Adam Mickiewicz biografia.

Adam Bernard Mickiewicz (ur. 24 grudnia 1798 w Zaosiu koło Nowogródka, zm. 26 listopada 1855 w Konstantynopolu) ? polski poeta, działacz i publicysta polityczny, nazywany poetą przeobrażeń[1] oraz bardem słowiańskim[2]. Obok Juliusza Słowackiego oraz Zygmunta Krasińskiego uważany za największego poetę polskiego romantyzmu (grono tzw. Trzech Wieszczów) oraz literatury polskiej w ogóle[3][4], a nawet za jednego z największych na skalę europejską[5]. Członek Stowarzyszenia Filomatów, mesjanista związany z Kołem Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego. Najwybitniejszy twórca dramatu romantycznego w Polsce[6], zarówno w ojczyźnie jak i w Europie zachodniej porównywany do Byrona i Goethego[7][8]. Prócz tego wykładowca literatury słowiańskiej na Coll?ge de France.

Współcześnie znany przede wszystkim jako autor ballad, powieści poetyckich, dramatu Dziady oraz epopei narodowej Pan Tadeusz uznawanej za ostatni wielki epos.

Według wzmianki zawartej w herbarzu Niesieckiego Mickiewiczowie herbu Poraj wywodzili się z rodu kniaziów Giedroyciów. Poeta był synem Mikołaja Mickiewicza herbu Poraj, adwokata przy sądach niższych w Nowogródku i komornika mińskiego oraz Barbary z Majewskich.

Matka Adama Mickiewicza pochodziła ze starego szlacheckiego rodu ? była córką Mateusza Majewskiego herbu Starykoń oraz Anny z Orzeszków. Jej dziadkami ze strony ojca byli Michał Majewski herbu Starykoń oraz Barbara z Topolskich ? z rodziny szlacheckiej od dawna osiadłej na Nowogródczyźnie.

Mikołaj Mickiewicz był pierwszą w rodzie Mickiewiczów osobą wykształconą, posiadł znajomość prawa oraz dziedzin z nim związanych. To on wpoił swoim synom potrzebę dalszego, ustawicznego kształcenia się. Ojciec Mikołaja i dziad Adama Bernarda ? Jakub Mickiewicz był, jak się wydaje, półanalfabetą z częściową jedynie znajomością pisma, natomiast swoje braki w wykształceniu nadrabiał szlachecką krewkością. Wydaje się też, że jego bracia, stryjeczni dziadowie poety (np. Bazyli Mickiewicz) odznaczali się nieco większą od Jakuba znajomością sztuki pisania. Ród Mickiewiczów był familią awanturników, gwałtowników i rębajłów ? dwóch dziadów stryjecznych Adama, a braci Jakuba Mickiewicza ? Bazyli i Adam Mickiewiczowie, zginęło w karczmie lub na ulicy w pijackich burdach pomiędzy odurzoną trunkami szlachtą i nietrzeźwymi żołnierzami. Jednym z nich był Bazyli Mickiewicz ? lichwiarz i awanturnik, którego pobił ze skutkiem śmiertelnym jego bliski współpracownik w lichwiarskim procederze ? Jacek Saplica. Drugi z dziadów stryjecznych Adama Bernarda ? Adam Mickiewicz został ubity na ulicy w wyniku ordynarnego zatargu z pijanym żołnierstwem.

Również i Mikołaj Mickiewicz ? ojciec poety, był natury gwałtownej. Potrafił wyrwać w porywie wściekłości pęk włosów z głowy swego kolegi, adwokata Tadeusza Hatowskiego. Został też pobity przez własnych klientów w czasie wykonywania obowiązków sądowych. Mikołaj Mickiewicz uczestniczył czynnie w insurekcji kościuszkowskiej.

