Upadek komunizmu w NRD

Kiedy dnia 8 maja 1945 roku skapitulowały ostatnie wojska hitlerowskich Niemiec i zakończyła się najstraszniejsza w dziejach ludzkości II wojna światowa,. zaczęła się nowa karta w historii tego kraju. Na niemal pół wieku Niemcy zostały podzielone, z początku pomiędzy mocarstwa zwycięskie w II wojnie światowej : Związek Radziecki Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię i Francję, a później na dwa odrębne państwa. Jednak pod sam koniec II wojny światowej mało kto spodziewał się takiego rozwoju wydarzeń. Wtedy kwestia państwa niemieckiego pozostawała wciąż nierozstrzygnięta i formułowano różne pomysły co do jego przyszłości.

Pierwszy krok ku zadecydowaniu o losach powojennych Niemiec postawiono 5 czerwca 1945 roku. Wtedy to w Berlinie spotkali się dowódcy wojsk państw sprzymierzonych w koalicji antyhitlerowskiej. Na tym spotkaniu wszyscy zgodnie przyznali, że głównym sprawcą wybuchu II wojny światowej było właśnie państwo nazistowskie. Teraz leżało pokonane i tymczasowo miało być podzielone na cztery strefy okupacyjne, w których władzę sprawowałyby siły ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii i Francji. W następnym miesiącu (17 lipca - 2 sierpnia 1945 r.) rozpoczęła się konferencja zwycięskich państw w Poczdamie. "Wielką Trójkę" z czasów wojny reprezentowali Józef Stalin (ZSRR), Harry Truman (USA) oraz Winston Churchill (którego zastąpił później nowy brytyjski premier Clement Attlee. Jednym z głównych problemów poruszanych na konferencji była przyszłość Niemiec. Postanowiono, że Niemcy nadal będą podzielone na cztery strefy okupacyjne. Także sama niemiecka stolica została podzielona na cztery części. Miały nimi rządzić zwycięskie mocarstwa - każde w swojej strefie.
Decyzje dotyczące całego kraju przedstawiciele mocarstw mieli podejmować wspólnie. Na konferencji poczdamskiej ustalono także, że społeczeństwo niemieckie podda się denazyfikacji. Niemcy miały być całkowicie rozbrojone (demilitaryzacja). Miano zacząć wprowadza elementy demokracji, które w przyszłości miały doprowadzić do stworzenia nowego społeczeństwa obywatelskiego (demokratyzacja i decentralizacja). Zajęto się także niemiecką gospodarką, którą w dużej części miały przejąć osoby prywatne w miejsce dużych organizacji przemysłowych (dekartelizacja). Jako częściowe reparacje wojenne Związek Radziecki miał przejąć 10% urządzeń przemysłowych z zachodnich stref okupacyjnych. Kolejne 15% miał uzyskać w zamian za żywność i surowce znajdujące się w strefie radzieckiej. Utworzono Sojuszniczą Radę Kontroli - organ sprawujący najwyższą władzę w Niemczech. Jej członkami zostali dowódcy wojsk czterech mocarstw okupujących kraj. Podlegała im "Rada Ministrów" , czyli 11 wydziałów tworzących sztab kontrolny. W każdym z wydziałów zasiadali przedstawiciele wszystkich mocarstw. Odbudowana miała być niemiecka administracja centralna. Szefów najważniejszych organów administracyjnych - sekretarzy stanu - miała powoływać Sojusznicza Rada.
W lutym 1947 roku ostatecznie przestało istnieć państwo pruskie. Formalnie odbyło się to na mocy ustawy o likwidacji Prus wydanej przez Sojuszniczą Radę Kontroli. Jednak już przed ukazaniem się tej ustawy sprawa Prus została przesądzona. Podczas wyborów do parlamentów krajowych Prusy nie występowały jako część którejś ze stref. Pozbawione terytorium, obywateli i władz już wtedy nie istniało. Dzieląc Niemcy na strefy okupacyjne zlikwidowano dotychczasowe tradycyjne granice pomiędzy poszczególnymi częściami państwa. W ramach każdej ze stref wyróżniono tzw. kraje (landy), które miały posiadać własny parlament i rząd oraz ograniczoną suwerenność. Sojusznicza Rada Kontroli z dużą częstotliwością wydawała nowe ustawy regulujące praktycznie każdą dziedzinę życia powojennych Niemiec, o ile miała takie uprawnienia nadane podczas konferencji w Poczdamie.
