Romantyzm

Epoka romantyzmu otwiera dzieje kultury XIX wieku. Rodowód pojęcia jest starożytny. Język rzymski nazywany był wówczas „lingua romana”. Po raz pierwszy określenia romans, romanca, zaczęły pojawiać się w XV wieku, a stosowano je jako nazwy utworów miłosnych, bądź przedstawiający niezwykłe przygody rycerzy. W XVII wieku przymiotnik „romantyczny” używany był jako określenie niezwykłego pejzażu. Pod koniec XVIII wieku terminem tym określano utwory odbiegające od XVIII wiecznego klasycyzmu, prezentujące nowy nurt w sztuce. Następnie pojęciem „romantyzmu” zaczęto określać całą epokę w literaturze. Pojęcie romantyzmu wyrosło poza normy epoki, którą określało i do dziś obecne jest w językach europejskich (Oznacza rodzaj osobowości, postawy wobec życia, którą charakteryzuje wrażliwość, uczuciowość, kierowanie się emocjami, lekkomyślność, marzycielstwo. Termin „romantyzm” stosuje się też w odniesieniu do twórczości pisarzy różnych epok.

Za początek rozwoju romantyzmu w Europie uważa się 1789 rok. Schyłek tej kultury nastąpił w 1848 roku (Wiosna Ludów). Ten przełom w literaturze dokonał się na skutek rozczarowania co do epoki minionej, myśli racjonalistycznej, związanego z nią przewrotu umysłowego, postępu nauk oraz techniki. Romantyzm rozwijał się na fali ruchów rewolucyjnych, wolnościowych, które ogarnęły Europę w I – ej połowie XIX wieku.

W nowych warunkach historycznych powstały charakterystyczne dla tej doby przełomy, nastąpił przełom w poglądach na świat. Do tych ideałów należały:
a) Idea walki orężnej. Romantycy uważali, że jest to jedyny sposób w drodze do przebudowy świata.
b) Romantyczne przekonanie, że wolność, równość, prawo do niezależności narodu i jednostki to najwyższe wartości, których człowiek powinien bronić i strzec.
c) Kult dla młodości, młodzieńczej postawy buntu. Uważano wtedy, że zasoby energii potrzebne by zmienić rzeczywistość człowiek posiada gdy jest młody.
d) Podziw dla bohaterów walk narodowo-wyzwoleńczych, wybitnych ludzi. Oni zdaniem romantyków mogą odegrać znaczącą rolę w historii, a nawet zmienić jej bieg. Przykładów takich ludzi dostarczała romantykom rzeczywistość.
e) Romantycy uważali, że człowiek ma prawo do wolności, swobody myślenia. Taką postawę nazywamy indywidualizmem. Indywidualista to człowiek odrzucający powszechnie akceptowane normy, mający własne poglądy.
f) Romantycy przyznawali wyjątkową rolę literaturze, sztuce, w kształtowaniu zbiorowej wyobraźni, uczuć, poglądów na świat.
g) Odrzucili racjonalizm jako drogę prowadzącą do poznania świata. Największe znaczenie przyznawali uczuciu, wyobraźni, intuicji. Taki pogląd, według którego wiara, uczucie, intuicja prowadzą do poznania świata nazywamy irracjonalizmem. Romantycy uważali, że tylko materialną sferę życia można poznać na drodze rozumu. Oprócz niej istnieje jeszcze sfera duchowych przeżyć. Pojmowali świat jako jedność opartą na sprzecznościach: materii – ducha, rozumu – uczucia. Z takiej koncepcji wynikał romantyczny idealizm. Był to pogląd przyznający wyższą wartość duchowej sferze życia, jej dominację nad światem materialnym.

Romantyzm najpierw rozwinął się w Anglii i Niemczech, a następnie w innych krajach Europy. Wszędzie rozkwit romantyzmu poprzedziła faza preromantyzmu. Fazę tą w Niemczech nazwaną okresem burzy i naporu. Niemcy stworzyli podwaliny filozofii romantycznej. Jej podstawy stworzyli: Fryderyk Hegel, G. Fichte, Jan Heider, Wilhelm Scheling. W Niemczech powstały wybitne dzieła literatury, które utorowały drogę europejskiemu romantyzmowi. Autorytetem romantyków stał się Jan Wolfgang Goethe.

„Cierpienia młodego Wertera” – Johann Wolfgang Goethe

Cechy osobowości Wertera:
- samotność - lubił przebywać bez żadnego towarzystwa
- kierowanie się emocjami, ważność uczuć
- najwyższa wartość miłości, kochaną kobietę uważa za bóstwo, wzór piękna, adoruje ją

Cechy postawy Wertera:
- egocentryzm – postawa charakteryzująca się przekonaniem o własnej wyższości, traktowaniem własnych ocen i racji jako jedynie słusznych bez liczenia się z opinią innych.
- egoizm – skupienie na sobie uwagi otoczenia, myślenie tylko o sobie, zajmowanie się tylko sobą

Werteryzm – postawa charakteryzująca się skłonnością do marzeń, wybujałą uczuciowością, skrajnym subiektywizmem w ocenie świata co prowadzi do konfliktu z rzeczywistością, wyobcowania z niej. Prowadzi to do myśli o samobójstwie, a nawet ucieczki w śmierć. Werteryzm jest odmianą indywidualizmu, postawy charakterystycznej dla romantyków.

„Giaur” – George Byron

Romantyczne ideały w życiu George’a Byrona:
- protest przeciwko niesprawiedliwości społecznej, obrona robotników angielskich w parlamencie
- udział w walce o wolność Grecji, której poświęcił swoje życie

Romantyczne cechy osobowości Byrona:
- indywidualizm, wyrażający się w potrzebie niezależności, poglądach w walce z przejawami ucisku, przemocy
- wyobcowany, osamotniony w otaczającym go świecie
- skłócony z rzeczywistością, zbuntowany przeciwko światu
- wrażliwy, uczuciowy
- wybitny, nieprzeciętny

Cechy postawy Giaura:
- bunt wobec świata, skłócony z rzeczywistością
- niechęć, nienawiść do wroga
- wrażliwość własnego sumienia
- poczucie winy, że przyczynił się do śmierci ukochanej
- udręki spowodowane zabójstwem Hassana
- pogarda dla samego siebie

Bohater byroniczny – człowiek, który swym postępowaniem wyraża protest przeciwko zasadom moralnym obowiązującym w świecie. Samotnik, mający ogromne poczucie niezależności.

Byronizm – nurt ideowy w romantyzmie charakteryzujący się nienawiścią do świata, ucisku przemocy, głoszący hasła bezkompromisowej walki o wyzwolenie jednostki narodu nawet za cenę najwyższych poświęceń.

George Byron jest twórcą romantycznej powieści poetyckiej. Stworzył wzór tego gatunku, który zyskał sobie popularność w całej Europie.
Cechy powieści poetyckiej:
- utwór wierszowany, posiadający fabułę
- układ zdarzeń jest niechronologiczny, charakteryzuje go fragmentaryczność, liczne niedomówienia
- narracja subiektywna, wielu narratorów, oceniających sytuację z własnego punktu widzenia
- charakterystyczny bohater, samotny, skłócony ze światem, przeżywający nieszczęśliwą miłość, tragiczny, ukazany w bogactwie przeżyć wewnętrznych
- niezwykła, egzotyczna sceneria (np. orientalizm)
- utwór synkretyczny (łączący elementy: epiki, liryki, dramatu)
- typowy romantyczny nastrój tajemniczości, grozy
- poetycki styl, język utworu charakteryzujący się bogactwem środków artystycznego obrazowania