Dziad Adama Bernarda ? Jakub Mickiewicz podreperował nieco status materialny rodu biorąc za żonę posażną pannę ? Teodorę Pękalską. Walczył z Rosjanami w czasie konfederacji barskiej. Wreszcie pradziad poety ? Krzysztof Mickiewicz herbu Poraj ? w okresie III wojny północnej stronnik Stanisława Leszczyńskiego, który przeniósł się spod Lidy pod Nowogródek ? jest pierwszym nieco lepiej znanym genealogom przodkiem poety. Tradycja rodzinna rodu podawała również, że jeden z przodków Mickiewiczów uczestniczył w wyprawie wiedeńskiej Jana III. Zdaniem niektórych badaczy może to świadczyć, że przodkowie Krzysztofa Mickiewicza ? pradziada poety, przybyli pod Lidę z ziem koronnych, ponieważ wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego nie walczyły w wyprawie wiedeńskiej (walczyły tam jedynie wojska koronne). Najdawniejszymi znanymi i pewnymi atentatami wielkiego poety są: Walenty Mickiewicz herbu Poraj, urodzony około 1680 roku oraz Jan Mickiewicz herbu Poraj ? syn Walentego.

Gorącym temperamentem odznaczali się również przodkowie Adama Bernarda po linii jego matki. Jego dziad ? Mateusz Majewski herbu Starykoń był zarządcą majątków możnego rodu Uzłowskich w Czombrowie. Odznaczył się tym, że w okresie walk powstańczych 1794 dokonał na czele sześćdziesięciu szlacheckich rębajłów najazdu na sąsiada, z którym Uzłowscy byli w prywatnym sporze majątkowym.

Kłopoty z wywodem szlachectwa

Jako drobna i niebogata szlachta mieli Mickiewiczowie z powodu braku stosownych dokumentów kłopoty z dowiedzeniem swego szlachectwa.

Po raz pierwszy w 1787 awanturniczy szlachcic Janiszewski pozwał ich przed sąd za rzekome przywłaszczenie sobie przez nich tytułu szlacheckiego. W razie jego wygranej zostaliby Mickiewiczowie obróceni w chłopstwo i zwróceni prawowitemu właścicielowi. Proces ten Janiszewski przegrał, ponieważ szlacheccy deputaci potwierdzili, że ród ten pieczętuje się herbem Poraj, a ich zawołaniem wojennym jest słowo ? "Rymwid".

Po raz drugi Mickiewiczowie musieli dowieść swego szlachectwa w 1804, już przed carskim wymiarem sprawiedliwości. W razie niemożności przeprowadzenia dowodu groziło członkom rodziny 25 lat służby wojskowej, wysiedlenie w głąb Rosji oraz obrócenie w chłopstwo. Mikołaj Mickiewicz i tym razem poradził sobie z dowiedzeniem szlacheckiego pochodzenia.

Kolejne rewizje od korzystnych dla rodu wyroków próbowały przeprowadzić urzędy carskie w latach 1834 i 1839. Ostatecznie w roku 1842 Heroldia w Petersburgu uznała ich tytuł szlachecki, co zakończyło bolesne dla Mickiewiczów spekulacje wokół ich plebejskiego rzekomo pochodzenia.

W roku 1847 zerwał stosunki z Towiańskim. W czasie Wiosny Ludów (1848) utworzył we Włoszech legion polski. Po powrocie do Paryża był współzałożycielem i redaktorem pisma "Trybuna Ludów" (Tribune des Peuples). W 1851 został poddany nadzorowi policyjnemu. Od 1852 pracował w Bibliotece Arsenału. We wrześniu 1855 roku, podczas wojny krymskiej wyjechał do Konstantynopola w Turcji, aby tworzyć oddziały polskie (Legion Polski), a także złożony z Żydów tzw. Legion Żydowski do walki z carską Rosją. Zmarł nagle podczas epidemii cholery (prawdopodobnie na tę chorobę, choć ostatnio coraz częściej mówi się, że mógł zostać otruty arszenikiem lub doznać wylewu krwi do mózgu). Jego ciało zostało przewiezione do Paryża i w 1855 pochowane na cmentarzu des Champeaux w Montmorency, a w roku 1890 przeniesione na Wawel, co stało się pretekstem manifestacji politycznej.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

W latach 1807-1815 uczęszczał do dominikańskiej szkoły powiatowej. W wieku 17 lat skończył szkołę miejscową. Studiował nauki humanistyczne na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie z zamiarem zdobycia zawodu nauczyciela. W czasach studenckich był jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Filomatów, tajnej organizacji, która z czasem przekształciła się w spiskową organizację narodową.

