Układ krążenia i Układ limfatyczny

Układ krążenia
Składa się z:
? układu krwionośnego (naczynia krwionośne i krążąca w nich krew, serce),
? układu limfatycznego (węzły i naczynia limfatyczne) oraz limfy (limfa to płyn ustrojowy o skła-dzie zbliżonym do osocza krwi zawierającym limfocyty ).

Krwioobieg
Układ krwionośny, krwioobieg, wewnętrzny układ transportujący, mający za zadanie rozprowadzanie składników pokarmowych i tlenu do wszystkich tkanek organizmu, usuwanie zbędnych produktów prze-miany materii i utrzymanie homeostazy w organizmie.
U większości wyżej stojących w ewolucji bezkręgowców występuje otwarty układ krążenia. Układ krwionośny wszystkich kręgowców jest zamknięty, co oznacza, że krew nie wylewa się do jam ciała, ale krąży w systemie naczyń krwionośnych, zwanych tętnicami i żyłami. Tętnice - naczynia o grubych i wy-trzymałych ścianach - rozprowadzają krew z serca do tkanek, a żyły mające ściany wiotkie i cienkie, od-prowadzają krew z tkanek do serca (istnieją dwa wyjątki: sieć dziwna, czyli tętniczo-tętnicza w nerkach i krążenie wrotne, czyli żyła wrotna - żyły wątrobowe w wątrobie).

Duży obieg krwi
Rozpoczyna się w lewej komorze serca, sąd krew z tlenem wypływa aortą. Następnie aorta rozgałęzia się na coraz mniejsze tętnice, a później w naczynia włosowate, które oplatają wszystkie narządy ciała. Po przejściu przez narządy ciała naczynia włosowate zamieniają się na większe - żyły. Do prawego przed-sionka wchodzi żyła główna górna i dolna.

Mały obieg krwi
Rozpoczyna się w prawej komorze serca, następnie przepompowywana jest do pnia płucnego, który roz-gałęzia się na prawą i lewą tętnice. Jest to krew pozbawiona tlenu. Później rozgałęziają się na mniejsze tętniczki, które oplatają pęcherzyki płucne. W pęcherzykach następuje wymiana gazowa. Następnie 4 żyłami płucnymi krew wpływa do prawego przedsionka.
Przyczyny chorób krążenia
? nadmierne spożywanie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego,
? nadmierne spożywanie cholesterolu,
? otyłość,
? siedzący tryb życia,
? palenie tytoniu,
? picie alkoholu,
? cukrzyca,
? nadciśnienie tętnicze,
? stresy,
? uwarunkowania dziedziczne.

Niewydolność krążenia, stan niewydolności układu krwionośny uniemożliwiający pełnienie jego funkcji fizjologicznych. W zależności od szybkości narastania objawów klinicznych wyróżniamy niewydolność ostrą i przewlekłą, natomiast ze względu na źródło niewydolności na prawo- i lewokomorową.
Niewydolność krążenia ostra
Niewydolność krążenia ostra to szybko pogłębiające się upośledzenie czynności układu krążenia, najczę-ściej na skutek dużego uszkodzenia serca, np. w zawale mięśnia sercowego. W ostrej niewydolności spo-wodowanej uszkodzeniem lewej komory serca występuje obrzęk płuc.
W niewydolności spowodowanej nagłym przeciążeniem prawej komory (np. przy zatorze tętnicy płucnej) występuje sinica, maksymalnie nasilona duszność, uczucie rozpierania pod prawym łukiem żebrowym na skutek powiększania się wątroby (zastój), nabrzmienie żył szyjnych.
Niewydolność krążenia przewlekła, lewokomorowa
Przewlekła lewokomorowa niewydolność krążenia może być spowodowana: nadciśnieniem tętniczym, niewydolnością naczyń wieńcowych serca (choroba wieńcowa), wady zastawki aorty lub zastawki dwu-dzielnej (twarz mitralna).
Objawy: duszność wysiłkowa, a nawet spoczynkowa, napadowa duszność nocna, astma sercowa, bezsen-ność, oddech Cheyne'a i Stokesa, kaszel, sinica, przesięki w jamie opłucnej.
Niewydolność krążenia przewlekła, prawokomorowa
Niewydolność krążenia przewlekła, prawokomorowa, występuje jako konsekwencja przewlekle utrzymu-jących się oporów w krążeniu płucnym (układ krwionośny), spowodowanych np.: przez rozedmę płuc, rozległe zrosty opłucnowe, duże zniekształcenie klatki piersiowej, stwardnienie tętnic płucnych, wady zastawkowe serca lewego, uprzednio istniejącą niewydolność lewego serca.
Objawy: znamiona zastoju w układzie żylnym na obwodzie: poszerzenie żył szyjnych, powiększenie wą-troby, stan podżółtaczkowy (żółtaczka), obrzęki, zwłaszcza na kończynach dolnych, najpierw w okoli-cach kostek i stóp, później na goleniach i udach, przesięki w jamie brzusznej (wodobrzusze) i jamie opłucnowej, sinica, dolegliwości z przewodu pokarmowego, wynikające z zastoju krwi w narządach brzusznych (wzdęcia, nudności, zaparcia stolca lub biegunki). Szczególną postacią tego rodzaju niewy-dolności jest zespół płucno-sercowy (serce płucne).

