Motywy literackie - lista ważnych motywów literackich

Motyw miłości

- Treny Jana Kochanowskiego - wiersze ojca poety poświęcone córce po jej śmierci. Kochanowski próbował wyrazić niewyrażalne - jak wielkiego bólu doświadczył wraz ze stratą Urszulki.
- Michał Anioł Pieta - rzeźba przedstawiająca cierpiącą, bolejącą Matkę Boską z martwym Chrystusem na kolanach.
- Latarnik Henryk Sienkiewicz - historia emigranta, tułacza, żołnierza. Zmęczony życiem Skawiński uciekł od ludzi, został latarnikiem. Z daleka od ojczyzny, czytając Pana Tadeusza, uświadomił sobie, jak bardzo tęskni za krajem i polską mową.
- Romeo i Julia
- św. Paweł w Liście do Koryntian - według świętego Pawła miłość (obok wiary i nadziei) jest największym darem Boga. Nie jest łatwa. By stwierdzić jej istnienie, trzeba spełnić szereg warunków.
- Odyseja i Iliada Homera - miłość jest w Iliadzie przyczyną wybuchu wojny trojańskiej. W odysei natomiast - ideałem. Czekając na tułającego się przez wiele lat męża ( Odysa, króla Itaki) Penelopa to wzór najtrwalszej małżeńskiej miłości i wierności.
- Antygona Sofokles - jedna z piękniejszych literackich opowieści o miłości rodzeństwa. Antygona pochowała ciało swojego brata wbrew ziemskim prawom, zakazom Kreona. Przypłaciła tę decyzję życiem.
- Zemsta Aleksandra Fredry - zwady i kłótnie wśród sąsiadów z zamku zakończyła ogólna zgoda, połączenie kilku par, w tym najważniejszej - Wacława i Klary. Młodzi przedstawiciele dwóch zwaśnionych rodów, pobierając się, zaprzestali najprawdopodobniej sporów o mur.
- Mały Książę Antoine-a Saint-Ezupery - Mały Książę kochał swoją Różę. Pielęgnował ją, chronił, rozmawiał z nią. Róża jednakże nie była szczęśliwa i zadowolona. Mały Książę wyruszył w podróż, która miała go nauczyć, jak traktować Różę. Dowiedział się, że nie może traktować Róży jak innych kwiatów.
- Kłamczucha Małgorzata Musierowicz - Paweł był dla Anieli ucieleśnieniem wszelkich męskich cnót. W Łebie zakochała się w nim podczas wakacji. Chłopak odwzajemnił jej uczucie. To była miłość od pierwszego wejrzenia. Nie była to natomiast pierwsza i ostatnia miłość Anieli Kowalik.

Motyw mądrości

- Kapłani starożytnego Egiptu - uznawani przez lud za niemal wszechwiedzących, wykształceni, potrafili np. przewidzieć zaćmienie Słońca, wylew Nilu, zmiany pogody.
- Salomon - biblijny starotestamentowy król, znany ze sprawiedliwości i mądrości, stąd sformułowanie salomonowa mądrość ale tez i przysłowie : -Z pustego i Salomon nie naleje-. Ten król znany był między innymi ze sprawiedliwego wyroku w sprawie, w której dwie kobiety kłóciły się o dziecko i nikt nie umiał tego rozstrzygnąć, która z nich jest matką. Salomon dał im wybór: albo dziecko trafia do drugiej kobiety, albo jest dzielone na pół. Prawdziwa matka wolała oddać je innej, niż zabić. Tak to Salomon rozstrzygnął sprawę praktycznie nie do rozstrzygnięcia.
- Sokrates - wiedza czyni dobro, a zło wynika z niewiedzy. Sokrates dążył do poznania prawdy i uważał, że dobrą metodą zdobywania mądrości są dyskusje, w których zadaje się kolejne pytania i podaje wątpliwości twierdzenia rozmówcy. Taki ruch myśli powoduje docieranie do prawdy. Myśliciel zasłynął jako autor kontrowersyjnego zdania -Wiem, że nic nie wiem-. Nie było ono przyznaniem się do głupoty, lecz świadomością bezmiaru wiedzy i ograniczeń umysłu ludzkiego. Sokrates głosił też, że jedynie głupcy nie mylą się nigdy, a błąd jest przywilejem filozofów.

