Prawo wspólnotowe

?Europa nie powstanie w jednej chwili, ani we dług jakiegoś z góry ustalonego planu;
można ją zbudować tylko konkretnymi osiągnięciami?

Trzy filary Unii Europejskiej
Unia Europejska podejmuje decyzje w trzech różnych dziedzinach (obszarach polityk), zwanych również trzema "filarami" UE
1. Pierwszy filar jest "dziedziną wspólnotową", obejmującą większość wspólnych polityk, w której decyzje podejmowane są na podstawie "metody wspólnotowej" ? z udziałem Komisji, Parlamentu i Rady.
TWE (EWG), EUROATOM, Unia Gospodarcza i Walutowa
2. Drugi filar to Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, w której decyzje podejmowane są jedynie przez Radę.
3. Trzeci filar to "współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych", w której Rada podejmuje decyzje.
Wymiar sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Pojęcie prawa
Prawo w ujęciu przedmiotowym, to system norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i w przybliżeniu jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy publicznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu państwowego.

Pojęcie źródeł prawa
Mogą być rozumiane w znaczeniu:
? formalnym,
? materialnym,
? poznawczym.

W znaczeniu formalnym To różne rodzaje aktów prawnych, które regulują funkcjonowanie przestrzeni prawnej Unii Europejskiej i proces osiągania jej celów we wszystkich filarach.
W znaczeniu materialnym To wola państw członkowskich, które w traktatach przyznały UE i instytucjom kompetencje do tworzenia prawa
W znaczeniu poznawczym To zbiory dokumentów wydawane przez instytucje UE (zamieszczane w wydawnictwach publikujących te dokumenty np. Dziennik Urzędowy UE)

Acquis communautaire (fr. "dorobek wspólnotowy") dorobek prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, obejmujący traktaty założycielskie i akcesyjne oraz umowy międzynarodowe je zmieniające (tzw. prawo pierwotne), przepisy wydawane na ich podstawie przez organy Wspólnot (prawo wtórne), umowy międzynarodowe zawarte przez Wspólnoty i Unię Europejską, orzecznictwo ETS i Sądu Pierwszej Instancji, a także deklaracje i rezolucje oraz zasady ogólne prawa wspólnotowego. Obowiązkiem każdego państwa wstępującego do Unii Europejskiej jest wprowadzenie acquis communautaire do własnego systemu prawnego
Acquis communautaire = dorobek wspólnotowy
Definicja według Jana Barcza:
?Całe dotychczasowe prawo Unii Europejskiej wraz z ukształtowanymi sposobami jego rozumienia i stosowania, polityki wspólnotowe, orzecznictwo sądowe, zwyczaje a także wartości tkwiące u podstaw funkcjonowania UE?

Acquis Communautaire
Prawo Wspólntowe
Polityki wspólnotowe
Orzecznictwo ETS
Prawo zwyczajowe

Porządek prawny Wspólnot:
Prawo pierwotne
Prawo pochodne w I filarze
Porozumienia międzynarodowe
Prawo pochodne w II i III filarze

Pierwotne prawo wspólnotowe
Traktaty założycielskie
Zmiany traktatów założycielskich
Traktaty o przystąpieniu poszczególnych państw
Przyjęte przez państwa członkowskie protokoły i oświadczenia załączone do traktatów założycielskich
Zasady ogólne prawa Unii Europejskiej
? Zasady traktatowe
? Zasady sformułowane przez ETS
? Zasady wynikające z kanonów praworządnych i demokratycznych państw
? Prawa podstawowe i wolności jednostek

Zasady ogólne prawa
Solidarności
Pomocniczości
Proporcjonalności
Kompetencji dorozumianych
Uprawnionych oczekiwań
Odpowiedzialności państwa i WE
Niedyskryminacji
Równości
Pewności prawa
Dobrej administracji
O charakterze proceduralnym

Szczególne miejsce w zasadach ogólnych zajmują prawa podstawowe (ang. fundamental righst). Istotne znaczenie w tym zakresie ma Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej
(ang. Charter of Fundamental Rights of the European Union, fr. Charte des droits fondamentaux de l'Union Europenne )

Prawo zwyczajowe To normy prawne powstałe w wyniku praktyki państw członkowskich UE

Prawo pochodne w I filarze
? Wydane przez jeden lub kilka organów Wspólnot Europejskich
? Oparte na kompetencji udzielonej w pierwotnym prawie wspólnotowym
Prawo pochodne w I filarze
A. Rozporządzenia
B. Dyrektywy
C. Decyzje
D. Zalecenia
E. Opinie