Serce
Dla większości ludzi serce stanowi symbol miłości i uczucia. Czy jednak wygląda ono tak jak przedsta-wiane jest na rysunkach na murach? Jedną z możliwych odpowiedzi jest stwierdzenie, że serce jest pom-pą ssąco-tłoczącą, przepompowującą krew do wszystkich narządów i tkanek dzięki czemu utrzymuje cały organizm przy życi .
W układzie krążenia centralną rolę pełni serce. Jest mięśniem tworzącym dwie pompy. Każda z nich dzie-li się na dwa segmenty połączone zastawkami. Głównymi elementami owych pomp są komory : prawa i lewa . Krew niosąca składniki odżywcze i tlen do wszystkich części ciała, a zabierająca stamtąd niepo-trzebne produkty przemiany materii, przetaczana jest przez ciało za sprawą serca. Najpierw przez płuca, gzie pobierany jest tlen, a usuwany jest dwutlenek węgla. Stamtąd krew ponownie wraca do serca, prze-chodzi przez lewy przedsionek i lewą komorą do aorty i dalej do mózgu oraz wszystkich pozostałych narządów. Od serca krew przepływa tętnicami, natomiast wraca do niego żyłami. Powracająca do serca krew przechodzi najpierw przez prawy przedsionek, mija zastawkę trójdzielną i wpływa do prawej komo-ry, skąd tłoczona jest do płuc, po świeży tlen.
Serce u dorosłych jest również pompą mięśniową złożoną z czterech części podłączonych do głównych naczyń krwionośnych, transportując krew od i do pozostałych narządów ciała. Rytmiczne skurcze i roz-kurcze wymuszają ruch krwi we właściwych kierunkach. Krew transportuje tlen i wszystkie składniki odżywcze do wszystkich okolic ciała, zabierając stamtąd zbędne produkty przemiany materii. Przepływ utlenionej krwi odbywa się za pośrednictwem tętnic, w żyłach natomiast płynie ku sercu krew 'zużyta', to znaczy pozbawiona tlenu.
Zdrowie każdego narządu wewnętrznego uwarunkowane jest prawidłowym krążeniem, a więc zależy zarówno od skuteczności funkcjonowania mięśnia sercowego, jak i łatwości przepływu krwi przez tętni-ce. Kondycja układu krążenia zależy od tego, na ile naczynia Krwionośne są wolne od rozmaitych prze-szkód, np.: złogów tłuszczu lub skrzepów krwi. Ważne też, aby ciśnienie krążącej krwi nie przekraczało pewnych wartości. Wysokie ciśnienie krwi - nadciśnienie może uszkodzić naczynia krwionośne lub zwiększyć ryzyko ich zablokowania. objawy niewydolności krążenia zależą od dotkniętego nią narządu lub obszaru. Choroba serca może pociągać za sobą ból w klatce piersiowej, palpitacje lub duszności; nie-dostateczne krążenie mózgowe może powodować omdlenia, zawroty głowy roztargnienie (zaburzenia orientacji), niewłaściwe krążenie w kończynach powoduje obrzęki i bóle.
Serce jest wspaniałym narzędziem, ale też bardzo delikatnym i wymagającym dbałości o nie. Bez serca nie ma w ogóle życia ludzkiego, a upośledzenie jego pracy odbija się na całym organizmie i na jakości naszego życia. Chrońmy więc je już od urodzenia, a może nawet już od chwili powstania życia ludzkiego. Bowiem to my, naszym niewłaściwym stylem życia, doprowadzimy do jego 'ruiny'.

Definicja naukowa oraz budowa
Serce, pompa tłocząca krew, narząd zbudowany z dwu przedsionków (prawego i lewego), oddzielonych od siebie przegrodą międzyprzedsionkową, i dwu komór (prawej i lewej), oddzielonych od siebie prze-grodą międzykomorową, łączących się z przedsionkami przez zastawki przedsionkowo-komorowe, które nie pozwalają na cofanie się krwi z komór do przedsionków, natomiast umożliwiają jej przepływ z przed-sionków do komór.
Z komory prawej krew wypływa przez zastawkę półksiężycowatą do pnia płucnego (tętnica płucna), a z komory lewej również przez zastawkę półksiężycowatą do aorty.
Serce ma kształt stożka o podstawie zwróconej do góry w prawo i ku tyłowi, o koniuszku należącym do komory lewej, skierowanym do przodu w lewo i ku dołowi, uderzającym w czasie skurczu o przednią ścianę klatki piersiowej. Serce składa się z następujących warstw: od wewnątrz jest wysłane wsierdziem, dalej znajduje się warstwa mięśnia sercowego oraz tkanka pokryta błoną surowiczą - nasierdziem.
Mięsień sercowy przedsionków i komór przyczepia się do pierścieni włóknistych otaczających ujścia (zastawki) przedsionkowo-komorowe. Pierścienie te oddzielają mięsień przedsionków od mięśnia komór, stanowiąc dla nich przyczep - szkielet serca.
Mięsień sercowy przedsionków komór łączy tzw. układ bodźcotwórczo-przewodzący, który automatycz-nie powoduje naprzemienne skurcze przedsionków i komór. Składa się on z węzła zatokowego, węzła przedsionkowo-komorowego i odchodzącego od niego pęczka Hissa dzielącego się na dwie gałęzie. Te gałęzie dzielą się na gałązki kończące się włóknami Purkyniego w mięśniu komór.
Serce położone jest w klatce piersiowej w worku osierdziowym. Jest unaczynione przez dwie tętnice wieńcowe (naczynia wieńcowe), prawą i lewą, odchodzące od aorty tuż ponad zastawką półksiężycowatą.
W trakcie ewolucji podlegało licznym przemianom: u ryb serce jest dwudziałowe - zbudowane z jednej komory i jednego przedsionka, u płazów występuje jedna komora i dwa przedsionki, u gadów serce jest również trójdziałowe, ale w komorze pojawia się częściowa przegroda, u ptaków i ssaków serce podzie-lone jest na cztery części: dwa przedsionki i dwie komory. Czterodziałowa budowa serca uniemożliwia mieszanie się krwi utlenionej z nieutlenioną i warunkuje utrzymanie stałocieplności.
Praca serca
Praca serca stanowi cykl następujących po sobie skurczów i rozkurczów przedsionków i komór. W czasie skurczu przedsionków krew z nich przechodzi przez zastawki przedsionkowo-komorowe do pozostają-cych w tym czasie w rozkurczu komór, wypełniając je. Po napełnieniu się komór następuje rozkurcz przedsionków i skurcz komór, na początku którego zostają zamknięte zastawki przedsionkowo-komorowe. W czasie tego zamknięcia powstaje ton skurczowy.
W skurczu komór wyróżnia się dwie fazy: skurcz izometryczny, podczas którego wszystkie zastawki są zamknięte, a dochodzi jedynie do zwiększenia ciśnienia krwi w komorach, oraz skurcz izotoniczny, w czasie którego ciśnienie krwi w komorach zwiększone ponad wartość ciśnienia w tętnicach powoduje otwarcie zastawek półksiężycowatych aorty i tętnicy płucnej. Krew zostaje wtedy wyrzucona do głów-nych pni tętniczych.
Po wyrzuceniu krwi z komór na obwód, następuje rozkurcz komór - zamykają się zastawki półksiężyco-wate tętnic i powstaje ton rozkurczowy. Przedsionki i komory są w rozkurczu, a mięsień serca jest niepo-budliwy (to okres refrakcji mięśnia sercowego). Po przejściu tego okresu cykl powtarza się od początku. Cykl serca trwa ok. 0,8 s.
Rytm serca
Rytm serca to kolejne, następujące po sobie w równych odstępach czasu, skurcze serca, w liczbie ok. 72 na min, objawiające się kolejnymi falami tętna. Rytm i pracę serca reguluje autonomiczny układ nerwo-wy, ale wpływ mają także ośrodki korowe i podkorowe mózgu.