Debiutował Zimą miejską na łamach "Tygodnika Wileńskiego" w 1818. Ten najwcześniejszy okres twórczości Wieszcza zwykło się określać mianem okresu wileńsko-kowieńskiego[11]. Mickiewicz pozostawał wówczas pod znacznym wpływem Voltaire'a, którego tłumaczył na język polski; młody poeta głosił sceptycyzm poznawczy, zakłamanie historii i wolę racjonalnego poznania. Wynika z tego, że osobowość i światopogląd młodego Mickiewicza, podobnie jak zresztą młodego Słowackiego, dorastały w uwielbieniu literatury klasycznej[12][13]. Prócz tego znakomita większość jego twórczości z lat 1818-1821 była w gruncie rzeczy poetyckim manifestem wciąż na nowo określanego Stowarzyszenia Filomatów.

W 1820 opublikował Odę do młodości ? utwór przynależy jeszcze do poetyki postklasycyzmu, ale już wyłamuje się z ideałów oświecenia. Oda nawoływała do czynnej walki, wyrażała wiarę w moc rewolucyjnego przekształcania rzeczywistości, siłę młodości i zbiorowości. Dzięki temu w XIX wieku bywała często śpiewana podczas powstań narodowych. Przetłumaczona została przy tym na prawie wszystkie języki europejskie, wywołując w swoim czasie sporo kontrowersji, np. we Francji[14]. Podobnie ideały ojczyzny, nauki, cnoty, męstwa, pracy i zgody głosiła napisana w rok wcześniej oda klasyczna Hej, radością oczy błysną. Pod koniec roku 1820 drukiem ukazał się kolejny ze znanych wierszy wczesnego Mickiewicza: Pieśń Filaretów, którego treść odnosiła się z rewolucyjnym przesłaniem do wszystkich kręgów filareckich (filologów, historyków, chemików, matematyków). Początek utworu jest naśladownictwem burszowskiej[15] pieśni niemieckiej:


''Hej, użyjmy żywota!

Wszak żyjem tylko raz;
Niechaj ta czara złota
Nie próżno wabi nas bo jest nas czas.''

Wszystkie trzy pieśni szczególny nacisk kładą na ideał wspólnoty, zwłaszcza w sensie duchowym, oraz gwałtowny aktywizm społeczny. Klasyczna harmonia w szczególny sposób łączy się tutaj z dynamizmem życia, co sygnalizuje przynależność utworów do czasów pośredniczących między dwoma epokami.

W 1822 powstał zbiór Ballad i romansów uważany powszechnie nie tylko za właściwy debiut Mickiewicza, ale również za dzieło oficjalnie rozpoczynające epokę romantyzmu w Polsce[16]. Sporo kontrowersji wywołała w swoim czasie ballada otwierająca cykl[17], Romantyczność, zwłaszcza śmiałym przełożeniem ludowości nad postęp cywilizacyjny, kreacją nowego typu wzoru moralnego (młoda wiejska dziewczyna zdradzająca skrajną nierównowagę emocjonalną)[18] oraz dość jednostronnie odczytywaną krytyką ówczesnego autorytetu naukowego, profesora samego poety, Jana Śniadeckiego. Zamysł fabularny Romantyczności znalazł w późniejszym czasie rozwinięcie w postaci epizodu z życia Konrada w IV części Dziadów.
Adam Mickiewicz, dagerotyp z 1840
Adam Mickiewicz, dagerotyp z 1840

Ballady i romanse oprócz ballad (poważnych i ironicznych) zawierały również przypowiastki sentymentalne. Utwory zbioru cechował typowo romantyczny zwrot w stronę folkizmu i niesamowitości, mocno zaakcentowane moralne przesłanie oraz przekonanie o transcendentnych, metafizycznych powiązaniach między dobrem a złem ? zbrodnią i karą. Sentencjonalne, ludowe wyobrażenie moralności było u wczesnego Mickiewicza stale obecne, co najdobitniej pokazuje obrzęd gusła w II części Dziadów.

Dalsze wiersze z okresu kowieńsko-wileńskiego z lat 1822-1824 są w dużej mierze swobodnymi przeróbkami utworów Lorda Byrona, Jeana Paula oraz Jeana de La Fontaine'a. Wśród nich znalazł się jednak jeszcze jeden szeroko omawiany wiersz poety ? Do Joachima Lelewela. W napisanym w 1822 poemacie poświęconym znanemu wówczas działaczowi politycznemu, Joachimowi Lelewelowi, Mickiewicz stara się trzeźwo ocenić dziedzictwo rewolucji francuskiej oraz rolę rewolucji w ogóle, jako faktu społecznego mającego wpływ na przebieg dziejów. Inną próbą podważenia despotyzmu był poemat heroikomiczny Kartofla ? utwór głoszący apoteozę nauki, postępu, rozumu i pracy. Dość wymowna jest tu apostrofa do Adama Chreptowicza, reprezentanta arystokracji litewskiej, "uprawcy ziemlanki".

