Kultura romantyzmu (Album)

Romantyzm-(z francuskiego roman ? powiązane z poezją rycerską, sama nazwa nawiązuje do łacińskiej nazwy Rzymu ? Roma) ? nazwą tą określa się epokę w historii sztuki europejskiej od lat 90. XVIII wieku do 40. XIX wieku.
Jest on rozumiany jako prąd ideowy, literacki i artystyczny, który rozwinął się przede wszystkim w Europie Zachodniej i objawiał się przeważnie w poezji, malarstwie i muzyce. Romantyzm nie obejmował wszystkich obszarów sztuk plastycznych oraz nie wytworzył jednolitego stylu, dlatego nie stanowi epoki we wszystkich dziedzinach sztuki.


Filozofia.
Romantyzm odnosił się z niechęcią do takich przejawów oświecenia, jak materializm, racjonalizm czy libertynizm, dając pierwszeństwo emocjonalnemu stosunkowi do świata, nierzadko w formie spirytualistycznej i mistycznej. Głównym motorem przemian dziejowych oraz natury stał się Duch, uosabiający wolność indywidualną i narodową, powszechną miłość, jedność świata i Boga, czemu sprzyjała m.in. filozofia G.W.F. Hegla, braci F.Schlegla i A.W. Schlegla, F.W.J. Schellinga.
Romantyczni twórcy poszukiwali zarówno prawdy o ziemskiej, widzialnej rzeczywistości, jak i idei niedostępnych zmysłom, ponadczasowych i uniwersalnych. Dlatego bohater romantyczny był osobowością osamotnioną, rozdartą między niebem i ziemią, w niezmierzonym kosmosie, walczącą z Bogiem (choć zarazem uznającą jego wielkość), z przeznaczeniem, społeczeństwem i nieuchronnością historycznych przemian (bajronizm, prometeizm, wallenrodyzm).

Literatura.
Cechy literatury romantycznej.
Literatura miała przede wszystkim wyrażać indywidualne cechy myślenia jednostki twórczej, występując zarazem w imieniu zbiorowości, społeczeństwa, narodu, przy czym poeta kreował się na jego przywódcę, proroka, wieszcza, geniusza zdolnego wszystko przeniknąć. Pomagała mu w tym wyobraźnia i nieskrępowane natchnienie, co prowadziło niekiedy do frenezji (świat przedstawiony jako szaleństwo zbrodni, namiętności, okropności i immoralizmu uwolnionego od rozumowych przesłanek).
W przeciwieństwie do oświecenia, romantyzm zdystansował się od klasycznych wzorców literatury antycznej (tzw. literatura Południa), przeciwstawiając im "literaturę Północy": tradycje narodowe (szczególnie związane ze średniowieczem), twórczość ludową (np. ballada), mitologie ludów Europy, motywy orientalne i biblijne swoiście interpretowane.
Ewolucji uległy także formy literackie, powstały nowe gatunki mieszane, jak poemat dygresyjny, powieść poetycka i powieść historyczna, której twórcą był W. Scott (tzw. walterskotyzm). W Anglii tendencje preromantyczne pojawiły się od poł. XVIII w., szczególnie w wierszach R. Burnsa i W. Blake'a.

Romantyzm w literaturze europejskiej i amerykańskiej.
Za pierwszą wyraźną manifestację nowego prądu uznano zbiór Lyrical Ballads, w którym znalazły się utwory poetów tzw. Szkoły Jezior (W. Wordsworth, S.T. Coleridge) - szczególnie jego drugie wydanie (1800), we wstępie do którego Wordsworth zawarł romantyczne pojmowanie liryki. Do wybitnych twórców angielskiego romantyzmu należeli: P.B. Shelley, J. Keats, G. Byron, wywierający znaczny wpływ na literaturę innych krajów, także polską.
W Niemczech prądowi romantyzmu torował drogę preromantyczny ruch literacki Sturm und Drang, rozwijający się 1763-1785, występujący przeciwko klasycystycznemu racjonalizmowi, popierający powrót do źródeł ludowych i narodowych. Kierunek ten stworzył typ bohatera romantycznego, protestującego przeciwko ograniczeniom społeczno-moralnym, np. głośna powieść J.W. Goethego Cierpienia młodego Wertera (1774), od której pochodzi rozpowszechniony w innych krajach tzw. werteryzm.
Najwybitniejszymi twórcami niemieckiego romantyzmu obok J.W. Goethego i F. Schillera byli: L. Tieck, E.T.A. Hoffman, J. von Eichendorff, L.A. von Arnim, A. von Chamisso, F. Hlderlin, H. Heine, Novalis. We Francji romantyzm powstał m.in. pod wpływem pism G. de Stal, zwłaszcza zbioru O Niemczech (1813), propagującego romantyzm niemiecki.
Za manifest prądu uważa się przedmowę V. Hugo do dramatu Cromwell (1827). Wybitnymi twórcami romantycznymi byli: A. de Musset, A. de Lamartine, A. de Vigny, G. Sand, G. de Nerval, Stendhal.
W literaturze rosyjskiej romantyzm wystąpił w twórczości dekabrystów, A.S. Puszkina, M.J. Lermontowa, F.I. Tiutczewa, N.W. Gogola.
Wśród romantycznych pisarzy amerykańskich wymienia się E.A. Poego, R.W. Emersona, H. Melville'a.

