Historia gospodarcza - synteza

Synteza historii gospodarczej.

1. Geneza oraz rozwój historii gospodarczej

Historia gospodarcza jest młodą dyscypliną naukową, ponieważ pierwsze badania o charakterze historyczno- naukowym zostały przeprowadzone w drugiej połowie osiemnastego wieku. Owe badania ściśle są związane z postaniem dziedziny o nazwie ekonomii politycznej, która to miała na celu poszukiwanie ekonomicznych podstaw rozwoju społeczeństwa w oparciu o sformułowane prawa ekonomii. Powodów powstania tej dziedziny naukowej jest wiele, jednakże jednym z najczęściej wymienianych przez znawców tematów jest rewolucja przemysłowa w Anglii oraz narodzenie się systemu kapitalistycznego. Od tego momentu wielu historyków, którzy postawili sobie za cel wyjaśnienie przeszłych zależności społeczno- gospodarczych, zajmowało się tą nauką odkrywając coraz to nowe, nieznane zależności i prawidłowości w tym zakresie.
Znaczne przyśpieszenie dociekań historyków gospodarczych ściśle związane jest z rozwojem marksizmu w drugiej połowie dziewiętnastego wieku w Anglii. Nie tylko ta gospodarka zajmowała się przeszłością gospodarczą swojego kraju i całego Świata, na uwagę zasługują także Niemcy. To właśnie na ich obszarze powstał ośrodek badań historyczno- gospodarczych, który został nazywany szkołą historyczną w ekonomii.
Po raz pierwszy nazwa dyscypliny historia gospodarcza została użyta przez Karla Inama w tytule jego trzytomowej publikacji. Po upływie niemal 50 lat, w 1903 roku, ukazało się pierwsze czasopismo, które było poświęcone tematyce historii gospodarczej i społecznej. Jako ciekawostkę można dodać, że owe czasopismo ukazuje się do dnia dzisiejszego. Późniejsze liczne publikacje i czasopisma naukowe w tym zakresie, stały się niejako podstawa do wprowadzenia tej nauki na studia. Pierwsze ten przedmiot wprowadziły szkoły ekonomiczne w Niemczech w drugiej połowie dziewiętnastego wieku, a w Anglii nauki tej dziedziny można było pobierać na studniach o profilu historycznym.
Takie działania mogły tylko sprzyjać rozwojowi ten nauki, która to w okresie międzywojennym usamodzielniła się jako dyscyplina badawcza. Duży wpływ na jej rozwój mieli Max Weber i Wernet Sombart.
Zainteresowanie tą dziedziną naukową znacznie wzrosło po drugiej wojnie światowej, a związane to było z wielkimi zmianami, o charakterze społeczno- politycznym, jakie niosła ona za sobą. W tym czasie badania nie były tylko przedmiotem zainteresowania historyków, to właśnie ekonomiści przyłączyli się do nich inspirując nowe kierunki poszukiwań i interpretacji. Nie tylko ekonomia była dziedziną związaną z historią gospodarczą. Mianowicie postępy w statystyce zostały wykorzystane do przedstawiania zmian na przestrzeni lat o charakterze ilościowym jak i jakościowym. Wśród najbardziej znanych i najczęściej wykorzystywanych mierników trzeba wymienić:
? Zmiany liczby ludności,
? Zmiany dynamiki dochodu narodowego,
? Wielkość produkcji,
? Inflacja,
? Wielkość inwestycji,

Przedmiotem badań ulepszonej o statystykę historii gospodarczej stały się coraz bardziej skomplikowane mierniki ekonomiczne czy społeczne. W pewnym sensie nastąpiło wyraźne uzupełnienie się tych trzech dziedzin naukowych- historii, ekonomii i statystyki. Efektem pracy przedstawicieli tych nauk było przede wszystkim stawianie pytań oraz znajdywanie odpowiedzi na takie tematy jak:
? Geneza kapitalizmu,
? Teorii rozwoju przemysłowego,
? Modelu rozwoju krajów opóźnionych gospodarczo,
? Powstania i specyfiki światowego systemu kapitalistycznego,
? Teorii przemian instytucjonalnych w gospodarce światowej.
Zakres badań i dociekań tej dziedziny naukowej nie zmienił się do dnia dzisiejszego. Obecnie najbardziej efektywną pracę w tym zakresie prowadzą dwie szkoły naukowe historii gospodarczej:
? Szkoła ? Annales? we Francji,
? ?nowa szkoła gospodarcza? w USA.