Trudno było z czasem osiągnąć zgodę w ramach samej Rady. Każde z czterech państw w niej zasiadających miało własne pomysły jak urządzić własną strefę i jak ma wyglądać ostatecznie państwo niemieckie. I tak, odwieczny rywal Niemiec, tak na polach walki, jak i w życiu gospodarczym - Francja, najbardziej opierał się pomysłom na odbudowę Niemiec. Francuzom na rękę było rozbicie polityczne kraju oraz kryzys gospodarczy. Ich ostatecznym celem było przyłączenie do Francji terenów Nadrenii i Zagłębia Ruhry, pod pretekstem zapewnienia sobie bezpieczeństwa na przyszłość. Zupełnie inaczej przedstawiały się poglądy Wielkiej Brytanii. Brytyjczycy zmierzali do tego, by Niemcy szybko odbudowały swój przemysł i stanęły na nogi. Jednak nie kierowali się przy tym wyłącznie swoją dobrą wolą. Tak się składało, że brytyjska strefa okupacyjna to tereny z przewagą przemysłu i nie rozwiniętym rolnictwem. Efektem tego była potrzeba dostarczania żywności ludności niemieckiej z zewnątrz, a to już dotykało bezpośrednio brytyjski skarb państwa. Szybka odbudowa niemieckiego przemysłu umożliwiłaby w jakimś stopniu "rekompensatę" tych wydatków produkcją przemysłową. Stany Zjednoczone widziały przyszłe Niemcy jako kraj rolniczo - przemysłowy. Ich głównym celem była likwidacja dotychczasowych wielkich organizacji przemysłowych skupiających całą produkcję. Powstałe dzięki temu małe zakłady przemysłowe miały współpracować z zakładami alianckimi i w taki sposób przynosić zysk obu stronom. Związek Radziecki z kolei chciał upodobnić swoją strefę do innych, całkowicie zależnych od Moskwy państw satelickich.
W grudniu 1946 roku zarówno w strefie amerykańskie, jak i brytyjskiej istniały już parlamenty krajowe. Podobne zamierzenia co do przyszłości Niemiec skłoniły Brytyjczyków i Amerykanów do połączenia swoich stref okupacyjnych. W taki sposób 1 stycznia 1947 roku powstała Bizonia ("dwustrefa") ze stolicą we Frankfurcie nad Mennem. Tam też zaczęły powstawać nowe siły polityczne, które w przyszłości miały przejąć władzę w całych zachodnich Niemczech: chadecy (Zjednoczenie Chrześcijańskiej Demokracji) z Konradem Adenauerem na czele oraz socjaldemokraci (Stronnictwo Socjaldemokratyczne), których przywódcą został Kurt Schumacher. W lutym następnego roku w Londynie zebrali się przedstawiciele rządów Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Francji by przedyskutować kwestię dalszych losów ich stref okupacyjnych. Zdecydowano o wprowadzeniu wspólnej dla tych stref konstytucji oraz o przeprowadzeniu reformy walutowej. Na samą konferencję londyńską nie zostali zaproszeni przedstawiciele Związku Radzieckiego. Rosjanie potraktowali to jako pretekst do wycofania swoich przedstawicieli z Sojuszniczej Rady Kontroli (marzec 1948), co jednocześnie było faktycznym końcem działalności tego organu.
Od tamtego czasu stosunki pomiędzy Związkiem Radzieckim i państwami zachodnimi pozostawały napięte. Zapowiadana reforma walutowa została przeprowadzona w czerwcu 1948 roku i objęła swoim zasięgiem zachodnie strefy okupacyjne oraz strefy państw zachodnich w samym Berlinie. Spowodowało to powstanie na terenie Niemiec dwóch odrębnych systemów gospodarczych: zachodniego z nową marką niemiecką i wschodniego. Odpowiedzią Związku Radzieckiego na ten krok była blokada Berlina Zachodniego. Rosjanie starali się odciąć wszelkie drogi zaopatrzenia do tej części miasta i tym samym wymóc na państwach zachodnich wycofanie się z podejmowanych kroków. Blokada nie przyniosła jednak efektów.