Motyw zdobywcy

- Dedal i Ikar - mityczni zdobywcy przestrzeni, według greckiego mitu jako pierwsi ludzie na ziemi wznieśli się w powietrze na skonstruowanych przez Dedala skrzydłach z ptasich piór i wosku. Umysł i technika zatriumfowały nad powietrzem i ludzkimi ograniczeniami. Jednakże triumf zdobywców przestrzeni był krótki. Ikara zgubiły pycha i lekkomyślność. Wzniósł się ku słońcu i jego ciepło roztopiło wosk, młodzieniec spadł z wielkiej wysokości do morza i się zabił. Zdobywcy nie zawsze triumfują do końca. Tragedia Dedala i Ikara i ich dwie postawy życiowe oraz stosunek ludzi do tragedii śmiałków stał się inspiracją dla wielu malarzy, pisarzy i poetów.
- Kreon - bohater tragedii Antygona oraz mitu, typ zdobywcy cynicznego, despoty. Zyskał władzę w państwie i siłą ją utrzymywał. Za nieposłuszeństwo skazał na śmierć swą krewną Antygonę. Kierował się interesem własnym i państwa, nie litością ani nakazami bogów.
- Santiago Stary człowiek i morze Ernest Hemingway - stary rybak kubański, który walczy z morskim żywiołem, ogromną rybą, którą łowi, zjadającymi ją rekinami oraz z własną słabością. Wyprawa okazuje się zarazem klęską i zwycięstwem, stary rybak wraca do domu z ogromnym szkieletem wielkiej ryby, doszczętnie obgryzionym przez rekiny. Czuje się jednak dumnym zdobywcą, tym, który upolował wielki okaz, pokonał rekiny, morze, rybę i samego siebie.

Motyw wiary

- Antygona Sofokles - obowiązek wobec ojczyzny nakazuje posłuszeństwo nowemu królowi Teb, ale wiara nakazuje pochówek brata, który zdradził ojczyznę. Antygona wybiera wiarę, skazując tym samym na śmierć.
- Opowieść wigilijna Karol Dickens - człowiek bez wiary, bez miłości do ludzi, bez nadziei nagle otrzymuje szansę na zmianę swojego życia. Dzięki duchom, które odwiedzają go w święta Bożego Narodzenia, może przywrócić swemu życiu sens, wyposażyć je w wartości, stać się dobrym człowiekiem.

Motyw tradycji

- Krzyżacy Henryk Sienkiewicz - ślubowanie - rycerz wybierał damę swojego serca i ślubował jej wierną służbę. Dama ta niekoniecznie musiała w przyszłości zostać jego żoną. Zbyszko obiecał Danusi pomszczenie śmierci jej matki poprzez zdobycie kilku pęków pawich piór. Poza tym Zbyszko ślubował, że będzie się potykał z każdym, kto śmie stwierdzić, że Danusia Jurandówna nie jest najpiękniejszą panną na świecie.
- ułaskawienie skazanego - obyczaj, dzięki któremu Zbyszko został uratowany od śmierci, wcale nie był popularny. Zadziwił wszystkich zgromadzonych na krakowskim rynku. Jeśli skazańcowi panna zarzuciła na głowę białą chustę i wyrzekła słowa - Mój ci on-, wówczas oznaczało to, że chce za niego wyjść za mąż i swoją niewinnością ręczy za ukochanego.

Motyw kobiety

- Antygona
- Julia

Motyw marzyciela

- ludzie budujący wieżę Babel - bohaterowie Starego Testamentu. Zbuntowali się przeciw Bogu i marzyli o zbudowaniu wspólnej wysokiej wieży, która pozwoli im się zjednoczyć. Bóg ukarał ich za pychę i zuchwałość pomieszaniem języków - odtąd nie mogli się porozumieć. Budowanie wieży Babel jest symbolem marzenia ludzi o niezależności, wolności, pokonaniu wszelkich ograniczeń i budowaniu wszystko na fundamencie ludzkim, niezależnie od Boga.
- Romeo i Julia - spełnienie miłości niemożliwej
- Skawiński Latarnik Henryk Sienkiewicz - marzył o wolności ojczyzny, będącej pod zaborami, walczył całe życie na różnych frontach, był tułaczem, marzył o stałej przystani. Stała się nią dla niego latarnia morska, w której objął posadę latarnika. Nadal marzył jednak o ojczyźnie i to go zgubiło!

