Barok - epoka kontrastu, sarmatyzm (notatki z lekcji)

Barok

1. Nazwa epoki pochodzi od słowa ?barocco? czyli ?perła o nieregularnych kształtach?.

2. Czas trwania: w Europie od schyłku XVI w. do końca XVII w.; w Polsce od początku XVII wieku do połowy XVIII w.

3. Tło historyczne epoki:
? 1545 ? sobór w Trydencie ? początek kontrreformacji ruchu skierowanego przeciwko różnowiercom i zmierzającego do odnowy kościoła katolickiego; powołano zakon jezuitów, który miał za zadanie walkę z reformacją, ale także kształtowanie młodzieży. W tym celu zorganizowano sieć szkół (kolegia jezuickie) obejmujących prawie całą Europę.
? 1600 ? początek wojen polsko-szwedzkich
? 1618 ? początek wojny 30-letniej
? 1621 ? bitwa z Turkami pod Chocimiem
? 1655 ? potop szwedzki
? 1683 ? odsiecz wiedeńska

4. Tło filozoficzne epoki
? Błażej Pascal ? uważał, że istota ludzka jest słaba, wewnętrznie rozdarta, podzielona między ciało i duszę, podatna na choroby, ograniczona swoimi zmysłami. ?Człowiek jest trzciną najsłabszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą [..] cała tedy godność nasza leży w myśli?. Jedynym ratunkiem dla człowieka jest wg Pascala wiara, choć przeczy ona rozumowi. Trzeba jednak zaryzykować i uwierzyć, że Bóg istnieje, bo w przeciwnym wypadku życie nie ma sensu.
? Kartezjusz ? autor słynnej ?Rozprawy o metodzie? oraz powiedzenia ?Myślę, więc jestem? (?Cogito ergo sum?); uważał, że najważniejszą metodą w dochodzeniu do prawdy jest racjonalizm, czyli poznanie rozumowe.

5. Nurty w literaturze:
? Nurt metafizyczny (M. Sęp-Szarzyński)
? Poezja dworska in. ?marinizm? (J.A. Morsztyn):
Cechy tego kierunku:
-błaha tematyka, najczęściej miłosna
-koncept ? utwór musi być oparty na zaskakującym pomyśle, który zadziwi, bądź zszokuje czytelnika
-kunsztowna forma artystyczna: wyszukane rymy, oryginalna kompozycja
-bogactwo środków obrazowania poetyckiego, a szczególnie niezwykłe metafory
? Nurt sarmacki: pozytywny (W. Potocki) i negatywny (J.Ch. Pasek)

6. Cechy stylu barokowego:
- niepokój
- ruch
- nieład
- skomplikowanie
- niejasność
- indywidualizm
- dysharmonia
- zmysłowość

7. Kultura sarmacka
Kulturę szlachty polskiej od schyłku XVI do połowy XVIII wieku określa się pojęciem sarmatyzmu. Nazwa ta wiąże się z nurtem opracowanym przez renesansowych historyków, którzy pochodzenie szlachty polskiej wywodzili od starożytnego plemienia Sarmatów, którzy słynęli ze swej odwagi i waleczności. Tą teorią szlachta uzasadniała swoją wyjątkową pozycję w państwie, której efektem były liczne przywileje, a szczególnie liberum veto.
W wieku XVII sarmatyzm stał się podstawą szlacheckiego światopoglądu, charakteryzował się: przekonaniem o wyższości polskiego modelu politycznego, sposobu życia, obyczaju, nawet stroi nad wszystkimi innymi. Szlachta polska krytycznie zaczęła patrzeć na kulturę zachodu. Swój ustrój (demokrację szlachecką) z dumą przeciwstawiała absolutyzmowi panującymi w większości innych krajów. Obyczaje szlacheckie i moda cechowały się orientalnym zgoła przepychem. Wystawne uczty, ceremonialne zaślubiny, niebywałe uroczystości pogrzebowe, bogate kontusze, lite pasy, złote guzy, zdobione szable ? wszystko to zadziwiało przybyszów z innych krajów: kwitł kult przeszłości rodzinnej tradycji, szlacheckiego herbu. Polacy uważali się za rodzaj narodu wybranego, którego dziejową misją jest obrona przed niewiernymi. Ten sarmacki mesjanizm wyrażało hasło ?Polska murem chrześcijaństwa?.
W drugiej połowie XVII stulecia ideologia sarmacka zaczęła zdecydowanie kostnieć. Dumę z osiągnięć zastąpiła zwykła megalomania, czyli przesadne przekonanie własnej wartości, a nawet ksenofobia, czyli niechęć do cudzoziemszczyzny i lęk przed obcymi. Obrona wolności państwa przekształciła się w obronę przywilejów stanowych, a przywiązanie do tradycji w niechęć do jakichkolwiek zmian, a w szczególności do reformowania państwa. Mesjanizm przerodził się w nietolerancję innych wyznań.