Wojny husyckie - Krucjata Zygmunta Luksemburskiego

Temat wybranej przeze mnie pracy może nie cieszy się taką popularnością jak krucjaty do Ziemi Świętej, aczkolwiek sądzę, że jest równie, jak nie bardziej ciekawy. Wojny husyckie mówią nam o jednym z największych konfliktów zbrojnych spowodowanych przez samo krzywoprzysięstwo jak i zakłamanie Kościoła. Gdy dodam, że głównymi bohaterami tej historii są nasi słowiańscy bracia ? Czesi, ten temat od razu zachęca do jego rozwinięcia.

STRONY KONFLIKTU:

HUSYCI:
Husytami nazywano zwolenników Jana Husa, czeskiego reformatora religijnego. Można powiedzieć, że żyli na przełomie XIV i XV wieku. Głównymi założeniami ich doktryny było odrzucenie politycznej władzy oraz autorytetu papieży, prawo do swobodnego głoszenia Słowa Bożego przez kaznodziejów, czy odebranie księżom władzy świeckiej. Jednakże największe oburzenie Rzymu wywołało ustanowione przez Jana Husa przyjmowanie komunii pod dwoma postaciami, o co z resztą został posądzony o herezję. Po śmierci swojego mistrza wypowiedzieli oni wojnę Luksemburgom. Podczas tych walk husyci podzielili się na utrakwistów i taborytów. W późniejszym okresie po śmierci Jana iki, jego najbliżsi pracownicy oraz najwaleczniejsi rycerze utworzyli ?Sierotki?. Nazwa wywodziła się z faktu, że uważali ike za swojego ojca, a samych siebie za jego dzieci.

LUKSEMBURGOWIE:
Zygmunt Luksemburski, władca cesarstwa niemiecko-rzymskiego był ostatnim cesarzem z dynastii Luksemburskiej. Rządził również Węgrami, Luksemburgiem, Niemcami i Włochami. To właśnie on zwołał sobór w Konstancji, gdzie zwabił podstępem Jana Husa, by go zabić, co znacznie ułatwiłoby mu objęcie po ojcu Wacławie IV tronu czeskiego. Po sprzeciwie i powstaniu Husytów, zorganizował zbrojną krucjatę na Czechy.

WAŻNE POSTACIE I UGRUPOWANIA:
Pozwoliłem sobie wypisać w małym skrócie najważniejsze postacie i ugrupowania, które przewijają się przez mój tekst nader często, by ułatwić czytelnikom niezaznajomionymi z tematem lekturę bez zbędnego zaglądania do encyklopedii.

Zygmunt Luksemburski (1368-1437) ? elektor brandenburski, król węgierski, niemiecki, czeski, włoski, książe Luksemburga, cesarz rzymsko-niemiecki. Organizuje krucjaty na Czechy po soborze w w Konstancji.
Jan Hus (1370-1415) ? Czeski reformator religijny, twórca ruchu religijnego husytyzmu, uważany za ojca języka czeskiego. Spalony na stosie po niesprawiedliwym procesie w 1415 r.
Jan ika (1360-1424) ? Przywódca i strateg taborytów podczas wojen husyckich, czeski bohater narodowy. Jego rozwiązania taktyczne wyprzedzały ówczesną epokę.
Prokop Wielki (1380-1434) ? radykalny kaznodzieja husycki, który po śmierci iki objął dowództwo nad armią husycką.
Taboryci ? najbardziej radykalny odłam husytyzmu. Nazwa pochodzi od nazwy miasta Tabor w południowych Czechach.
Utrakwiści ? odłam husytyzmu z głównym ośrodkiem życia religijnego w Pradze. Pod koniec kampanii husyckiej sprzymierzyli się z katolikami zdradzając w ten sposób taborytów.
Sierotki ? odłam taborytów składający się z najbliższych współpracowników iki. Uznawani za najbardziej walecznych, a zarówno brutalnych husyckich wojowników. Nazywali się sierotkami z racji, że uważali ike za swego ojca.