Motyw tolerancji

- wieża Babel
- Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie - pomoc okazana człowiekowi cierpiącemu to przejaw miłosierdzia , To także dowód tolerancji, akceptacji. Tolerancyjny i miłosierny jest Samarytanin z przypowieści wygłoszonej przez Chrystusa. Według powszechnie głoszonego stereotypu Samarytanie byli ludźmi okrutnymi, bezlitosnymi, gorszymi. Ten jednak okazał się wzorem miłosierdzia.
- Tajemniczy ogród - powieść o umiejętności zaakceptowania drugiej osoby. O poszukiwaniu przyjaźni i pokonywaniu barier, jakimi są choroba, rodzinne tragedie, cierpienie

Motyw domu

- Romeo i Julia - wielka nienawiść rodziców, ogromna miłość dzieci
- Jan Kochanowski Na dom w Czarnolesie
- Molier Świętoszek

Początek

- mit o powstaniu człowieka - człowieka stworzył Prometeusz, który ulepił go z gliny i łez. Prócz ciała Prometeusz dał mu też duszę złożoną z kilku iskier wykradzionych z rydwanu słonecznego.
- Biblia - początek świata

Motyw snu

- Stary człowiek i morze - Santiago śni o swej dawnej służbie na pokładzie statku kursującego do Afryki. Śniły mu się nie osoby czy zdarzenia, lecz ukochane wybrzeża, plaże, krajobrazy i ukochane zwierzęta - lwy.
- Jan Kochanowski tren XIX - sen miejsce spotkanie ze zmarłym - poeta spotkał się we śnie ze zmarłą córką i żoną

Motyw pychy i pokory

- Antygona - Kreon
- św. Franciszek z Asyżu
- Latarnik - pokora wobec życia i natury

Motyw teatru

- Sofokles Antygona
- William Szekspir Romeo i Julia
- Aleksander Fredro Zemsta

Fantastyka

- Adam Mickiewicz Dziady cz. II - widmo złego pana

Motyw zazdrości

- Biblia Stary Testament - Kain, zazdrosny o to, że Bóg wejrzał łaskawie na ofiarę Abla, a odrzucił jego ofiarę, zabija brata. Konsekwencją tego będzie wygnanie go do ziemi na wschód od Edenu.

Motyw pracy

- Biblia Stary Testament - Jedną z konsekwencji grzechu pierworodnego było skazanie człowieka na ciężką pracę przez całe życie. Odtąd człowiek w trudzie będzie zdobywał pożywienie, a ziemia będzie rodziła cierń i oset
- Henryk Sienkiewicz Latarnik - Skawiński, tułacz bez ojczyzny, podejmuje się w swym życiu wielu zajęć. Ostatnim z nich ma być praca latarnika w Aspinwall, którą jednak traci po nocy spędzonej na lekturze "Pana Tadeusza" (na skutek jego zaniedbania okręt rozbił się o skały).
- Stefan Żeromski Siłaczka - Stasia Bozowska, typowa bohaterka pozytywistyczna, rezygnuje z możliwości studiów w Paryżu, by zająć się edukacją wiejskich dzieci.

Motyw pieniądza

- Biblia - Za zdradę Chrystusa Judasz dostał 30 srebrników, czyli ustaloną przez prawo cenę niewolnika.

Motyw przyjaciela

- Romeo i Julia - Przyjaźń Ropea i Markucja przypomina mitologiczną przyjaźń Patroklesa i Achilles. Romeo, na wieść o śmierci przyjaciela, który zginął w pojedynku z rąk kuzyna Julii, nie waha się go pomścić. Za zabicie Tybalta zostaje wygnany z Werony
- Adam Mickiewicz Przyjaciele - Jest to obraz przyjaźni dwóch kumów, Leszka i Mieszka, opartej na słownych obietnicach i zapewnieniach. Jednak w sytuacji prawdziwego zagrożenia (gdy zaskakuje ich niedźwiedź) Leszek ucieka na drzewo, pozostawiając przyjaciela samego i bezbronnego. Bajka kończy się przysłowiowym dzisiaj morałem: prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie.
- Mały Książę - Spotkanie Małego Księcia z lisem to lekcja wspaniałe przyjaźni. Lis tłumaczy mu, iż najpierw należy oswoić drugiego człowieka, by potem przywiązywać uwagę przede wszystkim do jego charakteru i duszy, bowiem: Dobrze widzi się tylko sercem. Najważniejsze jest niewidoczne dla oczu. Lis ostrzega także Księcia, że przyjaźń niesie ze sobą ryzyko łez, zwłaszcza gdy przyjaciołom grozi rozstanie.