Tony serca
Tony serca to zjawiska akustyczne powstające w sercu w związku z jego skurczami. Ton I, skurczowy, powodowany jest głównie przez gwałtowne napinanie zamykających się w czasie skurczu komór zasta-wek dwudzielnej i trójdzielnej oraz włókien kurczącego się mięśnia sercowego. Ton II, rozkurczowy, powodowany jest drganiami napinających się w czasie rozkurczu komór zastawek półksiężycowatych tętnicy płucnej i tętnicy głównej.

Za automatyzm serca jest odpowiedzialny układ bodźcowo-przewodzący serca, który znajduje się pomię-dzy komórkami mięśnia sercowego. Jest on kontrolowany przez wyższe struktury mózgowe za pośred-nictwem nerwu błędnego.

Choroby serca
Do najczęstszych chorób serca należą:
1) ostra lub przewlekła niewydolność serca (której skutkiem może być zawał mięśnia sercowego) na tle: chorób naczyniowych (choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego), wad zastawkowych wrodzonych i nabytych (po bakteryjnym, wirusowym czy reumatycznym zapaleniu wsierdzia lub mięśnia sercowego),
2) kardiomiopatie pierwotne lub wtórne (na podłożu zmian wymienionych w punkcie 1),
3) zaburzenia rytmu serca (arytmie),
4) wady serca wrodzone
5) zapalenia mięśnia serowego (bakteryjne - głównie paciorkowcowe, wirusowe, na tle choroby reuma-tycznej)

Szmery sercowe, zjawiska akustyczne o charakterze szumów, wysłuchiwane (za pomocą stetoskopu) w przypadkach wad serca (wrodzonych lub nabytych), nad ujściami zastawkowymi serca. Szmery nakładają się na tony sercowe lub są bardzo dyskretne i z tego względu bardzo pomocna jest echokardiografia, EKG, RTG.
Zmienione zwyrodnieniowo zastawki lub niedomykających się z powodu ich rozciągnięcia przez powięk-szone jamy serca, a także nieprawidłowe połączenia pomiędzy jamami serca (np.: przy przetrwałym przewodzie tętniczym, otworze międzyprzedsionkowym lub międzykomorowym).
Masaż serca, zabieg mechaniczny zastępujący pracę serca w zatrzymaniu krążenia. Rozróżniamy masaż pośredni i bezpośredni.
Masaż pośredni
Zgniatanie serca pomiędzy mostkiem a kręgosłupem i wyciskanie z serca krwi do dużych naczyń.
Należy ułożyć ratowanego na wznak, na twardym podłożu, uciskać mostek (na wysokości pomiędzy 2/3 górnych a 1/3 dolnej jego długości), nadgarstkami ułożonymi jeden na drugim, w rytmie ok. 60 ucisków na min (u dorosłych), z wykorzystaniem ciężaru górnej połowy ciała ratownika tak, aby mostek prze-mieszczał się w kierunku kręgosłupa o 4-5 cm.
Wskazaniem do masażu pośredniego jest zatrzymanie krążenia krwi (zanik tętna). Skuteczność masażu ocenia się na podstawie obecności fali tętna na tętnicy szyjnej lub udowej w czasie ucisku na mostek.
W czasie reanimacji prowadzonej przez dwóch ratowników stosunek liczby wykonywanych wdmuchnięć powietrza do dróg oddechowych do uciśnięć mostka, wynosi 1: 5.
Masaż bezpośredni
Bezpośrednie zgniatanie serca jedną ręką lub dwiema rękami przy otwartej klatce piersiowej. Wykony-wany jest w przypadku zatrzymaniu krążenia przy już wcześniej otwartej klatce piersiowej (zabiegi kar-dio- i torakochirurgiczne), nieskuteczności masażu pośredniego w warunkach umożliwiających natych-miastowe otwarcie, a następnie zamknięcie klatki piersiowej (zasadniczo tylko w sali operacyjnej).