Źródła inspiracji twórców romantyzmu.
a) odległe czasy średniowieczne (tajemnicze zamki i ruiny stawały się scenerią służącą ukazywaniu niezwykłych przygód)
b) Bliski i Środkowy Wschód ? tematyka orientalna (ukazanie tajemniczego, nieznanego i barwnego świata o bogatej przeszłości i literaturze)
c) skarbiec kultury ludowej (dostrzeżono w niej dominację uczucia i fantazji, baśniowość i tajemniczość) ? za główne źródło narodowej odrębności romantycy uznali lud oraz jego kulturę duchową, która miała charakter pogański, słowiański, rodzimy, północny. Romantycy przyjęli ludową koncepcję świata opartą na żywej łączności człowieka z naturą, siłami nadprzyrodzonymi. Pragnęli utożsamiać się z ludowym rozumieniem świata i przyjąć ludowe sposoby jego poznawania.
d) rola natury ? ważnym elementem romantycznej wizji świata była natura. Romantycy odrzucili oświeceniowe poglądy traktujące naturę jako automatyczny mechanizm. Rozumieli ją jako byt pierwotny, twór tajemniczy, uduchowiony, wiecznie żywy i tworzący. Podstawową właściwość natury widzieli w jej nieustannym odradzaniu się. To odwieczne prawo uzasadniało romantyczną wiarę w możliwość odrodzenia się jednostek i narodu.

Muzyka romantyczna.
Romantyzm w muzyce zaczął się rodzić już za życia Beethovena, w okresie po rewolucji francuskiej, kiedy to w całej Europie zaczęły zachodzić zmiany o przełomowym znaczeniu. Najwyższym celem romantyków było połączenie religii, nauki i życia w jedną wyższą, wspólną jakość, jaką była sztuka. Najkrócej można powiedzieć, że romantyzm zrodziła potrzeba i pragnienie wolności. Ta idea pozostała żywa we wszystkich następnych pokoleniach twórców, aż do dnia dzisiejszego.

Hasła romantyzmu.
"Sztuka dla sztuki" co znaczyło, że muzyka przestała być pisana i komponowana na życzenie, ale wtedy kiedy muzyk miał natchnienie i chciał przekazać własną wypowiedź, wyraz jego idei. Miał powrócić do natury, do dawnych wierzeń ludowych i korzeni kultury jego narodu.
"Sztuka totalna" co znaczyło, że muzyka przemawiała do odbiorcy różnymi środkami wyrazu jednocześnie (np. barwą, słowem, dźwiękiem), by w jak najbogatszy i najszerszy sposób wyrazić uczucia człowieka.

Cechy romantyzmu w muzyce.
-Przewaga treści nad formą
-Programowość w muzyce (utwór ma treść pozamuzyczną)
-Uczuciowość
-Subiektywizm, indywidualizm twórców
-Synteza wszystkich sztuk. Silne związki z literaturą. Powstają liczne pieśni solowe z towarzyszeniem fortepianu, opery i utwory programowe (Obrazki z wystawy Musorgskiego, Karnawał zwierząt Saint-Saensa).
-Elementy narodowe i ludowe
-Tematyka fantastyczna i baśniowa
-Rozwój wirtuozostwa
-Rozwój instrumentacji
-Rozszerzenie harmoniki
-Rozwój muzykowania domowego
-Powstawanie szkół narodowych: jest to grupa ludzi opierająca się o muzykę narodową.
-emocjonalizm (wyrazanie uczuć)
-ludowość (związek muzyki z folklorem swojego narodu, sięganie do motywów muzyki ludowej)

