Gimnazjum humanistyczne Jana Sturma

Jan Sturm (1507-1589) uczył się u Braci Wspólnego Życia w belgijskim Liege, gdzie dokładnie poznał niderlandzką organizację szkolną, stosowany w niej podział uczniów na klasy i zwyczaj opracowywania dla każdej z nich odrębnego programu. Po ukończeniu gimnazjum, studiował na uniwersytecie w Lowanium i w Paryżu. Po przejściu na luteranizm, w 1537 roku został rektorem szkoły w Strasburgu, która z jego inicjatywy utworzona została w miejsce trzech małych szkółek, położonych w różnych częściach miasta i nadał jej formę klasycznego gimnazjum. Kierował nim przez 44 lata, tj. do 1581roku, czyli do kolejnej zmiany religii: z luterańskiej na kalwińską.
Gimnazjum Sturma w Strasburgu wyróżniło się w pełni oryginalnym ustrojem i stało się niebawem wzorowa średnią szkołą humanistyczną, o kierunku wybitnie filozoficznym. Program nauczania oparty był na nauce języków klasycznych i na retoryce. Nie obejmował ani nauki języka ojczystego, ani nie liczył się z praktycznymi potrzebami życia. Wykształcenie rzeczowe uczniowie mieli czerpać głównie z lektury autorów starożytnych.
Głównym celem kształcenia było wpojenie uczniom podstawowych zasad wyznawanej religii oraz nabycie umiejętności wypowiadania swych uczuć i myśli w pięknym łacińskim języku. Słowem ?pobożność rozumna i wymowna?(Sapiens atque eloquens pietas).
Każdy człowiek powinien odznaczać się pobożnością. Pobożność ta, dowodził, powinna wyrażać się u ludzi wykształconych piękną wymową. Piękna wymowa możliwa jest tylko w języku łacińskim, a najpiękniejszym językiem łacińskim jest język Cycerona. Stąd, podstawą nauki szkolnej ma być ten właśnie język, zaś sposób jego doskonalenia, powinien opierać się na zasadach ustalonych przez Kwintyliana.
Sturm swoje poglądy na organizację szkolną wyłożył w dziele ?O dobrym urządzeniu szkół? wydanym w 1538 roku. Odrzucając ustalony przez Melanchtona podział szkoły na trzy 2-letnie klasy, podzielił swoje gimnazjum na 3 stopnie: elementarny ? obejmujący czytanie i pisanie (po łacinie), dla chłopców od 5-6 roku życia; średni ? obejmujący naukę gramatyki, opanowanie olbrzymiej ilości słówek i zwrotów łacińskich (ok. 20 tyś.) wybieranych z tekstów literatury klasycznej oraz wyższy ? będący dalszym ciągiem lektury autorów klasycznych zespoloną z nauką wymowy (retoryką).
Stopnie- podzielone zostały na klasy. I stopień obejmował 2 klasy, II- 4 klasy i III- 4 klasy. Nauka w każdej klasie miała trwać rok. Pełny kurs nauki gimnazjalnej obejmował 10klas i 10 lat. Cały program został dokładnie określony i rozpisany na zadania dla poszczególnych klas. Uczniowie w czasie nauki szkolnej mieli poznać ok. 20 000 słówek i zwrotów łacińskich. Wyraźnie ustalone metody dydaktyczne i wychowawcze, które miały być przez nauczyciela ściśle wypełniane. Warunkiem przejścia do starszej klasy było dokładne opanowanie całego materiału, czyli zdanie promocyjnego egzaminu. Przepisy określały też dokładnie warunki promowania uczniów.
Egzaminom nadał charakter popisów publicznych, które z jednej strony maiły na celu prezentowanie osiągnięć uczniów w nauce szkolnej, a z drugiej ? miały ich przyzwyczajać do publicznych wystąpień, podkreślając w naturalny sposób troskę o piękną i dobitną wymowę. Popisy publiczne organizowane na końcu roku miały zawsze bardzo uroczystą oprawę i uczestniczyli w nich zwykle najwyżsi dostojnicy miasta i specjalnie zaproszeni goście.
W późniejszym okresie, z tych samych pobudek, wprowadził Sturm do szkoły ćwiczenia w deklamacji polegające na wygłaszaniu z pamięci mów łacińskich i poematów. Zaczęto także odgrywać na scenie w szkole klasyczne dramaty i komedie. On dał początek teatrowi szkolnemu.
Warto dodać, że w wyborze utworów Sturm nie zawsze kierował się ich moralnymi walorami, wybierał najczęściej te, które uważał za najcenniejsze ze względu na wartości językowe. Najchętniej młodzież odgrywała komedie Plauta i Terencjusza, lub tragedie i komedie Arystofanesa.
Od czasu do czasu inscenizowano też rozprawy sądowe z przemówieniami oskarżycielskimi i obrończymi (branymi z dzieł Cycerona). Przedstawienia te i popisy ściągały licznych widzów i przyczyniały się do popularyzowania szkoły.
Każda lekcja miała przyczyniać się do podniesienia znajomości pięknej łaciny. Wokół niej koncentrowała się cała działalność dydaktyczna szkoły.
Każda klasa dzieliła się na sekcje ? po 10 uczniów, kierowane przez najzdolniejszych uczniów (dekurionów), którzy odpytywali swoich kolegów ze znajomości słówek, różnych cytatów, sentencji i zwrotów, trafnych powiedzeń i wierszy, którymi następnie mogli się posługiwać przy układaniu i wygłaszaniu własnych przemówień.
Szkoła przewidywała najróżniejsze nagrody za pilność i dobre sprawowanie.
Mimo 10 ? letniej nauki szkolnej, program nauczania był bardzo wąski. Obejmował w zasadzie tylko: religię, łacinę i grekę, lekturę utworów klasycznych i logikę.
W klasach początkowych chłopcy uczyli się katechizmu Lutra na pamięć w języku niemieckim. Od klasy III ? język niemiecki (ojczysty) był zabroniony. Nie wolno go było używać nawet poza szkołą. Religii uczono tylko w soboty i w niedzielę; w innych dniach tygodnia uczniowie śpiewali pieśni religijne ? głównie psalmy ? w języku łacińskim.
Szkoła Sturma cieszyła się niezwykłą popularnością, ściągała tysiące uczniów, często z różnych krajów, byli też z Polski. Uczyli się u Sturma m.in.: młodzi Drohojscy, Latalscy, Konarscy i Ostrorogowie. Kształcił się tu również przyszły hetman i wielki kanclerz koronny, Jan Zamoyski.
Opracowany przez Sturma program klasycznego gimnazjum powielany był w szkołach luterańskich w wielu krajach. W Polsce według tego wzoru zorganizowana była m.in. szkoła w Lenartowie. Osiągnięcia pedagogiczne Sturma wykorzystali też jezuici przyjmując wiele rozwiązań jako podstawę organizacji swojego szkolnictwa.