Migotanie komór serca, jedna z sercowych przyczyn zatrzymania krążenia krwi.
Są to chaotyczne, niejednoczasowe, bardzo częste (340-600/min.) skurcze włókien lub pęczków włókien mięśnia serca, nie wywołujące skurczu komór jako całości, nie dające skutku hemodynamicznego - krew nie jest wyrzucana z serca do dużych naczyń.
Przyczyny: zaburzenia pobudliwości mięśnia serca, sprzyja im niedotlenienie, hiperkapnia, kwasica me-taboliczna.
Migotanie komór serca jest statystycznie najczęstszą przyczyną zatrzymania krążenia. Występuje często przy zawale mięśnia sercowego i porażeniu elektrycznym.
Częstoskurcz komorowy (150-240/min.) i trzepotanie komór (240-340/min.) mogą być zapowiedzią mi-gotania komór serca. Postępowanie doraźne - masaż serca, definitywne - defibrylacja elektryczna, ewen-tualnie farmakologiczna (defibrylacja).

Migotanie przedsionków, zaburzenie rytmu serca (arytmia) spowodowane aktywnością licznych bodź-cotwórczych ognisk pozazatokowych w obrębie samych przedsionków. Pod ich wpływem poszczególne pęczki włókien mięśniowych przedsionków kurczą się bezładnie i niezależnie od siebie z częstością 400-600 na min.
W związku z tym komory serca kurczą się niemiarowo (ale wolniej 100-120/min. gdyż nie wszystkie pobudzenia są przenoszone ze względu na dłuższy okres refrakcji układu przewodzącego mięśnia komór) i całkowicie bezładnie, co objawia się jako niemiarowość całkowita serca.
Serce jest samoczynnie i rytmicznie pracującą pompą mięśniową, która zapewnia stały przepływ krwi przez tętnice, naczynia włosowate i żyły.

Zastawki, płaskie lub kieszonkowate łącznotkankowe struktury mające za zadanie zapobiegać cofaniu się krwi lub chłonki , tak by przez naczynia żylne, chłonne (układ limfatyczny) i jamy serca przepływ odby-wał się w jednym kierunku.
W sercu wyróżniamy zastawki przedsionkowo-komorowe (zwane też zastawkami ujść żylnych): lewą (mitralną, dwudzielną, dwupłatkową) i prawą (trójdzielną, trójpłatkową) oraz zastawki półksiężycowate (zwane zastawkami ujść tętniczych) tętnicy głównej i tętnicy płucnej (które są zawsze trójpłatkowe). Za-stawki sercowe są położone w obrębie pierścienia włóknistego tworzącego szkielet serca.
Do wolnego brzegu zastawek przedsionkowo-komorowych przyczepiają się struny ścięgniste biegnące od mięśni brodawkowatych komór. Struny te zapobiegają wynicowaniu się zastawek do przedsionków w czasie skurczu komór. Zastawki półksiężycowate przypominają kształtem jaskółcze gniazda, które zamy-kają się pod wpływem cofającej się krwi, odcinając jej drogę powrotu z naczyń do serca.

Naczynia krwionośne
Krew wprawiana jest przez serce krąży w organizmie zamkniętym systemem naczyń krwionośnych. Naczynia krwionośne dzielą się na tętnice, które odprowadzają krew z serca i żyły, doprowadzające krew do serca. Między systemem naczyń tętniczych i żylnych znajduje się gęsta sieć naczyń włosowatych.

Tętnice, arterie, naczynia krwionośne prowadzące krew(zarówno utlenioną jak i zużytą) od serca do narządów.
Mają różne średnice, a ich ściany zbudowane są zazwyczaj z trzech warstw: zewnętrznej - łącznotkanko-wej (tkanka łączna), środkowej - zbudowanej z mięśni gładkich (tkanka mięśniowa) oraz wewnętrznej - zbudowanej z tkanki łącznej i śródbłonka. Warstwa zewnętrzna zbudowana jest z tkanki włóknistej, dzię-ki której tętnice są mocne i odporne na ciśnienie, jakie w nich powstaje.
Ściany tętnic unerwiane są przez dwie grupy nerwów: jedne powodują skurcz mięśni gładkich, drugie natomiast ich rozkurcz. Przez skurcze i rozkurcze mięśnie gładkie warstwy środkowej regulują ilość krwi przechodzącej do danego narządu.
Aorta, tętnica główna, największa tętnica organizmu, wychodząca z lewej komory serca (u człowieka, ptaków i ssaków). Aorta człowieka ma średnicę ok. 28 mm, składa się ze skierowanej ku górze aorty wstępującej, łuku aorty, zagiętego w tył i w lewo, oraz aorty zstępującej.
Od aorty wstępującej tuż ponad zastawką odchodzą dwie tętnice wieńcowe: prawa i lewa, unaczyniające mięsień sercowy. Łuk aorty przebiega w śródpiersiu górnym i po przejściu poza lewym oskrzelem przechodzi w aortę zstępującą. Od łuku aorty odchodzą: pień ramienno-głowowy, tętnica szyjna wspólna lewa i tętnica podobojczykowa lewa.
Od aorty zstępującej (piersiowej), przebiegającej w śródpiersiu tylnym, odchodzą tętnice międzyżebrowe do międzyżebrzy i mniejsze tętnice przełykowe. Następnie po przejściu przez przeponę aorta dostaje się do jamy brzusznej (aorta brzuszna).
Przebiega tam aż do wysokości IV kręgu lędźwiowego, gdzie dzieli się na dwie tętnice biodrowe wspólne oraz jedną tętnicę o małym przekroju - tętnicę krzyżową środkową. Z aorty brzusznej odchodzą tętnice: ścienne lędźwiowe, trzewne parzyste (przeponowe dolne, tętnice nadnerczowe środkowe, jajnikowe lub jądrowe), trzewne nieparzyste (pień trzewny oraz tętnice krezkowe górna i dolna).
Nadciśnienie tętnicze należy do najbardziej rozpowszechnionych chorób na Świecie. W Polsce choruje na nie ponad 20% dorosłej ludności, a w śród osób między 35 a 64 rokiem życia nadciśnienie ma już prawie co drugi człowiek!!!
Nadciśnienie z reguły rozwija się bardzo powoli i przez długi czas nie wywołuje żadnych dolegliwości. Pomimo to stopniowo uszkadza serce, mózg, naczynia krwionośne, nerki i inne narządy wewnętrzne.
Dlatego tak ważne jest, by każdy z nas okresowo mierzył wysokość swojego ciśnienia, a osoby z nadci-śnieniem pamiętały o stałej współpracy ze swoim lekarzem.