Pierwsza z nich skupia się na kompleksowych badaniach zjawisk historycznych, które ściśle korespondują z naukami społecznymi jak i geografią, biologią czy medycyną. Przede wszystkim, szkoła ta zajmuje się historią struktur aniżeli historią faktów, co sprowadza się do tego, że obrazuje efekty swoich badań za pomocą liczb i wykresów, rezygnując z opisów i szukania przyczyn badanych zjawisk. Dorobek tej szkoły jest imponujący, ponieważ ukazało się wiele publikacji na temat różnych krajów oraz ich struktur gospodarczych. Warto dodać, że szkoła ta od 1946 roku wydaje czasopismo poświęcone właśnie tematyce historii gospodarczej, na którego łamach prowadzone są wywiady, dyskusje i spory wielu znawców tego tematu.
Szkoła określana jako ?nowa historia gospodarcza? jest to powszechną metoda prowadzenia badań historyczno-gospodarczych w Stanach Zjednoczonych, od połowy lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku. Przedstawiciele tego nurtu stosują w swych badaniach zasady współczesnej ekonomii oraz analizy ilościowej. Metoda badawcza jest inna niż u szkole francuskiej, ponieważ nie polega ona na rekonstruowaniu przeszłości gospodarczej, tylko na stawianiu określonych pytań sformułowanych w języku teorii ekonomii. Można zatem pokusić się o stwierdzenie, że historia gospodarcza w tym ujęciu staje się nauką o zabarwieniu nieco ścisłym.
Dociekania empiryczne w zakresie historii gospodarczej maiły swój wydźwięk także w Polsce. Progresję można było zauważyć w latach międzywojennych w ośrodku lwowskim jak i poznańskim. W 1931 roku zaczęto wydawać Roczniki Dziejów Społeczno- Gospodarczych, które ukazują się do dnia dzisiejszego. Polska w tym okresie zasłynęła z badań nad następującymi zjawiskami :
? Historia cen,
? Historia miast,
? Historia agrarna,
? Historia rzemiosła i handlu.

Rozwój tej dziedziny naukowej w naszym kraju znacznie postępował. W okresie Polski Ludowej badania historyczno- gospodarcze rozwinęły się w wielu ośrodkach naukowych. Progresja ta zauważalna była do czasów przełomu gospodarczego w 1989 roku. Po tym okresie mamy do czynienia z widocznym zastojem w badaniach, na rzecz innych dziedzin naukowych- historii politycznej, ustrojowej i biografistyki.

2. Związek historii gospodarczej z ekonomią oraz innymi dziedzinami naukowymi.

Abstrahując rozwoju historii gospodarczej, warto wskazać na jej połączenie z innymi dziedzinami naukowymi. Historia gospodarcza wywodzi się zarówno z historii jak i ekonomii. W swoich początkach była zarówno przedmiotem nauczanym na studiach historycznych i ekonomicznych, w zależności od państwa.
Trzeba wskazać, że z historii nauka ta czerpie metodę badawczą, która jest oparta na wnikliwej interpretacji oraz krytyce źródeł historycznych. Stanowi to fundament badawczy, który jest taki sam jeśli chodzi o śledzenie dziejów gospodarczych. Jak wspomniałem, w historii gospodarczej wykorzystywana jest także nauka ekonomii, w której skład wchodzą trzy obszary fundamentalne:
? historia gospodarcza,
? teoria ekonomii,
? statystyka.

Współzależność obu tych nauk najlepiej przedstawia poniższy schemat.
Rys.1
Współzależność historii gospodarczej, nauk historycznych oraz ekonomii.

