Urbanizacja

Urbanizacja to zespół przemian ekonomicznych, społecznych, kulturowych i przestrzennych, prowadzących do rozwoju miast i obszaru stref podmiejskich, a także wzrostu liczny ludności miejskiej świata, kraju czy danego regionu.

W roku 1999 w miastach mieszkało ok. 48% ogółu ludności. Do kontynentów najbardziej zurbanizowanych należały: Ameryka Północna (78 % ludności miejskiej), Europa (76%), Ameryka Południowa (75%), Australia i Oceania (72%). Natomiast stosunkowo niski wskaźnik urbanizacji – procentowy udział ludności miejskiej w stosunku do ogółu ludności kraju - miały Afryka (38%), Azja (37%), co związane jest z niskim wskaźnikiem urbanizacji krajów leżących na tych kontynentach, np. Bangladeszu (24,4%), Indii (25,7%) czy Chin (28,1%). Wysokim wskaźnikiem urbanizacji odznaczają się kraje wysoko i średnio rozwinięte gospodarczo, np. Belgia (96,6%), Wielka Brytania (91,5%), Argentyna (86,2%), Związek Australijski (85,0%) i inne. Wzrost wskaźnika urbanizacji w skali świata jest efektem szybkiego rozwoju dużych miast, liczących powyżej 1 miliona mieszkańców. W 1990 było 10 takich miast, 1 970 - 180, 1990 - 278 a w 1665 - 325 miast, w tym w Azji - 116, a Ameryce Północnej i Środkowej - 58 i w Europie - 54.

Proces urbanizacyjny jest zjawiskiem wieloaspektowym. Na proces ten składają się:
- Urbanizacja formalna - oznaczająca posiadanie przez jednostkę osadniczą praw miejskich
- Urbanizacja demograficzna - polegająca na migracji ludności ze wsi do miast, co powoduje wzrost odsetka ludności miejskiej.
- Urbanizacja ekonomiczna - odznaczająca się wzrostem odsetka ludności zawodowo czynnej i zatrudnionej w zawodach pozarolniczych, zwłaszcza w przemyśle i usługach.
- Urbanizacja społeczna - uwidaczniająca się w upowszechnianiu miejskiego stylu życia ludności wiejskiej.
- Urbanizacja przestrzenna - przejawiająca się w powiększaniu powierzchni miast istniejących nowych albo nadawaniu osiedlom praw miejskich ze względu na ich funkcje pozarolnicze. Proces ten prowadzi ostatecznie do kształtowania się wielkoprzestrzennych układów, zespołów miast zwanych aglomeracjami i rożnych ich form takich jak konurbacja, megalopolis, zespoły metropolitalne.

Aglomeracja miejska - jest zespołem jednostek osadniczych, ukształtowanych i zdominowanych przez jedno miasto. Zespół ten charakteryzują silne powiązania, prowadzące do integracji społecznej i gospodarczej całego obszaru, np. aglomeracja Łodzi, Warszawy i Londynu.

Konurbacja - jest formą aglomeracji, która tworzy zespół równorzędnych pod względem pełnionych funkcji społeczno - gospodarczych miast. Zespół ten powstał z niezależnych od siebie początkowo miast, często położonych w zagłębiach węglowych, między którymi z czasem zatarły się granice, np. miasta Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Zagłębia Ruhry, Zagłębia Donieckiego, Lille - Roubaix - Tonrcoing.

Megalopolis - jest zespołem miejskim. Termin ten wprowadził amerykański geograf Gottmann. Jest to wielki obszar zurbanizowany, powstały w wyniku łączenia się szeregu aglomeracji lub konurbacji. Ten rodzaj układu urbanistycznego jest typowy dla USA.
Obejmuje on wschodnie wybrzeże USA: Boston - Hartford - Nowy Jork, Filadelfię, Baltimore i Waszyngton oraz wybrzeże zachodnie: San Francisco - Los Angeles - Seatle - Tacoma - San Diego, a także w Japonii: Tokio - Jokohama i Kobe - Osaka - Kioto.

Inne wielkie zespoły miejskie to np.:
- Okręg Przyjeziorny w USA i Kanadzie (Milkwaukee - Chicago - Gary - South Bend - Toledo - Detroit - Cleveland - Buffalo - Hamilton - Tronto)
- w Japonii (Jokohama i Osaka - Kioto - Kobe)
- w krajach Beneluksu (Bruksela - Antwerpia, Breda, Rotterdam - Utrecht - Amsterdam).