Żywność i inne produkty były dostarczane od tamtej pory drogą powietrzną. Dzięki utworzeniu takich "mostów powietrznych" codziennie Berlin Zachodni był zaopatrywany w 5,5 tony różnych towarów. Blokada Berlina skłoniła Francuzów do przyłączenia swojej strefy okupacyjnej do Bizonii. W taki sposób w maju 1949 roku powstała Trizonia ("trójstrefa"), mająca już niedługo przerodzić się w nowe państwo niemieckie. Krokiem do tego celu było podpisanie już wcześniej przez gubernatorów każdej ze stref Trizonii tzw. dokumentów frankfurckich (1 lipca 1948 r.). Miały one umożliwić zwołanie Zgromadzenia Konstytucyjnego Niemiec. 1 września 1948 roku zaczęła obradować w Bonn Rada Parlamentarna Niemiec. Efektem tych obrad było uchwalenie dnia 8 maja 1949 roku konstytucji. Tak oto powstało nowe państwo - Republika Federalna Niemiec. Jego stolicą zostało Bonn, pierwszym prezydentem - Theodor Heuss, a kanclerzem - Konrad Adenauer.
Nie trzeba było długo czekać na odpowiedź Związku Radzieckiego na ten krok. W maju 1949 roku zebrał się Kongres Ludowy, mający stanowić parlament dla strefy radzieckiej. 7 października 1949 roku powstała Niemiecka Republika Demokratyczna. Jej stolicą został Berlin. Pierwszy prezydent NRD to Wilhelm Pieck, a premier - Otto Grotewohl. Podział niemieckich terytoriów na dwa odrębne pod względem ustrojowym i gospodarczym państwa miał się utrzymać przez następne ponad 40 lat.
Trudno sobie wyobrazić, że w bardzo krótkim czasie z jednego państwa powstały dwa o całkowicie odmiennej sytuacji ekonomicznej, wojskowej i politycznej. Republika Federalna Niemiec szybko prześcignęła Niemiecką Republikę Demokratyczną pod względem rozwoju gospodarczego i znaczenia międzynarodowego. Złożyło się na to dużo czynników. Przede wszystkim rozwojowi gospodarczemu służył ustrój polityczny, który dopuszczał podejmowanie inicjatyw prywatnych. RFN było państwem demokratycznym, z parlamentem wybieranym w wolnych wyborach i kanclerzem jako szefem rządu. Pozycja kanclerza w państwie była dosyć silna i stąd taki typ ustroju nazwano demokracją kanclerską. Do zadań kanclerza należało prowadzenie polityki zagranicznej, powoływanie i odwoływanie członków rządu, podejmowanie najważniejszych inicjatyw w państwie.
Kanclerzem zostawał przywódca partii, która wygrała wybory do parlamentu. Zapewniało to kanclerzowi silne poparcie w parlamencie dla jego propozycji. Oficjalną datą początku obowiązywania konstytucji - Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec jest 23 maja 1949 roku. Jej przemyślane postanowienia pozwoliły jej trwać bez większych zmian aż do zjednoczenia Niemiec, a po zjednoczeniu główne jej postanowienia pozostały takie same. Ustawa Zasadnicza składała się ze 146 artykułów w 11 rozdziałach. Zapewniała ona ochronę godności człowieka, opisywała sam ustrój państwa jako demokratyczne i socjalne państwo federalne. Władza ustawodawcza miała należeć do dwuizbowego parlamentu, składającego się z Bundestagu i Bundesratu. Te postanowienia, jak i wiele innych obowiązuje do dzisiaj.
Pierwszy rząd RFN powstał 21 września 1949 roku. Skupiał on przedstawicieli trzech najsilniejszych ówcześnie partii: CDU (Unii Chrześcijańsko - Demokratycznej), CSU (Unii Chrześcijańsko - Społecznej) oraz SPD (Socjaldemokratycznej Partii Niemiec). Wraz z powołaniem tego rządu rozpoczynała się "era Adenauera", mająca trwać aż do 1969 roku.