Źródło: Szpak J., Historia gospodarcza, PWE, Warszawa 2007. s 33

Historia gospodarcza i ekonomia mają swoje cechy wspólne jak i istnieją między nimi różnice. Zaczynając od tych drugich należy wskazać na różne metody badawcze jak i stopień ogólności wniosków. Ekonomista dąży do uogólnienia wysokiego stopnia, budując i analizując modele matematyczno- ekonomiczne. Historyk gospodarczy natomiast skupia się na historii i faktografii procesu, który jest dla niego podstawą do sformułowania wniosków. Jak wiadomo, ekonomia jest nauką stosującą zasadę niezmienności innych czynników warunkujących dany proces, co pozwala badać dane zjawisko pod katem właśnie wpływu tego czynnika. Rola historyka w tym zakresie będzie się sprowadzała do analizy wszelkich czynników warunkujących dany proces, zarówno ekonomicznych, pozaekonomicznych czy społecznych.
Abstrahując od różnic pomiędzy tymi naukami, należy wskazać na podobieństwa. Mianowicie, wspólny jest przedmiot badań gospodarka i jej funkcjonowanie- czyli cały proces gospodarowania. Niegdyś zainteresowanie naukowców było podzielone ze względu na kryterium czasowe, ponieważ historyk zajmował się zjawiskami z przeszłości, natomiast ekonom analizował współczesne zależności w gospodarce. W obecnych czasach obydwu naukowców interesują procesy przeszłe jak i teraźniejsze, bez względu na ich specjalizację.

3. Przedmiot historii gospodarczej.

Historia gospodarcza zajmuje się badaniem gospodarczych dokonań cywilizacji ludzkiej w ujęciach terytorialnym i chronologicznym Przedmiotem badań szczegółowych są dzieje poszczególnych działów gospodarki: rolnictwa, rzemiosła, przemysłu, handlu wewnętrznego i zagranicznego, finansów, a także instytucji gospodarczych: przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych, zakładów ubezpieczeń, giełdy, banków itp. Zainteresowania dyscypliny są poszerzane także na stosunki społeczne: historia chłopów, robotników, mieszczan, szlachty, ludzi ubogich i innych grup oraz warstw społeczeństw w różnych epokach historycznych. W ten sposób poszerzona nauka nosi nazwę historii społeczno- gospodarczej.
Propozycję uporządkowanego zakresu badawczego historii gospodarczej przedstawił Witold Kula. Wy?chodzi on z pozycji marksistowskiej metody badania dziejów, która jako na?rzędzie badawcze cieszyła się uznaniem sporego odłamu historyków gospo?darczych, gdyż pozwalała uchwycić znaczenie i wpływ czynników ekonomiczno-społecznych w ich wzajemnym powiązaniu. Uważał on, że nauka ta zajmuje się przede wszystkim procesami tworzenia i podziału dochodu społecznego w danym okresie historycznym na danym terytorium. Według niego zakres badawczy tej dyscypliny jest następujący:
? procesy tworzenia i wielkość dochodu społecznego, czyli:
-rozmiar sił wytwórczych (osadnictwo, rolnictwo, siła robocza),
-wydajność pracy (w tym postęp techniczny),
-ruch dochodu społecznego (obrót towarowy),
-rozwój wszelkiego rodzaju usług (np. transportu);
? procesy podziału dochodu społecznego, czyli:
-dynamika i struktura zaludnienia (demografia historyczna),
-struktura własności środków produkcji,
-rozwój gospodarki rynkowej (ceny, rynek),

Abstrahując od podstaw teoretycznych zawartych w niniejszej pracy, uważam że historia gospodarcza jest ciekawą oraz potrzebną dziedziną w dzisiejszym życiu naukowym jak i codziennym. Swoją tezę podpieram tym, iż tłumaczy ona zjawiska oraz procesy, z którymi są związane z ludzką egzystencją w gospodarce, jak również te, które są znacznie bardziej skomplikowane i trudne do zrozumienia. Uważam także, że pomimo szerokiego rozwoju tej nauki, powinno się jej poświęcić więcej uwagi, ponieważ może ona wymiernie wpłynąć na progresję gospodarczą danego państwa.


Bibliografia:

Cameron R., Historia gospodarcza Świata, Ksiązka i Wiedza, Warszawa 2004
Kaliński J. , Historia gospodarcza Świata, PWN, Warszawa 2005
Maciejewski M, Powszechna historia gospodarcza, PWN, Warszawa 2004,
Szpak J., Historia gospodarcza, PWE, Warszawa 2007