GENEZA:
Jak to geneza każdej wojny, także i ta sięga nieco głębiej niż pojedyncze wydarzenie. Zacznijmy, zatem od początku. Mamy rok pański 1402. Jan Hus, rektor praskiego uniwersytetu zaczyna nauczać w Kaplicy Betlejemskiej w Pradze. Propaguje szereg reform religijnych takich jak odrzucenie autorytetu papieża, odrzucenie niektórych katolickich ceremonii i bardzo kontrowersyjne przyjmowanie komunii pod postacią chleba i wina (a więc podważa istotę transsubstancjacji ? jednych z podstaw katolicyzmu). Czeski reformator szybko zyskuje ogromne poparcie w swym państwie i po niedługim czasie tamtejszy kościół powoli odchodzi od łacińskich zwyczajów, zastępując je czeskimi. Nietrudno w tym momencie zauważyć, że cała sytuacja jest swoistym preludium reformacji, która nastąpiła sto lat później. Oczywiście to wszystko nie umyka uwadze Cesarstwa, który przeprowadza kontratak. Cesarz zastrasza większość wpływowych sojuszników Husa i zmusza ich do otwartej wrogości wobec rektora. Kolejnym jego krokiem jest oskarżenie Jana Husa o herezję. Hus jednakże broni się aż do końca i próbuje wzmacniać swą pozycję w kraju, między innymi propagując i rozbudowując język czeski (w Czechach jest on uważany za ojca języka, podobnie jak u nas Kochanowski, czy Rej). Ta sytuacja trwa do roku 1414, kiedy antypapież Jan XXIII pod naciskiem Zygmunta Luksemburga zwołuje sobór w Konstancji, którego celem jest ostateczne ustalenie jedynego papieża i zwalczenie herezji. Tutaj rozpoczyna się sprytna intryga cesarza. Zaprasza on Jana Husa na owy sobór, by ten mógł się wytłumaczyć i usprawiedliwić ze swych nauk Kurii Rzymskiej. Oczywiście zaproszony wyczuwa podstęp i nie zgadza się. Zygmunt jednakże gwarantuje Janowi list żelazny, który gwarantuje mu nietykalność na zjeździe i podczas podróży. Biorąc pod uwagę ten argument oraz nacisk Antypapieża Jan Hus zmienia swą decyzję. Oczywiście rzeczywistość okazuje się daleka od prawdy i ?heretyk? zostaje od razu aresztowany, gdy tylko przybywa na sobór, a następnie spalony na stosie. Cesarz tłumaczy swe krzywoprzysięstwo tym, że list żelazny dotyczy jedynie osób świeckich, co w zasadzie jest nieprawdą. W Czechach następuje ogólne oburzenie i wybucha powstanie, na czele, którego staje Jan ika. Zygmunt Luksemburski jednakże nie poddaje się i organizuję krucjatę przeciwko zbuntowanym husytom dokładnie w roku 1419.
PRZEBIEG:

DZIAŁANIA WOJENNE JANA IKI:
Do pierwszej ważniejsze bitwy doszło już w roku 1419. Na pierwszy ogień ruszyły oddziały czeskie popierające Zygmunta Luksemburczyka. Starły się one Nekmierzem z wojskami Jana iki. ika popisał się niesłychanym talentem dowódczym i potrafił się obronić 400 piechurami przeciwko 2000 jazdy, umieszczając artylerię na wozach taborowych (można uznać to za protoplastę czołgów, co więcej, opancerzone wozy iki wyprzedzały epokę, ponieważ zostały wprowadzone przez inne kraje znacznie później). Dzięki tej wygranej Husyci docenili talent swego dowódcy, obwołali hetmanem i poprosili go o pomoc w obronie stolicy ? Pragi.
12 czerwca 1420 r. 100-200 tysięczna armia Zygmunta Luksemburczyka rozpoczyna oblężenie Pragi, bronionej przez zaledwie śmieszną ilość 9000 żołnierzy. Zdecydowanie znaczna część bitwy toczyła się na Witkowej Górze ? wzgórzu wznoszącym się tuż obok Pragi, które należało zająć, by przystąpić do ataku na miasto. Witkowa Góra była broniona przez około 60 mężczyzn i 50 strzelców podesłanych przez ikę. 14 lipca armia katolicka uderzyła na ten niezwykle ważny punkt strategiczny. Po 24-godzinnej obronie z odsieczą przybył Jan ika ze swoimi oddziałami wyposażonymi głównie w cepy bojowe i artylerię.
Husytom ostatecznie udało się odeprzeć armię Luksemburczyka i zmusić ich do wycofania się aż do Kutna Hora, gdzie musiały się przegrupować.
Rok później w roku 1421 nastąpiło dość niespodziewane wydarzenie. Miasto w większości zamieszkiwane przez katolików, a mianowicie Kutna Hora przyłączyło się do husytów. Zygmunt Luksemburski nie mógł tak tego zostawić i ruszył ze swymi wojskami na miasto. Kutna Hora miała szczególne znaczenie strategiczne z racji, że kontrolowało ono przepływ srebra we wschodnich Czechach. Naprzeciw królowi stanął po raz kolejny Jan ika ze sowimi 12000 oddziałami. Natomiast armia Ludwika tym razem składała się głównie z Węgrów i Niemców. Husyci dość skutecznie odpierali ataki króla, jednak losy bitwy przesądziła zdrada mieszkańców Kutnej Hory, sympatyków Ludwika Luksemburczyka, którzy otworzyli północną bramę miasta. Wtedy oddział węgierskiej jazdy zaczął mordować niewinnych cywili w mieście. ika nie mógł ruszyć na odsiecz, ponieważ reszta bram była zamknięta, a on sam z armią znajdował się na południu. Następnego dnia ika wykonał jeden ze swoich najbardziej popisowych manewrów taktycznych. Osłaniając swych żołnierzy artylerią umiejscowioną na wozach taborowych z łatwością przebił się przez linie wroga i ruszył na północ do Kolina. Zygmunt Luksemburczyk nie ścigał husytów, lecz zabezpieczył oblegane miasto, a swe wojsko rozproszył do zimowych kwater licząc, że przeciwnik zrobi podobnie. Husyci wykorzystali to 6 stycznia 1422 atakując Nebovidy, przez co stacjonujący tam Węgrzy ponieśli poważne straty.
W 1423 roku miała natomiast ostatnia bitwa między dwoma husyckimi frakcjami: Taborytami i Utrakwistami, (którzy zdradzili Husytów i zaczęli wspierać Cesarstwo). Taborytom łatwo się udało pokonać swych wrogów z racji sprzyjającej pozycji strategicznej ? atakowali ze szczytu wzgórza. Kawaleria Utrakwistów nie mogła w takiej sytuacji szarżować pod górę. Dodatkowo ich działa były również mniej skuteczne. Te dwa czynniki praktycznie przesądziły o losie bitwy.
Kolejnym pokazem wspaniałych umiejętności iki była bitwa pod Maleszowem 7 czerwca 1424 r. Najpierw udając odwrót, naprowadził agresora ? praską armię w dogodne dla siebie miejsce do bitwy. Gdy to się stało, a większość oddziałów nieprzyjaciela ustawiła się w szyku, ika nakazał zepchnąć z góry specjalnie przygotowane wozy z kamieniami, które wywołały popłoch wśród piechoty. Wykorzystując zamieszanie, do akcji kroczyła Orebicka jazda, która bez większych trudności pokonała wrogich piechurów. Rozmiar zwycięstwa świetnie obrazuje fakt, że Prażanie stracili 1200 ludzi, a Orebici jedynie 200.