Do II wojny światowej procesy urbanizacyjne w krajach wysoko rozwiniętych nasiliły się. Było to wynikiem dużego zapotrzebowania przemysłu na silę roboczą, które powodowało systematyczny napływ do miast ludności wiejskiej. Po II wojnie światowej, w wyniku zastosowania w przemyśle nowych technik, zwłaszcza automatyzacji i mechanizacji produkcji, a także rozwoju usług, nastąpił stopniowy odpływ ludności z obszarów centralnych aglomeracji na ich peryferie, a nawet na obszary jeszcze bardziej oddalone.

Kraje średnio i słabo rozwinięte różnią się między sobą tempem rozwoju urbanizacji.
Z tego też punktu widzenia można je podzielić na:
- kraje, w których urbanizacja postępuje powoli - kraje o ciągle niskim odsetku ludności miejskiej (Etiopia - 13%)
- kraje i urbanizacji pozornej (Argentyna i Urugwaj - 86%, Brazylia - 77%, Meksyk - 71%, Peru - 70%). Wysoki wskaźnik urbanizacji tych krajów, jest skutkiem braku miejsc pracy na wsi. Ludność wiejska, na ogół wykwalifikowana, wędruje do miast, szukając jakiejkolwiek pracy. Pozornie zatem zwiększa się wskaźnik urbanizacji, ale miasta tych krajów nie mają tak rozwiniętego przemysłu i usług, aby mogły zapewnić miejsca stałej pracy napływającej ludności wiejskiej. Wynikiem takiego procesu są rozległe slumsy otaczające miasta. Ich ludność zwiększa się corocznie o 20%.
- kraje o hamowanej urbanizacji, takie jak np. Chiny - 28% czy Egipt - 44%.

Urbanizacja powoduje systematyczne zmniejszanie się terenów rolniczych, masową migrację ludności wiejskiej do wielkich miast. Na świecie istnieją 22 zespoły miejskie, liczące powyżej 8 mln mieszkańców, a prognozy mówią, że po roku 2000 będzie ich ponad 30. W pierwszej dziesiątce największych znajdują się głównie miasta krajów rozwijających się. Liczba mieszkańców miast z 2,4 mld w roku 1995 wzrośnie do ok. 5 mld w 2010r. Obecnie liczba ludności w miastach rośnie 2,5 razy szybciej niż liczna ludności terenów rolniczych. Istnienie i rozwój wielkich miast należy do zjawisk zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.

Do pozytywnych zjawisk, związanych z istnieniem wielkich miast należą:
- możliwość uzyskania pracy i miejsca zamieszkania
- urozmaicone oferty pracy
- możliwości edukacyjne - podwyższanie lub zmiana zawodu
- istnienie służby zdrowia, instytucji oświatowych, kulturalnych, naukowych, handlowych, finansowych i ubezpieczeniowych
- szybkie komunikowanie się mieszkańców

Wymienione zjawiska powodują, że wielkie miasta są ośrodkami kulturotwórczymi i stanowią miejsce realizacji osiągnięć naukowo - technicznych w danym kraju.

Do negatywnych zjawisk związanych z istnieniem wielkich miast należą:
- pogarszanie się warunków środowiska przyrodniczego i to nie tylko w centrum miasta i strefie podmiejskiej, ale również w dalszych regionach kraju, a nawet kontynentu, powodowane przemieszczaniem się wytworzonych w miastach pyłów, gazów i ścieków.
- szerzenie się chorób nowotworowych, krążeniowych i sercowych
- wzrost przestępczości i patologii społecznej (alkoholizm, narkomania)
- znieczulica społeczna
- nasilający się brak poczucia bezpieczeństwa ludności
- wzrost liczby bezdomnych
- przeciążenie komunikacji miejskiej i związane z tym utrudnienia w życiu mieszkańców (korki)
- powstawanie dzielnic nędzy
- brak miejsc parkingowych
- wzrost kosztów związanych z budownictwem mieszkaniowym
- powstawanie „subkultur”
- gromadzenie wielkich ilości odpadów komunalnych i przemysłowych oraz trudności związane z ich składowaniem
- deficyt wody.