Żyły, naczynia krwionośne prowadzące krew z obwodu w kierunku serca. Wyróżnia się żyły głębokie, przebiegające często razem z tętnicami, i żyły powierzchowne, nie mające odpowiedników tętniczych.
Żyły kończyn, prowadzące krew w kierunku przeciwnym do działania siły ciężkości, są zaopatrzone w zastawki.
Do najczęstszych schorzeń żył zalicza się: żylaki, zakrzepowe zapalenie żył, zakrzepicę oraz ostre lub przewlekłe zapalenie ściany żyły, wywołane sąsiedztwem ogniska zapalnego.

Żyła wrotna, naczynie krwionośne odprowadzające krew zużytą z naczyń włosowatych jednych narzą-dów do innych. Bierze udział w krążeniu wrotnym. U kręgowców wyróżniamy żyłę wrotną wątroby, ne-rek i przysadki mózgowej.
Żyła - zgłębnikowanie
Wprowadzenie przez żyłę zgłębnika (cewnika) z tworzywa sztucznego do światła układu żylnego, w celu przetaczania krwi, różnych płynów infuzyjnych (w dużych ilościach, przez okres kilku dni), wielokrotne-go lub ciągłego oznaczania ośrodkowego ciśnienia żylnego i pobierania próbek krwi żylnej do badań la-boratoryjnych.
Zgłębnikowanie wykonuje się przez igłę o świetle szerszym od średnicy zgłębnika, wkłutą do jednej z większych żył, lub bezpośrednio przez nacięcie żyły (wenesekcję).

Zapalenie żył
Proces zapalny ściany żylnej bez wytworzenia się zakrzepu pierwotnego lub wtórnego w świetle żyły. Może toczyć się również w tkance okołożylnej. Zapalenie żyły powstaje najczęściej w przebiegu chorób zakaźnych i stanów posocznicowych np. w połogu.
Skóra w miejscu zapalenia żyły jest obrzękła, zaczerwieniona, cieplejsza. Występuje silny ból miejscowy w kończynie, dreszcze, podwyższenie temperatury ciała. Leczenie: miejscowe okłady, ogólne antybioty-ki.

Zapalenie naczyń krwionośnych zakrzepowo-zarostowe, choroba Buergera, choroba głównie śred-nich i małych tętnic oraz żył kończyn dolnych. Etiologia nieznana, występuje u młodych (20-45 lat) męż-czyzn, częściej u palących tytoń. Zmiany są odcinkowe i polegają na zapaleniu całej ściany naczyń krwionośnych, następnie na zarośnięciu ich światła i całkowitej niedrożności, stąd też skutkiem tej choro-by jest zgorzel dystalnej (położonej dalej od środka ciała) części kończyn dolnych.
Początkowo występują objawy: zmęczenie kończyn podczas wysiłku, chromanie przestankowe, nadwraż-liwość na zimno, zaburzenia czucia z postępującymi zanikami mięśniowymi, zaburzenia ukrwienia obja-wiające się zasinieniem przy opuszczeniu kończyny na podłoże i bladością przy podniesieniu jej powyżej poziomu ciała. Stopniowo w miarę rozwoju choroby tętno w zajętych kończynach zanika, pojawiają się objawy niedokrwienia i niedożywienia kończyn, które w efekcie prowadzą do martwicy palców, a nawet stóp, co wiąże się z koniecznością amputacji kończyny.
Leczenie polega na całkowitym zaprzestaniu palenia tytoniu (co we wczesnym okresie choroby może zatrzymać dalszy jej rozwój), bardzo dokładnej pielęgnacji stóp, profilaktyce i leczeniu infekcji oraz bó-lów kończyn, stosowaniu leków przeciwzakrzepowych i poprawiających przepływ naczyniowy. Chorobę opisał amerykański lekarz L. Buerger (1879-1943).

Krew i jej rola w organiźmie
Krążenie krwi, jednokierunkowy ruch krwi w układzie naczyniowym (układ krwionośny) nadawany przez pompującą pracę serca.
Krążenie krwi spełnia rolę wewnątrzustrojowego środka transportowego stwarzającego łączność pomię-dzy wszystkimi narządami i tkankami i przenoszącego wszystkie substraty nieodzowne dla metabolizmu i jego produkty.
Spełnienie zadań krążenia krwi zależy od pracy serca, objętości krwi i oporów naczyń krwionośnych (naczynia) (zależnych od wielkości średnicy ich światła).

