Ograniczone zaufanie do kompasu, czyli o dewiacji i deklinacji

W dobie komunikacji cyfrowej, nadajników GSP i satelit znalezienie jakiegokolwiek miejsca, gdziekolwiek na Ziemi nie wydaje się trudne. Wystarczy że włączamy Internet i korzystając z jakiegokolwiek lokalizatora, których powstaje coraz więcej, poszukać tego, co nas interesuje, za pomocą mapy lub zdjęć z satelity. A wszystko to bez opuszczania domu.
Kolejna rzecz, która zadziwia, to powszechność nowoczesnych technologii. Za kwotę ok. tysiąca złotych możemy mieć w samochodzie dobry GPS. Tak samo w jachcie żaglowym, czy motorowym. Nawet ręczny, przenośny odbiornik można zabrać ze sobą na wycieczkę. Powstaje pytanie: czy można ufać nowoczesnym, technologiom, które na pozór wydają się niezawodne? A co zrobimy kiedy wyczerpią się baterie lub akumulator i żadnego innego nadajnika nie będzie w pobliżu? Jak znajdziemy odpowiednią drogę? Rozsądek podsuwa odpowiedź. Nie należy zapominać o starych, sprawdzonych sposobach nawigacji ? znajdowania właściwej drogi do celu.
Kompas to najprostsze urządzenie służące do prowadzenia nawigacji. Ale także je trzeba dobrze poznać by móc prawidłowo z niego korzystać.

Co to właściwie jest? Jak to działa? I co o nim należy wiedzieć?
Na te pytania postaram się odpowiedzieć.

O kompasie

Kompas magnetyczny ? przyrząd nawigacyjny służący do wyznaczania bieżącego kierunku południka magnetycznego. W kompasie wykorzystuje się zjawisko ustawiania się magnesu wzdłuż linii pola magnetycznego. Kompas składa się z wąskiego, długiego i lekkiego magnesu (tzw. igły magnetycznej) ułożyskowanego na pionowej osi oraz tarczy z różą kompasową - podziałką od 0 do 360. Pokazuje kierunki geograficzne ? północ (N), południe (S), wschód (E), zachód (W). Dokładniejsze kompasy mają również podziałkę rumbową. Rumb to 1/32 kąta pełnego (11,25). Wyznaczają one bardzo dokładne kierunki, np.: nord east by nord (północny wschód na wschód).
Współczesne kompasy wypełnione są płynem, co zapobiega ciągłemu obracaniu się igły między północą a południem.
Oprócz kompasu magnetycznego są jeszcze inne rodzaje kompasów w zależności od ich zastosowania:
- kompas żyroskopowy, tzw. żyrokompas
- kompas geodezyjny
- kompas elektromechaniczny
- kompas geologiczny
- kompas geomatyczny
Należy pamiętać o tym, że istnieje coś takiego jak ?złośliwość rzeczy martwych". Kompas to tylko urządzenie i czasem może się zepsuć. Ale nie tylko o ostrożne obchodzenie się z kompasem chodzi. Wszelkie zaburzenia wpływają na dokładność wskazań kompasu. Dobrze wiedzieć jakie mogą to być zaburzenia i być na nie przygotowanym.
O zaburzeniach ogólnie
Kompasy magnetyczne nie działają w pobliżu:
? magnesów i przedmiotów metalowych (ferromagnetyków)
? przewodów przewodzących prąd o dużym natężeniu,
? ciał silnie naelektryzowanych (igła ulega polaryzacji elektrycznej),
gdyż obiekty te zakłócają naturalne pole magnetyczne Ziemi a w rezultacie zniekształcają wskazania kompasu.
Dewiacja
Jak już powiedzieliśmy każdy metalowy przedmiot zbliżony do kompasu zakłóca jego działanie. Takie przedmioty powinny byś trzymane z dala od kompasu. Każdy zatem błąd we wskazaniach kompasu spowodowany obecnością metalowego przedmiotu nazywamy dewiacją.
By zapobiec błędom w nawigacji spowodowanych dewiacją sporządzane są tzw. tabele dewiacji służące do określania przy jakich wskazaniach, i o ile kierunek pokazywany przez kompas odbiega od rzeczywistości. Znając tabelę dewiacji dla naszego kompasu odejmujemy lub dodajemy do kursu kompasowego stopnie, będące wartością dewiacji. Kurs otrzymany w ten sposób nazywamy kursem magnetycznym.

Deklinacja
W nawigacji kompasem opieramy się na wskazywanym przez niego kierunku północnym, czyli prostopadłym do bieguna północnego. Po uwzględnieniu dewiacji otrzymujemy kurs magnetyczny. Czy to wszystko? Czy kurs magnetyczny jest kursem ostatecznym. Jeszcze nie! Chodzi bowiem o położenie geograficzne tego bieguna północnego, nie magnetyczne. Z fizyki wiemy że biegun magnetyczny Ziemi jest w stałym ruchu i zmienia swoje położenie. Przez te ruchy występuje różnica między biegunem rzeczywistym, a magnetycznym. Różnicę tą nazywamy deklinacją. Jej wartość jest różna dla różnych obszarów, a można ją znaleźć na specjalnych mapach, na których jest uwzględniona. Jest zazwyczaj przedstawiana na róży deklinacyjnej ? róży kompasowej na której jest przedstawiona w postaci strzałki skierowanej w kierunku bieguna magnetycznego. Towarzyszy jej napis angielski: ?Add ... by year? lub ?Rocznie dodawać...?. Po uwzględnieniu deklinacji otrzymujemy kurs rzeczywisty, którym możemy się kierować w nawigacji.

Podsumowanie

Posługiwanie się kompasem to nie taka trudna sprawa. Wystarczy znać jego budowę i wiedzieć że nie pokazuje on dokładnego kierunku. Mam nadzieję, że po przeczytaniu tego referatu nikt nie będzie miał problemu z ustaleniem kursu rzeczywistego.
Warto bowiem pamiętać o tym że technika zawodzi i możemy być zdani tylko i wyłącznie na sprawdzonych, starych sposobach. Przezorny, bowiem zawsze ubezpieczony.
Pozostaje się tylko pożegnać słowami Gdańskiej Formacji Szantowej, ludzi związanych z morzem, działających na lądzie, którym sztuka nawigacji na pewno nie jest obca:
"Kręci, kręci się busola naszych marzeń, nikt nie zgadnie jaką drogę nam pokaże?