DZIAŁANIA WOJENNE PROKOPA WIELKIEGO:
Gdy Jan ika zmarł podczas zarazy w Pribislaviu w 1424 r., kontrolę nad husycką armią przejął Prokop Wielki. Dwa lata po tym wydarzeniu papiestwo na nowo organizuje krucjatę na Czechy wierząc na większe powodzenie wyprawy po śmierci Jana iki. W walkach tym razem głównie biorą udział Krzyżowcy z Cesarstwa Niemiecko-rzymskiego, a także masa ochotników z całej Europy liczących na łupy grabieżcze.
Pierwsza bitwa została stoczona pod Uściem (1426 r.) i można powiedzieć, że zakończyła się remisem. Straty po stronie Husytów są nieznane, aczkolwiek Krzyżowcy stracili 4000 ludzi.
Rok później, dokładnie 4 sierpnia, pod Tachovem nastąpiła jedna z przełomowych bitew krucjaty. Właśnie wtedy Krzyżowcy również zastosowali w walce wozy taborowe jako ochronę swych wojsk. Husyci uświadomili jednak swoim przyjaciołom, że by wygrać bitwę, potrzeba też umiejętności taktycznych łatwo rozgramiając armię przeciwnika. Bitwa ta zakończyła IV wojnę husycką, a Czechy były wolne przez cztery lata od działań wojennych.
Gdy po licznych rozmowach pokojowych w trakcie 4-letniej przerwy obie strony do niczego nie doszły, nie pozostało im nic innego jak wznowienie konfliktu. V wojna husycka rozpoczęła się bitwą pod Domalzicami. Był to chyba największy sukces Husytów podczas całej kampanii. W 1431 r. 130-tysięczna armia Krzyżowców, na której czele stał sam kardynał Giuliano Cesarini wkroczyła do Czech i zaczęła swą krótką kampanię od oblężenia małego miasteczka ? Domalzicy. Po dwóch tygodniach Prokop Wielki zdecydował się ze swymi 50 tysiącami Husytów ruszyć na odsiecz osadzie. Marsz zbliżającej się armii heretyków wywołał niesamowity popłoch wśród rycerzy zakonnych. Ich strach potęgowały również liczne opowieści o brutalności i braku litości Husytów. Spora część armii zaczęła uciekać, gdy usłyszała okrzyk wojenny nieprzyjaciela. Pozostałe oddziały były równie przestraszone, przez co atakujący Husyci dokonali na nich praktycznie rzezi. Sam kardynał obawiając się śmierci uciekł w przebraniu żołnierza, a jednym z głównych łupów zwolenników Husa były jego szaty oraz bulla papieska. Bitwa została uznana za hańbę dla całego Cesarstwa.
Dopiero w miejscowości Hiltersried (1433 r.), znajdującej się w dzisiejszej Bawarii Husyci ponieśli pierwszą większą porażkę. Jan z Palatynatu nie mogący dłużej znosić wypraw grabieżczych Husytów na jego ziemie swoimi 1200 oddziałami zaatakował z zaskoczenia w porze poobiedniej 2000 Husytów stacjonujących w obozie. Palatyńscy kusznicy wpierw ostrzelali przeciwnika, a dzieło dopełniła jazda szarżując klinem w sam środek obozu. Udało im zabić około 1500 Husytów, a 300 wziąć w niewolę, przy stracie 14 ludzi. Na szczęście dla Husytów ich dowódcom udało się uciec do Pilzna z resztką armii. Najgorszym jednak skutkiem tej bitwy okazał się rozłam wewnętrzny w szeregach Husytów, co było swoistym początkiem końca wojny.
Ostatnią bitwą kończącą kampanię husycką okazała się potyczka pod Lipanami w roku 1434, gdzie naprzeciw siebie stanęły armie: taborytów, wraz z Sierotkami oraz oddziały katolików sprzymierzone z Utrakwistami, (którzy zdradzili swych pobratymców) dowodzone przez Divisa Borka, dawnego towarzysza Jana Zizki. Można powiedzieć, że siły były wyrównane, dodatkowo obie strony stosowały podobną taktykę opartą na wozach taborowych. O przegranej taborytów zadecydował jeden błąd Jana Prokopa i dowódcy Sierotek. Początkowo schronili się oni w fortyfikacji zbudowanej z wozów taborowych w kształcie koła. Po pierwszym ataku kawalerii Divisa Borka, tabor powoli zaczął się załamywać, jednak udało mu się odeprzeć nieprzyjaciela. W tym momencie Prokop Wielki popełnił niewybaczalny błąd otwierając fortyfikacje w celu wypuszczenia swych wojsk, by dobiły uciekających żołnierzy. Bork wykorzystał tą sytuację i błyskawicznie swoim dodatkowym oddziałem jazdy wjechał w otwarte wozy i praktycznie wymordował oddziały Husyckie, a także Sierotki. Jan Capek ? przywódca ?synów iki? przewidując porażkę uciekł do Kolina wraz z resztkami swej jazdy, przez co został oskarżony o zdradę.
ZAKOŃCZENIE:
Bitwa pod Lipanami ostatecznie zakończyła wojnę husycką. Cała armia heretyków została rozbita, a pozostałe małe grupki stawiające opór Cesarstwu nie wytrzymały długo. Zygmuntowi Luksemburskiemu udało się ostatecznie zasiąść na tronie czeskim.
Jakie jednak znaczenie mają krucjaty husyckie dla współczesnego człowieka? Moim zdaniem Husyci są świetnym przykładem buntowników, którzy potrafią przeciwstawić się ogólnemu systemowi. Pokazali oni, że można bronić swych racji i bronić ich nawet, gdy ma się przeciwko sobie praktycznie cały świat (a atak ze strony Cesarstwa praktycznie oznaczał taką sytuację). Mimo swej ostatecznej klęski spowodowanej jedynie przez zdradę Utrakwistów pokazali światu i historii waleczność narodu czeskiego i asertywność w stosunku do Papiestwa.