Główni przedstawiciele w muzyce.
Robert Schumann
Felix Mendelssohn-Bartholdy
Niccolo Paganini
Edward Grieg
Fryderyk Chopin
Stanisław Moniuszko
Henryk Wieniawski
Carl Maria von Weber
Johannes Brahms
Hector Berlioz
Antonn Dvok
Bedich Smetana
Ferenc Liszt
Gustav Mahler
Anton Bruckner
Hans von Blow
Richard Wagner
Richard Strauss
Camille Saint-Sans
Piotr Czajkowski
Modest Musorgski
Giovanni Bottesini


Architektura.
W architekturze panowały dwa style ; pierwszy z nich to neoklasycyzm , który można było zauważyć głównie w wyglądzie budowli użytku publicznego na terenie Księstwa Warszawskiego , a potem Królestwa Polskiego.
W okresie Królestwa Polskiego dążono to tego , aby wszystkie budynki użytku publicznego były do siebie podobne , dlatego budynki te były budowane w tym samym stylu. W tym czasie powstał w Warszawie Teatr Wielki , pałac Staszica , a także szereg budynków rządowych .
W okresie romantyzmu działali architekci , tworzący już za czasów ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego . Jednym z nich był Hilary Szpilowski , który pod wpływem mody na neogotyk przebudował w tym stylu wiele kościołów i kamienic w Warszawie.
Neogotyk , był widoczny szczególnie po roku 1830 , w wyglądzie nowo budowanych lub przebudowywanych kościołów. Katedra w Warszawie została przebudowana w stylu neogotyckim .
W tym stylu budowano także wiele wiejskich dworków Neogotyk był oczywiście nawiązaniem do średniowiecznego gotyku , miało to swoja wymowę religijną , ale także legendarną , mistyczną . Romantyzm w wielu elementach nawiązywał do średniowiecza , toteż nawiązał także do głównego stylu panującego w tej epoce. Warto wspomnieć , że neogotyk narodził się pod wpływem powieści gotyckiej.
Głównym przedstawicielem neogotyku i neorenesansu w architekturze polskiej był przebywający od 1825 roku w Polsce , architekt włoskiego pochodzenia , Franciszek Maria Lanci. Jego dziełami były : warszawski Dom Kraszewskiego , Żółta Karczma , zamek w Zagórzanach , północne skrzydło pałacu w Wilanowie.
Epokę romantyzmu charakteryzował eklektyzm , zwłaszcza pod względem architektury. Nie było w tym czasie jednego obowiązującego we wszystkich trzech zaborach stylu , według , którego budowano lub przebudowywano budynki. Style architektoniczne były stosowane regionalnie , a przede wszystkim decydowały o ich zastosowaniu upodobania estetyczne osób , które zamawiały wykonanie danego budynku. Jak już wyżej wspomniano jedynie budynki użyteczności publicznej były budowane w jednym stylu.
W kraju powstawało coraz więcej fabryk, spółek handlowych , banków, budowano tym samym domy dla robotników , którzy pracowali w owych fabrykach . Oczywiste jest , że budownictwo takie bardzo się różniło od budynków zamieszkiwanych przez wyższe warstwy społeczne , miała spełniać funkcję wyłącznie użytkową, a przede wszystkim miało być tanie.
Inaczej było z rezydencjami , w których mieszkali bogaci mieszczanie , fabrykanci , bankierzy . Takie budynki , najczęściej budowano według najnowszych mód w architekturze.
Na terenach wiejskich ziemiaństwo budowało liczne dworki , z charakterystycznym gankiem , wspartym na kolumnach.
W wystroju wnętrz mieszczańskich domów królował styl biedermeier , który przywędrował do Polski z Niemiec
Meble wykonywane w tym stylu były proste , ich główna zaletą była funkcjonalność. Ściany koniecznie musiały być wyłożone jasnymi , pastelowymi tapetami , a podłogi puchatymi , suto zdobionymi dywanami . Ponadto wnętrze takiego mieszkania było ozdobione wieloma bibelotami , z czasem kojarzonymi z tandetą i złym smakiem.