Skład krwi i jej rola
Krew składa się z:
1. Osocza - płyn o żółtawym zabarwieniu, w którego skład wchodzi:
? woda (90-92%),
? związki organiczne, głównie białka oraz węglowodany, tłuszcze, witaminy i hormony,
? jony sodu, potasu, wapnia, magnezu, żelaza, chloru, fosforu i jodu,
? składniki gazowe, tlen , CO2 , azot.
2. Czerwone krwinki krwi - z przodu mają kształt dwuwklęsłych krążków, a z boku biszkopta.
? komórki nie mają jąder komórkowych,
? produkowane są w szpiku kostnym,
? żyją około 120 dni, zużyte niszczone są głównie w śledzionie,
? głównym ich składnikiem jest hemoglobina, dzięki niej krwinki mają zdolność do nietrwałego łą-czenia się z tlenem lub CO2,
3. Białe ciałka krwi :
? są większe i mają jądra komórkowe,
? niektóre powstają w szpiku kostnym, ale większość w węzłach chłonnych układu limfatycznego i w śledzionie,
4. Płytki krwi :
? najmniejsze z krwinek, komórki o nieokreślonym kształcie,
? powstają w szpiku kostnym,
? odgrywa zasadniczą role w procesie krzepnięcia krwi,
W razie przecięcia naczyń krwionośnych płytki krwi skupiają się w tym miejscu.
Krzepnięcie krwi to zespół bardzo złożonych reakcji, w której niezbędne są jony wapnia i witamina K .

Układ limfatyczny
Składa się z naczyń limfatycznych oraz węzłów chłonnych. Jest to układ otwarty.
Pełni rolę :
? odpornościową, (powstają niektóre białe ciałka krwi),
? neutralizującą, (zobojętnienie ciał obcych dla organizmu).
Jego zadaniem jest również odprowadzanie limfy z powrotem do krwi.
W naczyniach limfatycznych krąży limfa(chłonka). Jest to lekko żółtawo zabarwiony płyn. Głównym źródłem limfy jest przesącz z osocza krwi. Skład limfy jest podobny do składu osocz krwi. Sieć naczyń chłonnych jest bardzo rozgałęziona tworzą ją duże pnie limfatyczne.
Wyróżniamy 2 przewody limfatyczne:
1. Piersiowy - zabiera limfę z kończyn dolnych, jamy brzusznej, lewej kończyny górnej, lewej części klatki piersiowej, szyi i głowy.
2. Prawy - zabiera limf z prawej kończyny dolnej, prawej części klatki piersiowej, szyi i głowy.






EWOLUCJA UKŁADU KRWIONOŚNEGO U STRUNOWCÓW
Wśród strunowców można napotkać układy otwarte, z których krew wylewa się do jam ciała oraz układy zamknięte, w których krew krąży naczyniami krwionośnymi.. Do typu strunowców zaliczamy trzy podty-py: osłonice, bezczaszkowce i kręgowce. Wszystkie charakteryzują się odmienną budową krwioobiegu.
Zacznę od osłonic, do których należą np. żachwy. Są to niewielkie zwierzęta morskie. Ich układ krwiono-śny jest otwarty. Składa się z położonego w osierdziu, woreczkowatego serca i odchodzących od niego dwóch naczyń krwionośnych: skrzelowego i jelitowego, które łączą się z licznymi zatokami. To niepo-dzielne serce podczas skurczu i rozkurczu przelewa krew raz w jedną, a raz w drugą stronę. Tym samym każde naczynie pełni naprzemiennie rolę żyły i tętnicy. Jest to dość prymitywne rozwiązanie i nie wystar-czyłoby większemu zwierzęciu.
Kolejnym podtypem strunowców są bezczaszkowce, które reprezentuje lancetnik sp. Wykształcił się u niego układ krwionośny zamknięty, który składa się z osobnego krążenia tętniczego i żylnego, w przeci-wieństwie do osłonic. Charakterystyczny jest tu brak zróżnicowanego serca, a rolę pompy krwi spełnia tętnicze naczynie brzuszne, przechodzące pod endostylem, zwane tętnicą skrzelową lub aortą brzuszną. Zdolności kurczenia się mają jednak wszystkie większe naczynia krwionośne. Od tętnicy skrzelowej w stronę kosza skrzelowego odchodzą drobne naczynia zaopatrzone w banieczki pulsujące zwane sercami skrzelowymi. Z nich krew przepływa do szczelin skrzelowych, gdzie łączy się z tlenem, po czym zbiera się w tzw. korzeniach aorty. Następnie przechodzi ku przodowi ciała w naczynia odcinka głowowego, a ku tyłowi naczynia zbierają się w aortę grzbietową. Stąd odbiegają drobne odgałęzienia do narządów wewnętrznych i przewodu pokarmowego, skąd krew przechodzi naczyniami włosowatymi w układ żylny. Krew przepływa żyłą brzuszną do wątroby, rozdziela się, a następnie łączy ponownie w żyłę wątrobową. Żyła wątrobowa wpada do zatoki żylnej, gdzie krew łączy się z krwią z dwóch przewodów Cuviera, a następnie wraca do aorty brzusznej. W aorcie brzusznej krew kontaktuje się także z układem limfatycz-nym.
W przypadku wszystkich kręgowców układ krwionośny jest zasadniczo podobny. U każdego gatunku po brzusznej stronie ciała znajduje się główna pompa krwi - umięśnione serce. Układ krążenia jest zamknię-ty i składa się z naczyń krwionośnych, krwi, limfy, naczyń limfatycznych oraz wspomnianego wyżej ser-ca. Układ krwionośny u kręgowców spełnia wiele różnorodnych funkcji, które są przedstawione w tabeli nr 1

Rola układu krwionośnego u strunowców

transportowa transport substancji odżywczych z układu pokarmowego i miejsc od-kładania rezerw metabolicznych
transport tlenu ze skrzeli lub płuc do wszystkich komórek ciała
transport produktów ubocznych przemiany materii do układu wydal-niczego
transport hormonów z gruczołów do tkanek docelowych
regulująca i termoregu-lacyjna pomaga w utrzymaniu równowagi płynów ustrojowych
pomaga w rozprowadzaniu ciepła w organizmie
immunologiczna broni organizm przed inwazją mikroorganizmów chorobotwórczych

