowe) ? określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej
p. przedmiotowe ? to prawo które funkcjonowało, to które funkcjonuje i to które dopiero będzie
p. podmiotowe ? zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach


PRAWO JAKO PRZEDMIOT BADAŃ NAUKOWYCH

1.PRZEDMIOT NAUKOWEGO PRAWOZNAWSTWA:
wypracowanie aparatu pojęciowego, opis i systematyzacja norm prawnych
zagadnienia filozoficzne i metodologiczne prawa
zagadnienia wykładni i stosowania prawa (de legelata ? zrozumienie i stosowanie przepisów)
zagadnienia funkcjonowania prawa w państwie i społeczeństwie
oceny prawa
wnioski pod adresem przyszłego prawodawstwa (de legefereda i de sententia ferenda)
zagadnienia władzy, państwa i jego organizacji

2.METODY BADAWCZE W PRAWOZNASTWIE
analiza tekstów prawnych (norma późniejsza uchyla wcześniejsze)
metody badawcze socjologii i psychologii (badanie zachowań jednostek i grup, mające wyodrębnić rządzące nimi zasady)
filozoficzna refleksja nad naturą wartości
metoda porównawcza ? komparatystyczna
metoda historyczna


PRAWO A INNE REGULATORY ZACHOWAŃ (DO WERYFIKACJI)

1.POZOSTAŁE RODZAJE NORM:
moralne ? dotyczą zachowań, intencji i postaw ocenianych z punktu widzenia idei dobra
obyczaju ? dotyczą zachowań ujmowanych w kategoriach ?jest/nie jest przyjęte?, ?wypada ? nie wypada?
religijne ? normy uzasadniane w kategoriach dobra i zła, dobrego uczynku i grzechu

Cechy rozróżniające normy moralne od prawnych:
Przedmiot regulacji: prawne dotyczą tylko ludzi, moralne to nie tylko zachowanie ale i intencje, nie tylko relacja między ludźmi, ale i Bogiem, przyrodą, etc.
Sposób regulacji: maksymalistyczne (dążenie człowieka do doskonałości), minimalistyczne (spełnienie wobec siebie podstawowych obowiązków)
Geneza norm: prawne ? zewnętrzny autorytet, moralne ? wpajane w procesie wychowania
Sposób głoszenia i formalizowania norm: prawne ? kodeksy i regulaminy, moralne: wzorce postępowania
Sposób obrony wzorców określonych w normach: moralne ? kościół, potępieni przez ludzi, wstyd; prawne ? obrona przez instytucje państwowe

2.RELACJE MIĘDZY PRAWEM A NORMAMI OBYCZAJU:
treściowe ? porównujemy treść norm moralnych:
podlegające regulacji moralnej lecz nie prawnej ? stosunek dzieci do rodziców
podlegające relacji prawnej lecz nie moralnej ? jazda lewą stroną nie ma związku z moralnością
funkcjonalne - ze względu na stosunek względem siebie i na wzajemne oddziaływanie
o związku pośrednim
dopełniające się ? wzmacniają swoją siłę ? sankcje prawne i społeczne
sprzeczne ? rozwody
obojętne ? jazda lewą stroną
Gdy następuje konflikt generowane są tzw. ?klauzule generalne?

3.KULTURA PRAWNA:
znaczenie węższe ? wiedza jednostki o prawie, stosunek do niego, jego ocena i postulaty co do zmian
znaczenie szersze ? stan prawa, doktryny prawne, nauka o prawie, instytucje z nim związane i wszystko co wchodzi w skład pojęcia ?kultura prawna?

Czynniki różnicujące ją:
rola, jaka przypisywana jest prawu (np. w Chinach ? mała)
sposób tworzenia prawa (prawo stanowione ? ustanawiane przez parlament i powszechne ? ustanawiane przez sędziów ?common law?)
czynniki represyjności


PRAWO JAKO ZJAWISKO POLITYCZNE

1.PRAWO W PROCESIE SPRAWOWANIA WŁADZY:
Prawo to instrument sprawowania władzy
Sprawujący władze poruszają się w ramach prawa
Prawo określa obowiązki i uprawnienia sprawujących władzę i rządzonych
Wyraża treści aksjologiczne: co dobre a co złe

2.OKREŚLENIE PAŃSTWA

Państwo ? polityczna, terytorialna, hierarchiczna, przymusowa i suwerenna organizacja obejmująca całe społeczeństwo
Naród ? wielka grupa społeczna, zjednoczona przez wspólną kulturę. Kultura narodu to: język, wielopokoleniowa tradycja, wspólne symbole, bohaterowie oraz najczęściej terytorium.