Rzeźba.
Rzeźba XIX wieku bardzo długo pozostawała pod wpływem neoklasycyzmu , opierano się głównie na wzorach antycznych, harmonijności i ścisłych proporcjach ludzkiego ciała. Zwolennikami tej metody byli zdecydowanie Antonio Canova i Bertel Thornvaldsen , który wyrzeźbił dwa duże pomniki znajdujące się w Warszawie : pomnik Mikołaja Kopernika i pomnik księcia Józefa Poniatowskiego. Argumentem dla klasycyzmu był romantyczny historyzm , tak więc rzeźbiarze sięgali często po dłuto , aby uwiecznić sylwetki lub popiersia bohaterów narodowych i innych dzielnych mężów. Popiersia Mickiewicza, Chłopickiego i Kościuszki wyszły spod dłuta Józefa Szmelcera .Paweł Maliński wyrzeźbił popiersie Stanisława Staszica . Spod dłuta Henryka Kossowskiego wyszły popiersia Juliana Ursyna Niemcewicza i Jana Kochanowskiego. W Europie pomimo , tego , ze panował już romantyzm , większość rzeźbiarzy nadal hołdowała neoklasycyzmowi , jednak romantyzm wkradł się także do rzeźby , głównie przez dobór nowych , nie wykorzystywanych , do tej pory przez rzeźbiarzy , tematów. Do rzeźby wkroczyła tematyka aktualna, związana z wydarzeniami politycznymi danego narodu , chętnie były rzeźbione alegorie zrywów niepodległościowych. W rzeźbie zaczynała być obecna tematyka społeczna i sceny rodzajowe z życia prostych ludzi.
Z czasem rzeźbiarze próbowali rozluźnić , dość sztywną klasyczną formę , nadać jej dynamizm i żywiołowość.
Były one szczególnie obecne w małych formach rzeźbiarskich , które były wykonywane z gliny , bardzo łatwej do obróbki , dającej większe pole do uwiecznienia osobistej ekspresji autora.
Do rzeźby wkroczył , tak popularny w epoce egzotyzm, postacie z tajemniczego , egzotycznego zajęły miejsca antycznych bogów . Akty kobiece ukazywane w rzeźbie , nie zawsze usprawiedliwiał je kostium antyczne , były tworzone w celu ukazania piękna i ekspresji gestów ludzkiego ciała.
W rzeźbie pomnikowej dominował historyzm. W Królestwie Polskim pomniki miały przypominać Polakom o chwalebnej przeszłości ich uciemiężonej ojczyzny. Nawet do takich pomników z czasem wkradła się dynamika i zastąpiła klasycystyczne postawy , przedstawionych postaci.
Rzeźba w okresie romantyzmu przedstawiała nie tylko tematy mitologiczne , ale historyczne , polityczne , a nawet , co było zgodne z duchem epoki , fantastyczne, legendarne. Na początku zachowywano neoklasycystyczny sposób przedstawiania rzeczywistości , jednakże później zaczęto odbiegać od tych ściśle antycznych norm ku większej swobodzie , a tym samym mniejszej dosłowności.

Malarstwo.
Malarstwo okresu romantyzmu jest niejednolite. Można wyróżnić jednak pewne cechy malarstwa tej epoki na podstawie czołowych, głównych i najbardziej znaczących artystów tego nurtu, takie jak bogaty koloryt, kontrastowy światłocień, miękki modelunek, podkreślanie wartości fakturalnych płótna i dynamizowanie kompozycji. Równocześnie część artystów pozostawała wierna ideałom klasycyzmu i realizmu.
Za prekursorów romantyzmu uważa się: Johanna Heinricha Fssli (gdyż stosował bliską tej epoce kolorystykę i ekspresję) oraz Francisco Goyę. Za artystę, który najlepiej wyraża romantyczne idee uważany jest niemiecki pejzażysta Caspar David Friedrich, dla którego charakterystyczne są nokturny, przedstawienia ruin, cmentarzy, roztrzaskanych statków, świtów i zmierzchów. W Anglii w tym czasie tworzą także czterej inni pejzażyści: Samuel Palmer, Richard Parkes Bonington, John Constable i William Turner, we Francji natomiast Thodore Gricault i Eug?ne Delacroix, w Niemczech działali w tym okresie Nazareńczycy: Friedrich Johann Overbeck, Franz Pforr, Peter von Cornelius, Julius Schnorr von Carolsfeld. Najwybitniejszym polskim malarzem romantycznym niewątpliwie był Piotr Michałowski, który oprócz znakomitych portretów, tworzył sceny batalistyczne oraz wizerunki koni. Warto także wspomnieć o Walentym Wańkowiczu i jego słynnym obrazie Mickiewicz na Judahu skale.