Krew kręgowców składa się z osocza, w którym zawieszone są krwinki czerwone i białe oraz płytki krwi. Osocze stanowi około 55% objętości całej krwi, a pozostałe 45% to elementy morfotyczne. Mimo, że elementy te są cięższe od osocza, wewnątrz organizmu nigdy się nie rozdzielają, ponieważ krew jest stale mieszana. Osocze, inaczej zwane plazmą krwi składa się z wody, w której znajdują się białka, sole i sub-stancje transportowane przez krew (rozpuszczone gazy, substancje odżywcze, zbyteczne produkty meta-bolizmu, hormony itp.) Osocze pozostaje zawsze w stanie dynamicznej równowagi chemicznej z płynem międzykomórkowym i wewnątrzkomórkowym. Jak wyżej wspomniałem w osoczu zawieszone są krwinki czerwone i białe. Krwinki czerwone, czyli erytrocyty to komórki wyspecjalizowane w transporcie tlenu. U wszystkich kręgowców za wyjątkiem ssaków erytrocyty zawierają jądro komórkowe. U ssaków jądro to jest wypychane z komórki podczas jej rozwoju. Erytrocyty wytwarzane są w czerwonym szpiku kost-nym niektórych kości. W trakcie rozwoju wytwarzają znaczne ilości hemoglobiny - czerwonego barwnika oddechowego kręgowców. Krwinki białe, czyli leukocyty są to komórki wyspecjalizowane w obronie organizmu przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Leukocyty posiadają zdolność ruchu oraz przedo-stawanie się przez ściany naczyń krwionośnych. Jest to bardzo ważne, ponieważ muszą one niszczyć również drobnoustroje poza ukł. krwionośnym. W osoczu większości kręgowców występują jeszcze płyt-ki krwi zwane trombocytami. Trombocyty powstają w szpiku kostnym z fragmentów cytoplazmy ode-rwanej od magakariocytów. Płytka nie jest kompletną komórką, a jedynie fragmentem cytoplazmy. Trombocyty odgrywają istotną rolę w procesie krzepnięcia krwi, czyli hemostazie.
W układzie krwionośnym kręgowców występują trzy zasadnicze typy naczyń krwionośnych: tętnice, ka-pilary oraz żyły. Tętnice odprowadzają krew z serca do tkanek. W miarę oddalania się od serca rozgałę-ziają się w mniejsze naczynia zwane tętniczkami. Tętniczki doprowadzają krew do maleńkich naczyń włosowatych zwanych kapilarami. One właśnie dochodzą do pojedynczych komórek ciała. Następnie kapilary łączą się w coraz większe żyły, które doprowadzają krew z powrotem do serca. Budowa naczyń krwionośnych jest podobna u wszystkich kręgowców. Żyły oraz tętnice mają budowę trójwarstwową, kapilary natomiast jednowarstwową. Taka budowa jest uzasadniona przez spełniane funkcje. Tętnice ma-ją o wiele grubsze ścianki, niż żyły, ponieważ ciśnienie płynącej w niech krwi jest dużo wyższe. Ścianki te uniemożliwiają przedostawanie się przez nie gazów i substancji odżywczych, więc wymiana tych sub-stancji pomiędzy krwią a płynem tkankowym odbywa się wyłącznie przez kapilary, które mają budowę jednowarstwową. Sieć tych naczyń jest tak rozbudowana, że kapilary docierają do prawie każdej komórki ciała. Mięśnie gładkie w ścianach naczyń mogą kurczyć się lub rozszerzać, zmieniając objętość układu krwionośnego. Pomaga to utrzymać odpowiednie ciśnienie krwi.
Głównym elementem w układzie krwionośnym zmieniającym swoją budowę w toku ewolucji jest serce. Jego budowa jest inna dla każdej gromady, a czasem nawet w obrębie jednej gromady.
Najbardziej prymitywne z kręgowców są bezżuchwowce. Należy do nich np. minog rzeczny. Jego serce ma prostą budowę. Zbudowane jest z czterech części: zatoki żylnej, przedsionka, komory i opuszki tętni-czej.
Serce ryb zbudowane jest z jednej komory i jednego przedsionka. Cienkościenna zatoka żylna zbiera krew powracającą z tkanek i narządów ciała i pompuje ją do przedsionka serca. Skurcz przedsionka po-woduje przedostanie się krwi do komory, a skurcz tej ostatniej kieruje krew do elastycznego stożka tętni-czego. Wszystkie cztery części serca ryb oddzielone są od siebie zastawkami, które zapobiegają cofaniu się krwi. Ze stożka tętniczego krew przepływa do aorty brzusznej, skąd przedostaje się do skrzeli. Jest to serce typu żylnego, ponieważ pompuje krew odtlenioną. Ponieważ krew ta musi pokonać opór kapilar skrzelowych zanim dotrze do komórek ciała, ciśnie w całym układzie jest stosunkowo niskie. Tak zbu-dowany układ pozwala utrzymać jedynie niskie tempo metabolizmu.
Serce płazów z kolei jest już trzyczęściowe. Składa się z dwóch przedsionków i jednej komory. Podobnie jak u ryb zatoka żylna gromadzi krew powracającą z tkanek i narządów i pompuje ją do prawego przed-sionka. Krew powracająca z płuc kierowana jest z kolei do lewego przedsionka. Oba przedsionki pompu-ją krew do komory. Krew utlenioną nie miesza się z krwią odtlenioną, gdyż ta druga opuszcza komorę pierwsza i przepływa przez stożek tętniczy, którego zastawka oddziela oba strumienie krwi. Krew odtle-niona jest kierowana do płuc i skóry, a utleniona do naczyń tętniczych.