Odpowiedzialność

- Biblia Stary Testament - Grzech pierwszych ludzi - człowiek po raz pierwszy zawinił wobec Boga, naruszając Jego nakaz. Został za to ukarany wygnaniem z raju, utratą nieśmiertelności. Bóg skazuje także człowieka na nieustanną walkę o życie, na ból i cierpienie. Odtąd ludzie zdani będą przede wszystkim na siebie samych. Grzech pierworodny będzie także początkiem szeregu przewinień całej ludzkości.
- A. Mickiewicz "Dziady II" - za przewinienia za popełnione za życia odpowiada się po śmierci wieczną tułaczką.

Nadzieja

- Antygona - Bohaterka ma nadzieję, że boskie prawa są ważniejsze od prawa ludzkiego.
- Kochanowski - "Nie porzucaj nadzieje..."Zawsze powinniśmy wierzyć, że przyjdzie lepsze..

Los

- Daniel Defoe opisał w swojej powieści człowieka, który w trudnych warunkach - osamotniony na bezludnej wyspie - nie dziczeje, lecz rozwija się. Nie jest już tylko igraszką losu jak bohaterowie mitów. W granicach możliwości sam decyduje o sobie. Buduje dom, zakłada gospodarstwo, czyta Biblię, prowadzi dziennik
- Bohaterowie mitów greckich rzadko decydują o własnym losie. Ich życiem rządzą wszechwładni bogowie. Na przykład wojna trojańska wybucha spowodowana kłótnią mieszkańców Olimpu. Odys właśnie przez nich błąka się dziesięć lat po morzach, nim wróci do domu. Bogowie obserwują cały czas to co się dzieje na ziemi i bawią się ludzkim życiem, rozdzielając nagrody i kary według swoich kaprysów. Przeciwstawienie się ich woli najczęściej kończy się klęską, tak jak w przypadku Prometeusza, który chcąc zmienić los ludzkości wykradł bogom ogień, za co został surowo ukarany.

Motyw przemijania

- Jan Twardowski Śpieszmy się - pisze o tym, jak prędko mija to co ważne - nasze życie - i nikt nie wie ile będzie trwało, dlatego powinniśmy przeżyć je świadomie - -Nie bądź pewny, że czas masz bo pewność niepewna zabiera nam wrażliwość tak jak każde szczęście-. Powinniśmy uczyć się miłości i cały czas kochać, tak jakby była ostatnią.
- Wisława Szymborska Nic dwa razy - w swej poezji często odnosi się do motywu przemijania. Pisze, że -nic dwa razy się nie zdarza-. Ta świadomość powinna uczyć nas przeżywania każdej chwili jako niepowtarzalnej. Poetka mówi o zgodzie, ponieważ w tak krótkim życiu nie ma czasu na złe chwile.

Motyw buntu

- Antygona - Sofokles przedstawia obraz niezłomnej buntowniczki, córki Edypa, króla Teb, która nie boi się przeciwstawić władzy królewskiej w imię praw moralnych i boskich. Świadoma, że jej zachowanie może ją zgubić grzebie zmarłego brata Polinika. Za karę zostaje zamurowana i odbiera sobie życie. Antygona jest odważna, pewna siebie, wierna wyznawanym przez siebie zasadom. Poświęca się dla idei, w którą wierzy, nie wahając się ani przez chwilę.
- Romeo i Julia - William Szekspir przedstawia kochanków, którzy buntują się przeciw planom zwaśnionych rodzin. Miłość jest w ich życiu najważniejsza, dlatego nie wahają się nawet przed popełnieniem samobójstwa