Rozporządzenia jako źródło prawa:
? generalne
? abstrakcyjne
? skierowane do jednostek
? oddziałujące bezpośrednio w Państwach Członkowskich bez potrzeby implementacji
Rozporządzenia
? Mają zastosowanie ogólne
? Obowiązują we wszystkich swoich częściach
? Stosuje się je bezpośrednio w każdym państwie członkowskim

Dyrektywy
? Wiążą pod względem zamierzonego celu każde państwo członkowskie, do jakiego są skierowane (wiążące co do rezultatu)
? Pozostawiają władzom krajowym wybór formy i metod włączenia do systemu prawa krajowego
? wymagające implementacji

Decyzje
? Obowiązują we wszystkich swoich częściach tych, do których są skierowane
? Obowiązują bezpośrednio
Decyzje jako źródło prawa mające charakter indywidualny

Opinie i zalecenia- Niezobowiązujące akty prawne
? Mają charakter polityczny i moralny
? Zalecenie wydawane jest z własnej inicjatywy, może być adresowana do państw członkowskich, organów Współnoty lub osób
? Opinia wydawana jest na zapytanie, nie może dotyczyć osób

Wewnętrzne prawo wspólnotowe
? Regulaminy wewnętrzne
? Wspólne deklaracje
? Porozumienia międzyinstytucjonalne

Akty nienazwane (sui generis)
? Uchwały
? Projekty
? Wyjaśnienia
? Memoranda
? Zawiadomienia
? Komunikaty
? Sprawozdania
? Programy
? Plany


Rezolucje
? zawierają wspólne intencje i opinie na temat ogólnego procesu integracji
? wyznaczają kierunek przyszłych prac Rady UE

Deklaracje i programy działań
? Deklaracje
1. Ogólne, dotyczące rozwoju Wspólnoty, demokracji lub praw fundamentalnych
2. Uchwalane w ramach procesu decyzyjnego Rady UE i dotyczą interpretacji decyzji podejmowanych w łonie Rady
? Programy działań
? mają na celu realizację programów legislacyjnych i ogólnych celów traktatowych

Porozumienia międzynarodowe
? Umowy Wspólnot Europejskich
? Umowy mieszane
? Umowy państw członkowskich UE

Prawo wtórne w II filarze
1. Zasady i ogólne wytyczne
2. Wspólne strategie
3. Wspólne stanowiska
4. Wspólne działania
5. Współpraca państw członkowskich UE
6. Umowy międzynarodowe

Prawo wtórne w III filarze
1. Decyzje ramowe
2. Decyzje
3. Wspólne stanowiska
4. Konwencje międzynarodowe

Zasada prymatu prawa wspólnotowego
? Kompetencje i procedury dotyczące zawarcia i zmian prawa pierwotnego uregulowane są w krajowym prawie konstytucyjnym
? Ranga prawa wspólnotowego nie zależy od rangi ustawy krajowej
? Wszystkie obowiązujące normy prawa wspólnotowego są nadrzędne nad normami krajowymi, czyli:
? Konstytucją
? wcześniejszymi i późniejszymi ustawami krajowymi
? wszystkimi prawami niższego szczebla
? Wszystkie problemy dotyczące rangi, bezpośredniego skutku i wykładni podlegają jurysdykcji ETS, który respektuje granice wytyczone przez krajowe prawa podstawowe i zasady konstytucyjne

Prawa podstawowe Wspólnotowy system prawny zawiera własne prawa podstawowe oraz prawa człowieka i obywatela, które pozyskane zostały dzięki porównawczej analizie systemów konstytucyjnych państw członkowskich, ale są od nich niezależne.
Istotnym wzorcem dla praw podstawowych włączonych do prawa wspólnotowego jest także EKPC, ratyfikowana przez wszystkie państwa członkowskie Wspólnoty. Pomimo że Wspólnota dotychczas nie mogła przystąpić do EKPC, to poprzez jej członków jest zależna od Konwencji w tym sensie, że organy wspólnotowe nie mogą naruszyć standardów praw podstawowych zawartych w wykładni organów EKPC

Obok podstawowych praw, jak prawo do:
? własności,
? wykonywania zawodu,
? wypowiadania poglądów,
Trybunał przejął także takie zasady państwa prawa jak :
? zgodna z prawem działalność administracji,
? zakaz podwójnego karania,
? prawo do rzetelnego procesu z szeroko zagwarantowanym prawem do wysłuchania sądowego i ogłosił je ?powszechnymi zasadami prawnymi prawa wspólnotowego".

