Człowiek i środowisko

RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA (BIORÓŻNORODNOŚĆ) ? zróżnicowanie wszystkich form życia.
Obejmuje różnorodność:
? GATUNKOWĄ, czyli bogactwa roślin i zwierząt występujących na Ziemi;
? GENETYCZNĄ (wewnątrzgatunkową), czyli zróżnicowania genów zawartych w pulach genowych poszczególnych gatunków;
? EKOSYSTEMÓW, czyli bogactwa siedlisk warunkującego bogactwo ekosystemów.

Ochrona różnorodności biologicznej była omawiana na konferencji ONZ w Rio de Janeiro w 1992 r., na której podpisano dokument Agenda 21 ( Globalny Program Działań). Ustanowione w nim zalecenia to:
? Opracowanie krajowych ocen stanu różnorodności biologicznej;
? Przygotowanie krajowych planów oraz strategii działania w celu zachowania i właściwego korzystania z różnorodności biologicznej;
? Prowadzenie wielokierunkowych badań nad znaczeniem różnorodności ekosystemów;
? Zachęcanie do stosowania tradycyjnych metod w rolnictwie i racjonalne korzystanie z zasobów przyrody;
? Ochrona naturalnych siedlisk;
? Opracowanie zasad pomocy finansowej dla krajów biednych i rozwijających się oraz określenie sposobów, które mają ułatwić tym krajom dostęp do nowoczesnych, niezatruwających środowiska technologii.

W Polsce ochrona różnorodności biologicznej była realizowana wcześniej. ?Polskie Stadium Różnorodności? zostało opracowane przez zespół Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska pod kierunkiem profesora Romana Andrzejewskiego.
Stadium to składa się z 2 części:
1. W pierwszej ? przyrodniczej, opisano stan różnorodności roślin i zwierząt oraz ich siedlisk i ekosystemów. Zawiera listy gatunków rzadkich i zagrożonych, gatunków obcych, endemitów i reliktów. Przedstawiono charakterystykę obszarów chronionych: parków narodowych i krajobrazowych, rezerwatów przyrody oraz metod i środków ochrony gatunków poza ich naturalnym środowiskiem. Opisano też krajową strategie ochrony przyrody i omówiono sposoby prowadzenia edukacji społecznej w tym zakresie.
2. W drugiej ? ekonomicznej, znajduje się ocena wydatków, korzyści i potrzeb finansowych związanych z ochroną różnorodności. Oceniono też stan świadomości ekologicznej społeczeństwa polskiego i stwierdzono wysoką świadomość degradacji środowiska, ale mniejsze zainteresowanie jego ochroną.

Różnorodność gatunkowa
Na ochronę gatunkową roślin i zwierząt składa się:
? IN SITU ? ochrona ekosystemów i naturalnych siedlisk gatunków (ochrona gatunków w ich naturalnym środowisku).
? EX SITU ? ochrona gatunków poza ich naturalnym środowiskiem, np. w ogrodach zoologicznych i botanicznych. Ma na celu m.in. zachowanie wymierających gatunków, które żyją tylko w ogrodach zoologicznych i botanicznych, poza swoim naturalnym siedliskiem oraz zachowanie ich materiału genetycznego, a także ich reintrodukcję.

REINTRODUKCJA to ponowne wprowadzenie organizmów danego gatunku zwierząt na tereny zajmowane przez nie w przeszłości, na których z różnych przyczyn wyginęły. Bóbr ? niż polski i Karpat; żubr.

Wśród zwierząt ginącymi gatunkami są np. niepylak apollo, łosoś, żółw błotny, orzeł przedni i żbik.
Do roślin zagrożonych wymarciem należą, np. szachownica kostkowata, pierwiosnka omączona, kotewka orzech wodny, fiołek bagienny i brzoza karłowata.

W 1992 ukazała się ?Polska czerwona księga zwierząt?, a rok później ?Polska czerwona księga roślin?, które zawierają rejestr gatunków zagrożonych i ginących, gatunków rzadkich i narażonych na wyginięcie oraz ich opis.
Główny czynnik zmniejszenia się liczebności organizmów to niszczenie i przekształcanie środowiska przez człowieka. Działalność ta powoduje m.in. zbyt dużą i szybką eksploatacje zasobów przyrody, produkcje toksycznych odpadów, osuszanie terenów bagiennych, co zakłóca bilans wodny i powoduje zanikanie organizmów wodnych. Negatywnie wpływają też zanieczyszczenia wód, osuszanie terenów i regulacja rzek.
Kolejnym zagrożeniem dla organizmów jest budowa autostrad i dróg szybkiego ruchu bez uwzględnienia tras wędrówek zwierząt. A także zahamowanie prac leśnych i polowych oraz kłusownictwo. Wypalanie wyschniętych traw, a także zbieranie roślin w celach dekoracyjnych, przemysłowych i handlowych.