Koncepcja dramatu słowiańskiego

4 kwietnia 1843 na Coll?ge de France Adam Mickiewicz wygłosił Lekcję XVI określaną jako ostatnia teoria dramatu romantycznego w literaturze europejskiej[19]. Wykład dotyczył konkretnie analizy Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, która pozwoliła na wyciągnięcie szerszych niż literackie, bo również historiozoficznych wniosków. Całość składała się na koncepcję tzw. dramatu słowiańskiego. Mickiewicz za Percy'm Bysshe Shelleyem, Samuelem Taylorem Coleridgem, Johannem Gottfriedem Herderem, Gottholdem Ephraimem Lessingiem, Jakobem Michaelem Reinholdem Lenzem oraz Johannem Heinrichem Merckiem[20] głosił, iż odnowa współczesnego teatru nastąpić powinna poprzez zaakcentowanie jego pierwiastków narodowych[21].

Związek Mickiewicza z polskim romantyzmem i klasycyzmem

Powszechnie zwykło się uznawać Adama Mickiewicza za prawodawcę polskiego romantyzmu[22], szczegółowa analiza jego dzieł i postawy artystycznej (podobne jak u Goethego, Hugo czy Byrona) wykazuje jednak pośrednictwo Wieszcza między oświeceniowym klasycyzmem a romantyzmem. Alina Witkowska zauważa, że pomimo powszechnego przekonania podsyconego kontrowersyjną Romantycznością, Mickiewicz nie tylko nie negował dziedzictwa Oświecenia, ale nawet wybierał z niego najcenniejsze zdobycze jak np. kunsztowność formy czy wolteriański racjonalizm[23]. Adam Czerniawski zwraca z kolei uwagę na mimetyczność utworów poety. W Światach umownych pisze:
? Mickiewicz urodził się za późno, że niewiele ma wspólnego ze Słowackim, Malczewskim, Byronem czy Keatsem, że natomiast bliższy jest estetyce Krasickiego, Pope'a, Racine'a. W takim świetle program ścisłego obiektywizmu przestaje być zaskakujący. ?

Działalność przekładowa

Adam Mickiewicz dość wcześnie zajął się działalnością przekładową. Już w 1817 "spolszczył"[35] dwie sztuki Voltaire'aa, ducation d'un prince i Gertrude, ou ducation d'une fille, którym nadał tytuły Mieszko, książę Nowogródka oraz Pani Aniela. Tłumaczenie to było w istocie parafrazą francuskich utworów, z przesunięciem akcentu na bardziej hermetyczną, narodową tematykę.

Lata 1819-1829 twórczości Mickiewicza obfitowały w liczne dalsze lub bliższe oryginałowi parafrazy, które autor podpisywał jako wiersze swojego autorstwa, sygnalizując tylko źródło inspiracji. Tak powstały: Do Pryska z Horacego, Amalia oraz Światło i ciepło z Friedricha Schillera, bajka Pies i wilk i Zając i żaba z Jeana de La Fontaine'a, Nowy rok z Jeana Paula, Pożegnanie Childe Harolda, Ciemność, Sen i Eutanazja z George Gordona Byrona, fragment dramatu Podróżny Johanna Wolfganga Goethego, The meeting of the water Tomasza Morusa, luźne interpretacje sonetów Francesco Petrarki, arabska pieść Almotenabby wg tłumaczenia Josepha Louisa Lagrange, Nauka i Co to jest? Johanna Wilhelma Ludwiga Gleima, Olimpia I z Pindara. Ważne miejsce zajmuje tu również Ugolino, przekład fragmentu Boskiej komedii Dantego Alighieri, dokonany ok. 1827. Charakter przekładu ballady Schillera ma również pieśń Dziewicy w II części Dziadów.