1.2. Podział Niemiec na Niemiecką Republikę Demokratyczną i Republikę Federalną Niemiec

Druga wojna światowa zakończyła się na terenach Europy 8 maja roku 1945 podpisaniem aktu kapitulacji niemieckich sił zbrojnych. Negatywne skutki działań wojennych zapoczątkowanych przez hitlerowców, odbiły się na nich samych. Niemcy dotknęły znaczne straty ludnościowe, terytorialne i wojenne zniszczenia. III Rzesza utraciła wszystkie obszary okupowane. W wojnie poległo prawie 8 milionów Niemców (4 miliony żołnierzy i drugie tyle ludności cywilnej), a Berlin legł w gruzach.
5 czerwca 1945 roku w Berlinie dowódcy wojsk alianckich proklamowali objęcie władzy w Niemczech i obarczyli Niemców całkowitą odpowiedzialnością za wybuch II wojny światowej. Postanowili również, że terytorium ich państwa zostanie podzielone na cztery strefy okupacyjne, przypadające w udziale czterem zwycięskim mocarstwom (USA, ZSRR, Francji oraz Wielkiej Brytanii). Postanowienia te usankcjonowała konferencja w Poczdamie, w której uczestniczyli przywódcy Wielkiej Brytanii (Churchill), USA (Truman) i ZSRR (Stalin). Podczas konferencji poczdamskiej ustalono polityczne i gospodarcze zasady traktowania Niemiec po wojnie.
Zadecydowano, że: władza w strefach okupacyjnych będzie sprawowana osobno w każdej strefie przez każdego z czterech naczelnych dowódców, a łącznie tylko w kwestiach dotyczących Niemiec jako całości, i że celem tej okupacji będzie całkowita demilitaryzacja państwa niemieckiego, denazyfikacja jego społeczeństwa, demokratyzacja jego polityki oraz dekartelizacja gospodarki. Zakładano, że te działania przygotują Niemców do życia politycznego opartego o zasady demokracji i do przyszłej pokojowej współpracy z innymi państwami na arenie międzynarodowej. Centralne organa niemieckiej administracji, kierowane miały być przez sekretarzy stanu na zlecenie Sojuszniczej Rady Kontroli. Postanowiono ponadto, że ZSRR otrzyma ze stref zachodnich (amerykańskiej, brytyjskiej i francuskiej) część wyposażenia przemysłowego, w zamian za dostawy żywności i surowców ze swojej strefy. Decyzją mocarstw okupacyjnych, również Berlin podzielono na cztery sektory. Każda niemiecka strefa okupacyjna dostała własne parlamenty i rządy, a wspólna, sojusznicza Rada Kontroli wydawała ustawy regulujące wszystkie dziedziny życia całości okupowanych Niemiec.
Każde z mocarstw okupacyjnych wobec Niemiec realizowało jednak własną politykę. USA chciały przeobrazić Niemcy w kraj rolniczo - przemysłowy i dążyły do rozbicia wielkich koncernów, które chciały zastąpić niewielkimi zakładami przemysłowymi związanymi z przemysłem alianckim. Wielka Brytania chciała szybkiej odbudowy gospodarczej Niemiec, co związane było z przemysłowym charakterem przypadającej jej strefy okupacyjnej. Francja - z kolei - pamiętna dotychczasowego "trudnego sąsiedztwa", dążyła do jak największego rozbicia politycznego i gospodarczego Niemiec. ZSRR natomiast pragnął już budowy sieci swoich państw satelickich.
Od początku realizacji postanowień poczdamskich w polityce mocarstw zachodnich, zaczęły ujawniać się tendencje, które pod znakiem zapytania postawiły pełną demokratyzację Niemiec. Ich genezą były dążeniach amerykańskich i brytyjskich kół imperialistycznych zmierzające do wykorzystania Niemiec w budowie bloku antysocjalistycznego. Dążenie to w Stuttgarcie sformułował sekretarz stanu USA James Byrnes, mówiąc, że "bez Niemiec nie można uzdrowić Europy".
Realizacja nowych tendencji w polityce wobec okupowanych Niemiec zaczęła się od połączenia amerykańskiej i angielskiej strefy okupacyjnej (1 stycznia 1947 roku), czyli od utworzenia tzw. "Bizonii" (czyli "dwustrefy"). Stało się to pierwszym krokiem na drodze łamania postanowień poczdamskich dotyczących przyszłości Niemiec. Funkcję stolicy Bizonii powierzono Frankfurtowi nad Menem. W Bizonii swobodnie rozwijało się odtąd życie polityczne skupione wokół Zjednoczenia Chrześcijańskiej Demokracji i Stronnictwa Socjaldemokratycznego.
W marcu 1948 roku zawiesiła działalność Sojusznicza Rada Kontroli. Stało się to na skutek wyłączenia się z jej prac delegata ZSRR (co z kolei, było następstwem zwołania w Londynie przez mocarstwa zachodnie konferencji dotyczącej Niemiec, na którą przedstawicieli ZSRR nie zaproszono). Uczestnicy konferencji londyńskiej postanowili opracować jednolitą konstytucję dla wszystkich trzech zachodnich stref okupacyjnych oraz przeprowadzić reformę walutową. Następstwem tych postanowień było pogorszenie się stosunków z ZSRR. Wprowadzenie w zachodnich strefach Niemiec i zachodnich sektorach Berlina nowej marki doprowadziło do podziału organizmu gospodarczego Niemiec na dwa odrębne obszary. W odpowiedzi ZSRR wprowadził blokadę Berlina Zachodniego. W ten sposób ZSRR chciał zmusić mocarstwa zachodnie do powrotu do polityki poczdamskiej. Na blokadę Berlina, Alianci zareagowali uruchomieniem tzw. "mostów powietrznych" (zachodnie sektory miasta drogą powietrzną zaopatrywano w żywność, węgiel i inne surowce), a Francja zgodziła się na przyłączenie swojej strefy okupacyjnej do Bizonii i na utworzenie w ten sposób "Trizonii").
Od tego momentu polityka mocarstw zachodnich systematycznie zmierzała do odbudowy potencjału gospodarczego swoich stref okupacyjnych, a także do pozyskania poparcia imperialistycznych kół niemieckich. 1 lipca 1948 roku gubernatorzy wszystkich trzech stref zachodnich podpisali tzw. Dokumenty Frankfurckie, pozwalające na zwołanie Zgromadzenia Konstytucyjnego Niemiec. 1 września 1948 roku w Bonn odbyło się pierwsze posiedzenie Rady Parlamentarnej, która 8 maja następnego roku uchwaliła konstytucję nowego państwa - Republiki Federalnej Niemiec (RFN). Stolicą państwa zostało Bonn, pierwszym prezydentem - Theodor Heuss, a kanclerzem - Konrad Adenauer.
Tymczasem w strefie okupacji radzieckiej z inicjatywy komunistycznej Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności i pod egidą ZSRR, utworzono Kongres Ludowy, który 7 października 1949 roku powołał do życia Niemiecką Republikę Demokratyczną (NRD). Pierwszym jej prezydentem został Wilhelm Pieck. Premierem - Otto Grotewohl.
W ten sposób dokonał się podział Niemiec na dwa odrębne państwa - RFN i NRD. Z początkiem lat pięćdziesiątych Europa miała więc już do czynienia z dwoma suwerennymi państwami o zupełnie odmiennych systemach politycznych, gospodarczych, ideologicznych, społecznych, i w dodatku należących do wrogich bloków militarnych. Przez ponad czterdzieści kolejnych lat rozwój tych państw przebiegał odrębnie i w odmiennych kierunkach.