W sercu gadów występuje już niekompletna przegroda międzykomorowa. Wyjątek stanowią tu jednak krokodyle, u których przegroda ta jest pełna. Dzięki tej przegrodzie serce gadów można nazwać sercem czteroczęściowym, jednak, ze względu na niekompletność przegrody, część krwi utlenionej i odtlenionej ulega wymieszaniu. Mieszanie to jednak jest redukowane przez nierównoczesne skurcze obu komór.
Układ krwionośny ptaków jest bardzo dobrze rozwinięty. Jego budowa jest już bardzo podobna do budo-wy ukł. krwionośnego ssaków. Stosunkowo duże serce ptaków składa się z zupełnie od siebie oddzielo-nych dwóch części: lewej i prawej. Każda z tych części z kolei dzieli się na przedsionek i komorę. W prawym przestworze przedsionkowo-komorowym znajduje się pojedyncza zastawka, a w lewym analo-giczna zastawka dwudzielna. W układzie tętniczym ptaków zachowuje się prawy łuk aorty (lewy zanika podczas rozwoju embrionalnego), natomiast w układzie żylnym charakterystyczny jest brak zatoki żylnej. Odtleniona krew z prawego przedsionka przedostaje się do prawej komory, z której płynie tętnicami płucnymi do płuc. Jest to tzw. mały obieg krwi. Utleniona krew z płuc powraca czterema żyłami płucny-mi do lewego przedsionka, następnie przedostaje się do lewej komory, skąd wypływa do obiegu dużego. Układ krwionośny ptaków jest więc dwuobiegowy.
Najlepiej rozwinięty jest układ krwionośny ssaków. Jego ogólną budowę przedstawia rysunek nr 1. Serce ssaków podobnie jak u ptaków jest czterodziałowe. Występują również dwa oddzielone od siebie obiegi krwi: duży i mały. W tej gromadzie przykładem organizmu o najlepiej rozwiniętym układzie krwiono-śnym jest człowiek.
Człowiek, podobnie jak inne ssaki posiada jedno czterodziałowe serce. Jest to silnie umięśniony narząd położony w klatce piersiowej tuż pod mostkiem. Składa się ono z trzech warstw: zewnętrznej - osierdzia, wewnętrznej - wsierdzia oraz położonego między nimi śródsierdzia, zwanego także mięśniem sercowym. W sercu wyróżnia się zasadniczo dwie części: podstawę, zwróconą ku górze i w prawo oraz wierzchołek. Do prawego przedsionka serca uchodzą dwie żyły główne - górna i dolna, które odprowadzają odtlenioną krew z dużego obiegu. W pobliżu znajduje się również ujście zatoki wieńcowej. W tylną ścianę lewego przedsionka wpadają cztery żyły płucne, doprowadzające krew utlenioną z płuc. Powyższe naczynia uchodzą do serca otworami pozbawionym zastawek. Inaczej jest z naczyniami odprowadzającymi krew z serca, a są to: pień płucny wychodzący z prawej komory oraz aorta z lewej komory. W obu otworach ko-morowo-tętniczych znajdują się zastawki półksiężycowate, w prawym otworze komorowo-tętniczym występuje zastawka trójdzielna, a w lewym - dwudzielna. W cyklu pracy serca człowieka można wyróż-nić trzy fazy następujące po sobie: skurcz przedsionków, skurcz komór oraz odpoczynek. Podczas skur-czu przedsionków otwierają się zastawki przedsionkowo-komorowe i krew przelewa się do komór. Na-stępna faza - skurcz komór powoduje zamknięcie się zastawek przedsionkowo-komorowych pod wpły-wem ciśnienia krwi, a otwarcie zastawek półksiężycowatych. Krew zostaje wtłoczona do tętnic. Ostatnią fazą jest odpoczynek, podczas którego następuje swobodne wlewanie krwi do przedsionków i komór ser-ca. Obie komory mają taką samą objętość (ok. 40 ml), ale wytwarzane podczas skurczu ciśnienia są od-mienne. W prawej cienkościennej komorze ciśnienie krwi jest mniejsze, niż w lewej, której ściany są du-żo grubsze. Większe ciśnienie w lewej komorze jest konieczne, ponieważ krew musi pokonać bardzo duży opór dużego obiegu. W sercu człowieka znajduje się również układ rozrusznikowo-przewodzący. Podstawową jednostką budulcową układu jest włókno Purkinjego, które posiada zdolność do samoistnej okresowej depolaryzacji. Cały układ składa się z węzła zatokowo-przedsionkowego, węzła przedsionko-wo-komorowego oraz pęczka Hisa. W węzłach powstają impulsy pobudzające serce, a zadaniem pęczka Hisa jest ich przewodzenie. Mimo, iż ten układ może działać całkiem samodzielnie, całość pracy serca jest kontrolowana przez ośrodki umieszczone w rdzeniu przedłużonym. Zapotrzebowanie tlenowe serca jest zaspokajane przez osobny układ naczyń krwionośnych zwany krążeniem wieńcowym.
Jak ilustrują to powyższe przykłady stopień rozbudowania układu zależy od potrzeb zwierzęcia. Wraz ze zwiększającymi się rozmiarami oraz stopniem skomplikowania organizmów musiał więc nastąpić także ewolucyjny rozwój narządów wewnętrznych, także układu krążenia wraz ze wzrostem liczby jego funk-cji. Serce ludzkie, najlepiej rozwinięte, ze swoim szczególnym układem automatycznym utrzymującym krew w stałym ruchu i reagującym na każdą zmianę warunków, jest wynikiem długiego procesu ewolu-cyjnego. Na tej podstawie można więc wysunąć proste stwierdzenie: Im większy organizm oraz im szyb-sze tempo metabolizmu, tym sprawniejszy układ krążenia.