Motyw dziecka

- Treny - Kochanowski opłakuje ukochaną córkę Urszulkę, która w chwili śmierci miała zaledwie trzy lata. Poeta przypisał dziecku wyjątkowe zdolności, z Urszulką wiązano wielkie nadzieje, pisarz twierdził, że jej radość, pogoda decydowała o szczęściu całego domu, rodziców. Kochanowski zadaje pytanie o to, co stało się z Urszulą po śmierci, pytanie o życie pozagrobowe jest w gruncie rzeczy pytaniem o samo istnienie Boga
- Dziady cz. II - Adam Mickiewicz do kategorii duchów lekkich, zalicza postaci dwojga dzieci: Józia i Rózi. Występują one jako trzepoczące skrzydełkami aniołki, ale nie mogą dostać się do nieba, pozostają w czyśćcu, gdzie trwają w nudzie, trwodze o to, czy znajdą się w niebie. Niebo jest przed nimi zamknięte, bowiem ich życie było zbyt łatwe, upływało na zabawach, pod troskliwą opieką matki. Nie zaznawszy ziemskiej goryczy, nie mogą poznać niebiańskiego pokoju, szczęścia.
-Henryk Sienkiewicz Janko Muzykant - pisuje losy Janka - dziesięcioletniego, słabego i chorowitego chłopca z bardzo biednej wiejskiej rodziny. Od najmłodszych lat przejawiał on wielkie uzdolnienia muzyczne, muzyka była jego pasją. Janko dotknięcie prawdziwych skrzypiec w pańskim dworze przypłaca życiem, bowiem zostaje posądzony o kradzież i skazany przez sąd gminny na karę chłosty. Skatowany przez stójkowego, tępego wykonawcę sądowych wyroków, umiera.
- Mały Książę - ukazuje międzyplanetarną wędrówkę małego mieszkańca planety B-612. Podróżowanie dostarcza Małemu Księciu powodów do zdziwienia i niezadowolenie. Dzięki niej poznaje, czym jest miłość, przyjaźń i śmierć. Wartości, jakim hołdują dorośli rozczarowują bohatera, który uosabia marzenia i poszukiwanie dziecka.

Motyw tańca

- Agnieszka Osiecka Niech żyje bal - nazywa życie balem, na który -drugi raz nie zaproszą nas wcale...-. Życie trwa tyle, co taniec, więc trzeba je wykorzystać do końca, nawet jeśli przyszło żyć w trudnych czasach.

Motyw rycerza

- Pieśń o Rolandzie - jeden z najstarszych eposów rycerskich epoki średniowiecza przedstawia postać hrabiego Rolanda - wasala Karola Wielkiego, uczestnika walk z Saracenami. Jest on wiernym obrońca władcy, ojczyzny i wiary chrześcijańskiej, wzorem męstwa i honoru. Roland to żądny sławy rycerz, dumny ze swojej służby, świadomy swej wartości, w pogardzie mający cierpienie. Jego śmierć ma wymiar symboliczny - Bóg po duszę Rolanda wysyła anioła, przez co zostaje uznany za świętego.
- Krzyżacy - Henryk Sienkiewicz akcje swej powieści przenosi w czasy średniowieczne, kiedy rozegrała się bitwa pod Grunwaldem. Z matejkowska wyrazistością ukazuje portrety polskich rycerzy, między innymi Juranda ze Spychowa, który pragnąc odzyskać porwana córkę zostaje pojmany i okrutnie okaleczony. O jego szlachetności świadczy gest wybaczenia jednemu z oprawców - Zygfrydowi de Lwe.

Motyw żony

- Odyseja - Homer stworzył archetyp wiernej, idealnej żony - Penelopy. Czekała dwadzieścia lat na powrót męża - Odyseusza - z wojny trojańskiej, skutecznie opierając się licznym zalotnikom z lokalnej szlachty, którzy nie wierzyli w powrót Odysa. Zwodziła ich za pomocą podstępu - przyrzekła wybrać jednego z nich za męża po ukończeniu tkania szaty dla swego teścia; aby odwlec ukończenie pracy nocą pruła to, co utkała w dzień.
- Żona modna Ignacy Krasicki - bohaterką satyry czyni młodą kobietę, która bezkrytycznie i w każdej dziedzinie życia kieruje się panującą modą. Żyje w okresie, gdy w Polsce przeminęła epoka saska z wzorami sarmackimi, a modne tendencje czerpane były wyłącznie z zagranicy - głównie z Francji. Modnisia pragnie żyć w sztucznym świecie zbudowanym na wzór literackiego. Zarządza całkowitą przebudowę dawnego polskiego dworu szlacheckiego, w ogrodzie każe stawiać świątynie Diany, na wzgórzach belwederki. Odrzuca całkowicie polską tradycję kulturalną, traktując ją wręcz pogardliwie. Przy okazji zmian trwoni majątek małżeństwa. Żona modna jest postacią o groteskowo przerysowanym charakterze, zachowaniach. Jednak trudno opłakiwać małżonka, który ożenił się głównie z chęci posiadania jej wiosek dziedzicznych, graniczących z jego posiadłościami