O podziale Niemiec, w o wiele bardziej znaczący sposób niż celowe zamierzenia mocarstw zadecydowała konkretna sytuacja. Pod czas wojny rozpatrywano różne warianty. Zachodni alianci do 1945 r. występowali z programem podzielenia Niemiec i unicestwienia ich przemysłu np. koncepcja Churchilla przewidywała powrót do kilku państw niemieckich, zaś sekretarz skarbu USA, Morgentau, skrytykował ten radykalny wariant. Interesujące, że Stalin od początku stał na stanowisku jedności państwowej przeciwnika. Jego zdanie przeważało podczas spotkań Wielkiej Trójki w Jałcie i Poczdamie. Zwycięzcy zdecydowali najpierw o okupacji pokonanych Niemiec, dzieląc je na cztery strefy: radziecką, amerykańską, brytyjską i francuską. Okupacja miała dać czas potrzebny do oczyszczenia Niemiec z nazizmu i powołania demokratycznego rządu, z którym mocarstwa zawarłyby pokój. Wspólnie zadecydowano również o okupacji Berlina, co miało symbolizować koalicyjne zwycięstwo, chociaż wkroczenie aliantów do miasta zostało opóźnione z racji pewnych zgrzytów natury politycznej. Jedną z konsekwencji podziału świata na dwa przeciwstawne bloki polityczne było także powstanie dwóch państw niemieckich. Nim do tego doszło w związku z kryzysem berlińskim, świat po raz kolejny znalazł się na krawędzi wojny światowej.

Nie widząc szans na pokojowe zjednoczenie Niemiec, kraje zachodnie rozpoczęły tworzenie faktów dokonanych, by tą drogą wywrzeć presję na ZSRR. l I 1947 r., po uprzednim porozumieniu, USA i Wielka Brytania połączyły swe sektory okupacyjne i utworzyły zalążek państwa niemieckiego - Bizonię. Po przyłączeniu się do niej w następnym roku sektora francuskiego powstała Trizonia. Oba wydarzenia Moskwa napiętnowała jako utrwalenie podziału Niemiec i winą za taki stan rzeczy obciążyła Zachód. Jednocześnie pomiędzy mocarstwami mnożyły się incydenty powstające na tle tranzytu towarów do zachodnich dzielnic Berlina. W decydującą fazę konflikt wkroczył, gdy w odpowiedzi na wprowadzenie w zachodnich sektorach okupacyjnych Niemiec oraz Berlina nowej waluty, Sowieci wprowadzili we własnej strefie okupacyjnej odrębną walutę. Ponadto chcąc zmusić Amerykanów, Brytyjczyków i Francuzów do opuszczenia Berlina ogłosili blokadę dróg lądowych i wodnych prowadzących do Berlina Zachodniego. Postawiła ona tę część miasta w katastrofalnej sytuacji. Trwała od 24 VI 1948 r. do 4 V 1949 r., a podczas niej zaopatrzenie dostarczano drogą powietrzną.
W szczytowym momencie blokady "most powietrzny" obsługiwał dziennie około 13 tys. ton zaopatrzenia (surowców przemysłowych, żywności, opału itp.). Blokada Berlina nie przyniosła też rezultatów oczekiwanych przez stronę radziecką. Ostatecznie, więc po 11 miesiącach została zniesiona, a podział Niemiec na dwie części utrwalił się. Przypieczętowaniem tego było oficjalne proklamowanie 7 IX 1949 r. Republiki Federalnej Niemiec z tymczasową stolicą w Bonn. Pierwszym kanclerzem został chrześcijański demokrata Konrad Adenauer, który miał sprawować ten urząd przez prawie 14 lat. W październiku ogłoszono wiadomość o powstaniu Niemieckiej Republiki Demokratycznej.