HUSYTYZM W KULTURZE MASOWEJ:
Na sam koniec pracy chciałbym przytoczyć kilka przykładów przejawu wojen husyckich w kulturze popularnej, by ukazać rolę tego konfliktu w historii:

Trylogia husycka ? Andrzej Sapkowski w latach 2001-2006 napisał serię książek, gdzie tłem wydarzeń są wojny husyckie, a poczynaniom bohaterów równolegle towarzyszą wydarzenia historyczne, zwłaszcza na Dolnym Śląsku.

Husycka Rota Piesza ? W Polsce istnieje Husycka Rota Piesza Małego Taboru, która zajmuje się odtwórstwem życia, walki oraz obyczajów piętnastowiecznych taborytów.

ikov ? Jedna z dzielnic Pragi, na której terenie toczyła się bitwa o Witkową Górę nosi nazwę ikov, na cześć Jana iki.

Pomniki? Chyba najbardziej monumentalnym z licznych pomników Jana Żiżki jest statua wzniesiona w 1929 na Witkowej Górze, natomiast Jana Husa wzniesiony w 1915 pomnik na Rynku Staromiejskim w Pradze (z okazji 500 rocznicy śmierci)

Ewangelicki Kościół Czeskobraterski ? protestancki kościół unijny w Czechach istniejący do dzisiaj jest oparty na podstawowych doktrynach Jana Husa.

Czechosłowacka flaga ? Często używane biblijne powiedzenie Husa ? Prawda wszystko zwycięży, znajdowało się w skróconej formie na flagach czechosłowackich.

6 lipca ? Rocznica spalenia Husa na stosie jest w Czechach świętem państwowym i dniem wolnym od pracy.

BIBLIOGRAFIA:
- pl.wikipedia.org
- www.wojnyhusycke.w8w.pl
- www.historycy.org