Cechy charakterystyczne prawa Wspólnotowego
1. Zasada pierwszeństwa
2. Bezpośrednie:
? obowiązywanie
? stosowanie
? skutek

Inicjatywa legislacyjna
? Komisja Europejska opracowuje stosowne propozycje aktów prawnych (rozporządzeń, dyrektyw, decyzji, zaleceń, opinii) i przedkłada je Radzie UE
? W trakcie przygotowywania tych propozycji Komisja ma obowiązek sprawdzenia, czy są one zbieżne z interesem wspólnot; musi przeprowadzić odpowiednie konsultacje.
? Decyzje podejmowane są zwykłą większością głosów

Organ decyzyjny ? Rada Unii Europejskiej
? Rada Europejska (zgromadzenia szefów państw i rządów) wytycza tylko podstawowy kurs na przyszłość, natomiast szczegółowe decyzje gwarantujące realizację postanowień szczytu muszą zostać podjęte na szczeblu Rady UE, która jest głównym organem decyzyjnym w Unii Europejskiej.
? W skład Rady UE wchodzą przedstawiciele (po jednym) każdego państwa członkowskiego, na szczeblu ministerialnym.

Uprawnienia Parlamentu Europejskiego w procesie decyzyjnym mogą mieć charakter
opiniodawczy,
współdecydujący,
akceptujący.

Kompetencje wyłączne
Reguły konkurencji
Przepisy związane z Unią Celną
Wspólna polityka handlowa
Polityka pieniężna w odniesieniu do strefy euro
Zachowanie morskich zasobów biologicznych

Kompetencje dzielone
Właściwe funkcjonowanie rynku zewnętrznego
Stworzenie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości
Rolnictwo i rybołówstwo
Transport i sieci transeuropejskie
Energetyka
Niektóre aspekty polityki społecznej
Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna
Ochrona środowiska naturalnego
Ochrona konsumentów
Niektóre aspekty zdrowia publicznego
Aspekty badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej
Aspekty współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej

Działania wspierające, koordynujące lub uzupełniające
Przemysł
Ochrona zdrowia ludzkiego
Edukacja, szkolenia zawodowe, młodzież i sport
Kultura
Ochrona ludności
Metoda wspólnotowa


Procedury legislacyjne
1.Procedura konsultacji
2.Procedura współpracy
3.Procedura współdecydowania

1. Procedura konsultacji
Obszary zastosowania:
? Zwalczanie dyskryminacji (płciowej, rasowej, narodowościowej, religijnej, odnoszącej się do przekonań, zdrowia, wieku, orientacji seksualnej) Uzupełnianie praw związanych z obywatelstwem UE -
? Wspólna polityka rolna (CAP)
? Liberalizacja niektórych usług
? Polityka wizowa, azylowa i imigracyjna (w okresie przejściowym)
? Polityka konkurencji
? Polityka w dziedzinie podatków
? Zakres zagranicznej polityki handlowej
? Ochrona socjalna i warunki zatrudnienia
? Wspólne przedsięwzięcia badawcze i rozwoju technologicznego
? Niektóre kwestie dot. środowiska naturalnego

Opracowanie projektu
Komisja opracowuje projekt normy prawa WE (na tym etapie często dochodzi do konsultacji z ekspertami państwowymi).
Projekt zatwierdzany jest zwykłą większością głosów Komisarzy i przekazywany Radzie.
Konsultacje
Rada zobowiązana jest do konsultacji z innymi instytucjami (przede wszystkim Parlamentem) w politycznie ważnych sprawach. Praktycznie konsultacje następują często też w innych obszarach. Rada nie ma obowiązku zastosowania się do opinii.
Decyzja
? Komisja przedstawia drugą propozycję, która może być zmodyfikowana zgodnie z opiniami z fazy konsultacji.
? Badana jest ona przez Komitet Stałych Przedstawicieli (Coreper) w Radzie. Rada podejmuje ostateczną decyzję niezależnie od konsensusu w Coreper.
Publikacja
Publikacja następuje w jedenastu językach oficjalnych.
Tekst publikowany jest w Oficjalnym Dzienniku UE lub obwieszczany adresatowi.