1.3. Odrębność polityczna, społeczna i gospodarcza obydwu państw niemieckich

Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD) został utworzona 7 X 1949 na terenie byłej radzieckiej strefy okupacyjnej ze stolicą w Berlinie, z inicjatywy komunistycznej Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności i pod zwierzchnością ZSRR - w III 1948 roku powołano Niemiecką Radę Ludową, która to 7 X 1949 przekształciła się w Tymczasową Izbę Ludową, wprowadziła w życie konstytucję i proklamowała utworzenie NRD. Konstytucja gwarantowała partii komunistycznej kierowniczą rolę w państwie i wprowadzała (na wzór sowiecki) centralnie planowaną gospodarkę. Premierem został O. Grotewohl, prezydentem - - W. Pieck. NRD pod ścisłą kontrolą sowiecką znajdowała się aż do jesieni 1989 roku. Od utworzenia NRD stalinizacja wschodniej części Niemiec narastała, a system wielopartyjny stał się fikcją. Działalność opozycyjna była surowo zakazana, a do jej zwalczania powołano Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwa (tzw. Stasi).
W 1950 roku uchwalono pierwszy w NRD 5-letni plan rozwoju gospodarki, podjęto likwidację sektora prywatnego i rozpoczęto rozbudowę państwowego przemysłu. 6 VII 1950 NRD zawarła z Polską Układ Zgorzelecki, w którym uznała granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej, a w 1951 roku podpisała pierwszą długoterminową umowę handlową z ZSRR. Podobne układy zawarła później z Polską i innymi krajami bloku komunistycznego. Od IX 1950 roku była członkiem Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. W latach pięćdziesiątych w NRD dokonała się kolektywizacja wsi i likwidacja samorządu i zaczęła się budowa „podstaw socjalizmu”. W 1953 roku doszło do wybuchu protestów robotniczych, zwanych „powstaniem czerwcowym”.
Po śmierci Stalina (w 1953 roku) rząd ZSRR przyznał NRD (w 1954 roku) ograniczoną, a w 1955 roku - pełną suwerenność. Od stycznia 1956 roku NRD była członkiem Układu Warszawskiego. Pod koniec lat pięćdziesiątych w NRD zaostrzono totalitarny model sprawowania władzy, a Walter Ulbricht zlikwidował opozycję antystalinowską i został przewodniczącym nowoutworzonej Rady Państwa, mającej decydujący wpływ na politykę NRD. W latach 1960 – 1961 doszło do ponownego kryzysu wewnętrznego i nasiliły się ucieczki z NRD do RFN. W nocy z 12 na 13 VIII 1961 władze NRD, za zgodą ZSRR, odizolowały swoją część Berlina murem (tzw. „murem berlińskim”) i zamknęły granicę z RFN. W 1964 roku NRD zawarła z ZSRR układ o „przyjaźni, pomocy wzajemnej i współpracy”, a w latach następnych, analogiczne układy z Polską, Czechosłowacją, Węgrami, Bułgarią i Rumunią.

Dnia 9 maja 1968 roku uchwalono nową konstytucję, która za najważniejsze zadanie uznała „rozwój wszechstronnej współpracy i trwałej przyjaźni z ZSRR”. W tym samym roku armia NRD wzięła udział w interwencji zbrojnej w Czechosłowacji.
W latach siedemdziesiątych NRD podjęła dialog z RFN, przyspieszony po dymisji Ulbrichta z funkcji I sekretarza i objęciu jej przez Ericha Honeckera. 21 XII 1970 roku podpisany został „Układ o podstawach stosunków między NRD i RFN”, a we IX 1973 roku NRD została (wraz z RFN) przyjęta do ONZ. Pod wpływem rewolucji demokratycznej w Polsce i na Węgrzech, jesienią 1989 w NRD nasiliły się żądania reform i demokratyzacji życia i powstały opozycyjne partie (SPD, Nowe Forum i Demokratyczny Przełom) Kraj ogarnęła fala demonstracji (w Halle, Lipsku, Berlinie i Dreźnie). 18 X 1989 roku Honecker został zwolniony ze stanowiska, a 9 XI obalono mur berliński. 8 XII rozpoczęła obrady NRD-owska konferencja „Okrągłego Stołu”, a 13 XII 1989 roku nowy premier - H. Modrow zaproponował połączenie NRD z RFN. W II 1990 roku odbyło się wspólne posiedzenie rządów NRD i RFN, a od VII w życie weszły układy o unii walutowej, gospodarczej i socjalnej między NRD i RFN.20 IX 1990 roku Izba Ludowa i Bundestag ratyfikowały podpisany w Berlinie 31 VIII układ między NRD a RFN traktat zjednoczeniowy. 3 X 1990 roku połączenie faktycznie się dokonało.