W okresie rosyjskim Mickiewicz zainteresował się europejskim dramatem historycznym, czego owocem były dwa fragmenty przekładów Friedricha Schillera Don Carlosa, kroniki 1798-1824 oraz Romeo i Julii Szekspira. Tłumaczenie pierwszego z nich datuje się na lata między 1821 a 1823. Pierwodruk ukazał się jednak dużo później, bo w 1834 i 1835 w Wilnie z inicjatywy Józefa Krzeczkowskiego, prawdopodobnie bez zgody autora. Z kolei data przekładu fragmentu Romeo i Julii jest nie do końca znana. W. Bruchnalski wskazuje tu rok 1827. Fragment opublikowany został przez Antoniego Edwarda Odyńca w 1830 na łamach noworocznika Melitele. W późniejszym czasie przedrukowany został w VIII tomie Poezyj w 1836, a następnie w IV tomie Pism w 1844.

W 1830-1840 Mickiewicz ogłosił drukiem Do H***, naśladowanie z Goethego, Arymana i Oromaza z Zenda Westy, kolejne bajki La Fontaine'a ? Chłop i żmija i Koza, kózka i wilk, Exegi Munimentum Aere Perennius z Horacego.

W 1840 powstał przekład Mickiewicza początkowych fraz Sofijówki Stanisława Trembeckiego na język łaciński.

Ostatnim i zarazem najważniejszym przekładem Mickiewicza było tłumaczenie Giaura Byrona na język polski, opublikowane wraz z tłumaczeniem Korsarza tegoż autora, dokonanym przez Antoniego Edwarda Odyńca, w Paryżu 1 1834. Z powodów politycznych datę publikacji zmieniono na przedpowstaniową, 1829. Mickiewiczowski przekład Giaura, podobnie jak fragment Boskiej komedii, uznawany jest za oficjalną wersję tego tekstu w Polsce.

Mickiewicz jako prekursor fantastyki naukowej

Antoni Smuszkiewicz w jednej z pierwszych polskich monografii dotyczącej literatury fantastyczno-naukowej wykazuje pośredni wpływ nieopublikowanej Historii przyszłości Mickiewicza na powstanie tego gatunku. Dzieło nie zostało nigdy opublikowane, a rękopis zaginął; dość sporo informacji dostarczają o nim jednak liczne pozostawione zapiski i listy do przyjaciół poety. Antoni Edward Odyniec w liście do Juliana Korsaka nazwał wręcz Historię przyszłości "Don Kichotem swojego czasu"[28].

Współcześni badacze literatury zgodnie uznają że nieopublikowane dzieło Mickiewicza mogło zrewolucjonizować literaturę światową[29][30][31]; najprawdopodobniej wyprzedzało wizje Juliusza Verne'a, Herberta George'a Wellsa i Jerzego Żuławskiego[32][33], a nawet prześcigało je w naukowo-technicznych i społecznych spekulacjach[34].

Mickiewicz w pisaniu Historii przyszłości (niektóre fragmenty powstały w języku francuskim) inspirował się twórczością dwóch rosyjskich prozaików: Tadeusza Bułharyna i Włodzimierza Odojewskiego.

Dzieła

* Poezje t. 1 ? wydane w Wilnie w roku 1822; zawierały Ballady i Romanse a także przedmowę O poezji romantycznej. Ten tom poezji miał przełomowe znaczenie w literaturze polskiej, zapoczątkowując nurt romantyczny oparty o ludowość, poezję ludową, obyczaje i wyobrażenia ludu
* Poezje t. 2 ? wydane w roku 1823, zawierały Grażynę oraz II i IV część Dziadów
* Sonety krymskie Wydane w roku 1826 w Rosji
* w Dreźnie powstała III część Dziadów najwybitniejszy polski dramat romantyczny
* Konrad Wallenrod Wydane w roku 1828 w Rosji
* epopeja Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie napisana w Paryżu w latach 1832-1834; wydana 1834. W Panu Tadeuszu Mickiewicz przedstawił pełną nostalgii i humoru wizję ginącej Polski szlacheckiej
* Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego ? broszura polityczna z 1832 roku
* liryki lozańskie wydane dopiero pośmiertnie
* pisana przez całe życie I część Dziadów
* Historia przyszłości ? traktat prekursorski wobec osiągnięć europejskiej fantastyki naukowej. Mickiewicz zniszczył rękopisy dzieła, zachowało się jedynie kilka kart oraz relacje przyjaciół autora.
* Konfederaci barscy (fr. Les confdrs de Bar), dramat 1836
* Przetłumaczył Giaura Lorda Byrona.