Ochrona gatunkowa roślin ma na celu zachowanie gatunków dziko rosnących.
Istnieją 2 metody ochrony roślin:
? OCHRONA ŚCISŁA ? zabrania się umyślnego niszczenia roślin dziko występujących, ich zrywania, ścinania w całości lub części oraz pozyskiwania i wyrywania z naturalnych stanowisk. Zakazuje się również kupna i sprzedaży tych roślin.
? OCHRONA CZĘŚCIOWA ? objęto gatunki roślin leczniczych oraz przemysłowych, czyli gatunki mające znaczenie gospodarcze.

Ochrona polskiej fauny polega głównie na ochronie gatunkowej i ochronie obszarowej, realizowanej w rezerwatach i parkach narodowych. Ustawa o ochronie zwierząt zakazuje m.in. umyślnego zabijania, okaleczania, płożenia, chwytania oraz przetrzymywania chronionych zwierząt, ani niszczenia ich środowiska.

Różnorodność genetyczna
Ochrona różnorodności genetycznej, czyli zmienności puli genowej, zwiększa szansę przetrwania gatunku. Na pule genową populacji wywierają wpływ mutacje, migracje, dobór naturalny i dryf genetyczny. Dla ochrony różnorodności genetycznej utworzono tzw. BANKI GENÓW ? instytucje, których zadaniem jest przechowywanie nasion, tkanek lub żywych kolekcji różnych odmian roślin. Leśny Bank Genów w Kostrzycy koło Jeleniej Góry gromadzi nasiona drzew i krzewów leśnych z całego kraju.

Różnorodność ekosystemów
Ochronę różnorodności ekosystemów można rozumieć jako ochronę wewnętrznego zróżnicowania ekosystemów lub zróżnicowania krajobrazu, w którego skład wchodzą różne typy ekosystemów. Taka różnorodność powstała podczas ewolucji.

W środowiskach wodnych można wyróżnić kilka grup organizmów w zależności od miejsca ich występowania.
PLANKTON to zespół drobnych organizmów unoszonych przez wodę, które nie są zdolne przeciwstawić się silniejszym prądom. Są nimi m.in.: drobne glony (okrzemki, zieleniec), pierwotniaki, drobne skorupiaki, larwy wielu zwierząt bezkręgowych.
NEKTON tworzą organizmy samodzielnie pływające w wodzie, czyli ryby, płazy, gady i ssaki wodne.
BENTOS organizmy zamieszkujące dno środowiska wodnego, np. glony, pierwotniaki, denne skorupiaki, larwy wielu owadów, pierścienice (np. pająki), mięczaki.

W ekosystemach wodnych (morze, jeziora) występuje strefowość pozioma ? od brzegu do środka zbiornika wodnego i pionowa ? od powierzchni do dna.

W jeziorze wyróżnia się 3 główne strefy:
1. PRZYBRZEŻNA, czyli LITORALNA ? obejmuje płytkie wody wzdłuż brzegu jeziora prześwietlone do dna. Występują tu przedstawiciele producentów, takich grup jak:
? Rośliny ziemno ? wodne (błotne), np. skrzyp bagienny, czermień błotna;
? Rośliny wynurzone (oczerety) wystające ponad powierzchnie wody, np. trzcina pospolita, pałka szerokolistna;
? Rośliny o liściach pływających na powierzchni wody zakorzenione w dnie zbiornika, m.in. grzybienie białe, grążel żółty;
? Rośliny całkowicie zanurzone w wodzie, np. moczarka kanadyjska, różne gatunki rogatków i najgłębiej ? glony ramienice i mchy wodne.
W strefie tej proces fotosyntezy przebiega najintensywniej. Są tu też konsumenci ? zwierzęta, gł. bezkręgowe, których życie związane jest z roślinami, np. pijawki, ślimaki, małże, pająk topik, larwy owadów.
2. OTWARTEJ TONI WODNEJ, czyli PELAGICZNA ? rozciąga się w środkowej części jeziora i sięga do głębokości przenikania światła słonecznego. Wraz ze wzrostem głębokości pogarszają się warunki świetlne, spada temperatura i zmniejsza się ilość tlenu. Najliczniejsze są tu organizmy planktonowe. Plankton roślinny (producenci tej strefy) to głównie glony. Występują tu drobne skorupiaki, np. rozwielitki i oczliki. Nekton tworzą prawie wyłącznie ryby, tj. ukleja i sandacz.
3. GŁEBINOWA, czyli PROFUNDALNA ? obszar, gdzie nie docierają promienie słoneczne. Temperatura wody przy dnie wynosi 4C przez cały rok. Organizmy bentosowe żyjące tam to rureczki i larwy mrówek. Żywią się nimi ryby denne. Głównymi organizmami są bakterie i grzyby.