2.Procedura współpracy
Podobna jest do procedury konsultacji, ale wzmacnia wpływ Parlamentu Europejskiego.
? Przyspiesza procedurę legislacyjną.
? Stosuje się wyłącznie do spraw unii gospodarczo-walutowej
Pierwsze czytanie
Komisja przekazuje projekt Radzie i Parlamentowi. Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów też mogą być proszone o opinię.
Rada uchwala kwalifikowaną większością głosów niezależne (a nie kompromisowe) stanowisko (?wspólne stanowisko?) po zapoznaniu się z opiniami.
Drugie czytanie
W ciągu 3 miesięcy Parlament może:
a) przyjąć stanowisko Rady (?wspólne stanowisko?) absolutną większością głosów lub nie wydać opinii,
b) odrzucić stanowisko Rady absolutną większością głosów,
c) wprowadzić poprawki do stanowiska Rady
a) Przyjęcie stanowiska Rady przez Parlament lub brak opinii Parlamentu - Rada uchwala ostatecznie niezmienione ?wspólne stanowisko?
b) Odrzucenie stanowiska Rady przez Parlament absolutną większością głosów - Rada może ponownie uchwalić ?wspólne stanowisko? tylko jednogłośnie.
Ponieważ w praktyce trudno uchwalić stanowisko jednogłośnie, negatywna opinia Parlamentu zwykle blokuje proces legislacyjny. Dlatego Parlament rzadko stosuje tę ścieżkę.
c) Wprowadzenie przez Parlament poprawek do stanowiska Rady - stanowisko wraz z poprawkami wraca do Komisji, która
A) przyjmuje poprawki Parlamentu - Rada zatwierdza ostateczną wersję normy kwalifikowaną większością głosów, lub jednogłośnie odrzuca propozycję z poprawkami
Procedura współdecydowania najczęściej stosowanym trybem przyjmowania
wspólnotowych aktów prawnych jest procedura współdecydowania
(ang. codecision procedure).
Procedura współdecydowania składa się z trzech elementów
Przekazanie projektu aktu prawnego przez Komisję europejską
Pierwsze czytanie w Radzie i PE
Drugie czytanie w Radzie i PE
Procedura pojednawcza

3.Procedura współdecydowania
? Rozwinięcie procedury współpracy - wzmocnione kompetencje Parlamentu, którego negatywna opinia nie może zostać odrzucona, nawet jednomyślnie.
? Stała się w praktyce najważniejszą procedurą legislacyjną
Pierwsze czytanie
Komisja przekazuje projekt Radzie i Parlamentowi.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów mogą być proszone o opinię.
Rada uchwala kwalifikowaną większością głosów ?wspólne stanowisko? po uzyskaniu opinii Parlamentu i ewentualnie innych instytucji.
Jeżeli Parlament nie wnosi poprawek lub jeśli Rada przyjmuje wszystkie poprawki, może ona uchwalić akt już w pierwszym czytaniu.
Drugie czytanie
W ciągu 3 miesięcy Parlament może:
a)przyjąć stanowisko Rady (?wspólne stanowisko?) absolutną większością głosów lub nie wydać opinii,
b)odrzucić stanowisko Rady absolutną większością głosów,
c)wprowadzić poprawki do stanowiska Rady
a) Przyjęcie stanowiska Rady przez Parlament lub brak opinii Parlamentu - Rada uchwala ostatecznie niezmienione ?wspólne stanowisko?
b) Odrzucenie stanowiska Rady przez Parlament absolutną większością głosów - Projekt przepada, procedura legislacyjna jest zamknięta.
c) Wprowadzenie przez Parlament poprawek do stanowiska Rady - stanowisko wraz z poprawkami wraca do Komisji, która
I. przyjmuje poprawki Parlamentu - Rada zatwierdza ostateczną wersję normy kwalifikowaną większością głosów, lub jednogłośnie odrzuca propozycję z poprawkami
Komitet Pojednawczy (Rady i Parlamentu)
? Składa się z 15 przedstawicieli Rady i 15 przedstawicieli Parlamentu.
? Celem jego działania jest stworzenie kolejnej wersji projektu, która będzie zaakceptowana przez wymaganą większość zarówno w Parlamencie, jak i w Radzie
Trzecie czytanie
Jeżeli Komitet Pojednawczy zatwierdza projekt, Parlament i Rada mają 6 tygodni na uchwalenie.
Parlament - większością absolutną,
Rada - kwalifikowaną, niezależnie od opinii Komisji.
Jeżeli Komitet Pojednawczy nie zdoła stworzyć kompromisowego projektu, następuje zamknięcie procedury.
Rada nie ma możliwości samodzielnego uchwalenia wspólnego stanowiska.