Republika Federalna Niemiec(RFN) powstała za zgodą mocarstw zachodnich 7 IX 1949 na terenie stref okupacyjnych USA, W. Brytanii i Francji. W latach 1948 – 50 została zdenazyfikowana i poddana reformie walutowej. 23 VI 1949 roku władze okupacyjne zatwierdziły opracowany przez Radę Parlamentarną projekt konstytucji. Pierwszym prezydentem RFN został Theodor Heuss, a kanclerzem Konrad Adenauer. Obowiązującym ustrojem była demokracja parlamentarna. Rozwój gospodarczy RFN przyspieszył w znacznej mierze Plan Marshalla, który był inicjatywą amerykańską, to na jego podstawie zrodziło się zjawisko które zostało okrzyknięte „cudem gospodarczym”. Władze RFN dążyły do integracji z Europą Zachodnią, ale obowiązujący do 1955 roku statut okupacyjny ograniczał w wielu dziedzinach suwerenność RFN i umożliwiał mocarstwom zachodnim kontrolę jej polityki.
W latach zimnej wojny mocarstwa zachodnie sukcesywnie włączały RFN do swego systemu politycznego i gospodarczego – w 1949 roku RFN została przyjęta do Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej, w roku 1951 — do Rady Europy i Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, a w roku 1954 do Unii Zachodnioeuropejskiej i NATO. W roku 1955 RFN zaczęła budować własną armię, a podczas wizyty Adenauera w Moskwie nawiązała stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Aż do lat siedemdziesiątych RFN nie uznawała jednak NRD.
Republika Federalna Niemiec od początku formowała się jako państwo "zachodnie", dążące do pełnej integracji z Europą Zachodnią. Proces jej rozwoju przyspieszały: reforma walutowa, gospodarcza pomoc Zachodu (w ramach tzw. "planu Marshalla"), gospodarka rynkowa i demokracja parlamentarna.
W latach "zimnej wojny" mocarstwa zachodnie zaczęły stopniowo włączać RFN do swojego systemu politycznego i gospodarczego. W roku 1949 RFN została przyjęta do Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej, dwa lata później do Rady Europy i Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, a w roku 1954 - do NATO i Unii Zachodnioeuropejskiej. Wkrótce też zaczęła budować własne siły zbrojne i nawiązała stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Aż do początku lat siedemdziesiątych nie uznawała jednak istnienia NRD i granicy z Polską na Odrze i Nysie Łużyckiej.
Równolegle do RFN (choć w zupełnie innym kierunku), rozwijała się Niemiecka Republika Demokratyczna utworzona pod protektoratem ZSRR. Konstytucja NRD gwarantowała dominującą i kierowniczą rolę w państwie partii komunistycznej i - na wzór sowiecki - wprowadzała centralnie planowaną gospodarkę. NRD poddawana była stalinizacji, a system wielopartyjny faktycznie w niej nie istniał. Działalność opozycji zwalczało Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwa (tzw. "Stasi"). W roku 1950 uchwalono 5-letni plan rozwoju gospodarki, rozbudowano przemysł państwowy i zlikwidowano sektor prywatny. W lipcu 1950 roku NRD (Układem Zgorzeleckim) uznała granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej, a w 1951 roku podpisała umowę handlową z ZSRR. Analogiczne układy zawarła później z pozostałymi krajami bloku sowieckiego. Od września roku 1950 NRD wchodziła w skład Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, przeprowadzała kolektywizację wsi, likwidowała samorząd terytorialny i budowała "socjalizm".
Po śmierci Stalina (marzec 1953 roku) rząd ZSRR przyznał NRD suwerenność. W NRD nadal jednak panował totalitarny model sprawowania władzy - Walter Ulbricht (przewodniczący Rady Państwa) rozpoczął całkowitą likwidację opozycji. W styczniu 1956 roku NRD stała się członkiem Układu Warszawskiego.
W latach sześćdziesiątych nasiliły się ucieczki obywateli NRD do RFN. W nocy z 12 na 13 sierpnia 1961 roku władze NRD postanowiły więc odizolować swoją część Berlina murem i zamknąć granicę z RFN. W roku 1964 NRD zawarła układ o "przyjaźni, pomocy wzajemnej i współpracy" z ZSRR. W kolejnych latach podobne układy z innymi satelitami ZSRR (Polską, Węgrami, Bułgarią, Rumunią oraz Czechosłowacją). 9 maja 1968 roku uchwalono nową konstytucję Niemieckiej Republiki Demokratycznej, która położyła nacisk na "rozwój wszechstronnej współpracy i trwałej przyjaźni z ZSRR". W tym samym roku wojska NRD wzięły udział w interwencji w Czechosłowacji.
Na początku lat siedemdziesiątych NRD podjęła dialog z RFN. Przyspieszyło go objęcie władzy przez Ericha Honeckera. 21 grudnia 1970 roku NRD i RFN zawarły "Układ o podstawach stosunków". W latach osiemdziesiątych dialog ten uległ intensyfikacji, a E. Honecker złożył wizytę w RFN.
RFN zabiegająca o dobre stosunki z ZSRR doprowadziła w roku 1989 do podpisania deklaracji, że RFN i ZSRR będą "przyczyniać się do przezwyciężania podziału Europy".
Przemiany demokratyczne jesieni ludów we wschodniej Europie, w NRD w roku 1989 zaowocowały żądaniami przeprowadzenia reform i demokratyzacji życia. Powstały partie opozycyjne (Demokratyczny Przełom, Nowe Forum i SPD), a kraj ogarnęła fala demonstracji (Berlin, Lipsk, Drezno, Halle). 18 października 1989 roku doszło do dymisji Honeckera, a 9 listopada obalono mur berliński. 8 grudnia rozpoczęły się obrady niemieckiej "konferencji Okrągłego Stołu", a 13 grudnia 1989 roku H. Modrow (nowy premier) zaproponował połączenie NRD z RFN.