Sposoby rozumienia państwa:
jako org. polityczna ? obywatele muszą się podporządkować scentralizowanemu aparatowi władzy
jako org. hierarchiczna ? aparat władzy tworzy instytucje, których kompetencje uporz.są w hierarchii
jako org. przymusowa ? przymus mogą stosować tylko organy państwa i tylko zgodnie z prawem
jako org. posiadająca władzę ? władza ta jest legitymowana (prawowita, czyli pochodzi od prawa)
jako org. terytorialna ? państwo posiada swoje terytorium
jako org. suwerenna ? władza państwa jest najwyższą, chyba, że dobrowolnie uczestn. w jakiś org.międzyn.

3.ZWIĄZEK PAŃSTWA I PRAWA:

Koncepcje związku państwa i prawa:
pozytywistyczna ? prawo jest genetycznie zw.z państwem,a twórcą prawa jest państwo,jego organy lub rząd
prawnonaturalna ? nie negują związku miedzy państwem i prawem, ale prawo musi być w zgodzie z naturą
szkoły socjologiczne i psych. ? zwracają dużą uwagę na instytucje publiczne i zachowanie osób i grup

Wniosek:
prawo tworzone jest przez państwo
tworząc i stosując prawo państwo realizuje swe funkcje
określa strukturę, kompetencję i tryb działania organów państwa
określa status, obowiązki i uprawnienia obywateli

4.PRAWO MIĘDZYNARODOWE I PRAWO WSPÓLNOT PAŃSTWOWYCH
prawo międzynarodowe publiczne ? zawarta przez kilka państw umowa międzynarodowa
prawo europejskie ? normy unijne nie tworzone przez kilka państw, ale przez wspólny parlament

5.INSTRUMANTALIZACJA PRAWA ? naruszenie równowagi między prawem jako środkiem prowadzącym do osiągania konkretnych, wybranych celów (instrumentem), a prawem jako nośnikiem społecznie akceptowanych wartości. Na dłuższą metę prowadzi ona do:
upadku społecznego prestiżu prawa
konieczności zastosowania ostrzejszych sankcji za nie podporządkowanie się prawu
wyparcia norm prawnych przez normy społeczne


JĘZYK PRAWA

1.RODZAJE WYPOWIEDZI:

Prawo jako zjawisko językowe: zespół wypowiedzi, wyznaczających powinne zachowania, w formie pisemnej, mających strukturę wewnętrzną i są związane z innymi wypowiedziami.

Rodzaje wypowiedzi:
opisowe ? zdania w sensie logicznym ? dają obraz rzeczywistości, opisują fakty, sprawdzalne
przykład: jest tak, że X
ocenne ? pełnią funkcję ekspresyjną, niezal. od niektórych elementów opisu. Treść to aprobata lub dezapr.
przykład: X zasługuję na aprobatę ze względu na cechę Y
Ich rodzaje:
wyrażające nasze zdanie, subiektywną ocenę:
przykład: X jest piękny
wyrażają ocenę o charakterze instrumentalnym, obiektywnym:
przykład X to Y (np.: sport to zdrowie)
normatywne ? nie opisują i nie oceniają, ale wskazują sposób pewnego zachowania
przykład : X powinien Y

Funktatuory: musi, powinien, należy, ma obowiązek, może być, jest zobowiązany
dokonawcze (performatywne lub performatywy) ? gdy zgodnie z istniejącymi normami dokonuje się zmiana
przykład: czynię X (np.: nadanie dziecku imienia)
-
2.JĘZYK PRAWNY I JĘZYK PRAWNICZY
język prawny ? sformułowane w nim są teksty prawne , zawierające wypowiedzi normatywne
Cechy:
odmienne, nieco ?fachowe? słownictwo
nieco odmienna stylistyka
wchodzi w zakres umiejętności zawodowych prawnika
musi być tylko z polskimi zwrotami

język prawniczy ? formułowane w nim są wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych zjaw. Prawnych
Cechy:
używany przez prawników
mogą się zdarzyć zapożyczenia z innych języków, stąd do aktów wprowadzane są tzw. ?definicje legalne?