W lutym 1990 roku w Bonn odbyło się wspólne posiedzenie rządów obu państw niemieckich. W maju podpisano obustronny układ o unii socjalnej, gospodarczej i walutowej. Pozostałe aspekty zjednoczenia uzgodniono na moskiewskiej konferencji "2 plus 4" we wrześniu 1990 roku. Udział w niej wzięli przedstawiciele: USA, Wielkiej Brytanii, ZSRR, Francji i obydwu państw niemieckich. Ustalono granice i suwerenność państwa niemieckiego. 20 września 1990 roku Bundestag (RFN) i Izba Ludowa NRD ratyfikowały "traktat zjednoczeniowy o przywróceniu jedności Niemiec" i 3 października 1990 roku NRD przystąpiła do RFN. Zjednoczenie Niemiec stało się faktem dokonanym.

Społeczne i ekonomiczne koszty zjednoczenia Niemiec okazały się bardzo wysokie - słabiej rozwinięta gospodarka byłej NRD przyniosła zjednoczonemu już państwu wysokie bezrobocie. Dla historii całego narodu niemieckiego, ponowne połączenie było jednak wydarzeniem naprawdę ogromnej wagi. Było też jednym z najdonioślejszych wydarzeń końca poprzedniego wieku.


H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s. 198.
W. Materski, Teheran- Jałta-San Francisko- Poczdam, PWN, Warszawa 1987, s. 57.
H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s.199.
W. Materski, Teheran- Jałta-San Francisko- Poczdam, PWN, Warszawa 1987, s. 61 .

H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s.199.
J. Krassuski, Historia RFN, PWN, Warszawa 1981, s. 176.
E. Cziomer, Historia Niemiec 1945-1991, Kraków 1992, s. 80.
H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s. 200.
A. Centkowska, Mur berliński. Od podziału do jedności Niemiec, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 8.
H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s.201.
A. Centkowska, Mur berliński. Od podziału do jedności Niemiec, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 12.
H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s.202.
J. Krassuski, Historia RFN, PWN, Warszawa 1981, s. 185.
H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s.203.
A. Centkowska, Mur berliński. Od podziału do jedności Niemiec, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 17.
E. Cziomer, Historia Niemiec 1945-1991, Kraków 1992, s. 106.
H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s.209.
Tamże, s. 209.
A. Centkowska, Mur berliński. Od podziału do jedności Niemiec, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 25.
H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s.211.
E. Cziomer, Historia Niemiec 1945-1991, Kraków 1992, s. 112.
W. Czapliński, A. Galos, W. Korta, Historia Niemiec, Ossolineum, Wrocław 1990, s. 57.
A. Centkowska, Mur berliński. Od podziału do jedności Niemiec, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 32.
H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s.278.
Tamże, s. 278.
A. Centkowska, Mur berliński. Od podziału do jedności Niemiec, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 31.
J. Krassuski, Historia RFN, PWN, Warszawa 1981, s. 211.
H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s. 227.
J. Krassuski, Historia RFN, PWN, Warszawa 1981, s. 218.
H.A. Winkler, Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec 1933- 1990, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wroclaw 2007, s. 297.
Tamże, 297.
A. Centkowska, Mur berliński. Od podziału do jedności Niemiec, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 48.